4-mustaqil ishi

Bryansk viloyati umumiy va kasbiy ta'lim boshqarmasi
Davlat ta'lim muassasasi
Klintsovskiy to'qimachilik kolleji
Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari uchun dastur
"Mijoz - Server" texnologiyasi
Mavzu: Transport tarmoqlari. Transport tarmoqlarida qo‘llaniladigan protokollar
va texnologiyalar: PDH, SDH, SONET, DWDM. PON texnologiyasi. IPv4
protokoli. IPv6 protokoli.
Reja:
1. Transport tarmoqlari
2. Transport tarmoqlarida qo‘llaniladigan protokollar va texnologiyalar: PDH,
SDH, SONET, DWDM
3. . IPv4 protokoli. IPv6 protokoli.
Hozirgi vaqtda aloqa tizimi jamiyat rivojining asosi boʼlib qoldi. Аloqa
xizmatiga, oddiy telefondan keng polosali internetgacha boʼlgan talab doimiy oʼsib
bormoda. Bu esa zamonaviy aloqa tarmoqlarini paydo boʼlishiga sabab boʼldi. Аyni
vaqtda bu katta xajmli axborotni uzatish faqatgina tolali optik aloqa tizimi orqali
amalga oshirish mumkin. Optik tola juda katta oʼtkazish qobiliyatiga egadir. Vaqt
shuni koʼrsatdiki, insoniyat talabi imkoniyat darajasidan xam juda tez suratda oʼsib
bormoda. 20 yil oldin tolali optik aloqa liniyasi (TOАL) faqat magistral liniyalar
sifatida, yaʼni 2 ta shaxar, davlat ѐki qitʼani (nuqta-nuqta) topologiyasida
birlashtirish uchun qoʼllanilgan. Bugungi kunga kelib esa optik tola oʼrgimchak toʼri
nafaqat shaxar ichidagi binolar orasida balki, bir bino ichida xam qoʼllanilmoda [2].
Tolali optik aloqa liniyasi (TOАL) ga 30 yildan oshdi. Oʼzining rivojlanish
bosqichida tolali optik uzatish tizimlari bir nechta bosqichlarni bosib oʼtdi. XX asr
70-yillarining boshida,,Corning ―firmasi kam soʼnuvchi nur oʼtkazuvchi tolalarni
ishlab chiqara boshladi, mustaxkam lazerlar paydo boʼldi va shu vaqtdan amaliѐtda
TOАL ni qoʼllashni boshlashdi va tolali tizim rivojlana boshladi. Oʼtgan davr
mobaynida TOАL maʼlumot uzatish tizimida birinchi oʼrinni egalladi. Tolali optik
aloa liniyasining rivojlanish yillari:
-1881 y.— soʼzlashuvni ѐrulik nuri orali uzatish;
-1970-1973 y. — Corning Glass Company 20 dB/km dan kam soʼnishga ega boʼlgan
optik tolani ishlab chiqardi;
- 1973 y. — 1000 soat ishlaydigan lazer diodlar kashf qilindi;
- 1974 y. — koʼp modali gradient tola tatbiq qilindi;
- 1976 y. — lazerlarning xizmat muddati 100000 soat (10 yil) gacha oshirildi; - 1976 y. — spektr diapazonida ishlovchi TOАL ning 3- oynasi ochildi (λ=1,55
mkm );
- 1977 y. — lazerlarning xizmat muddati 1 mln soat (100 yil) gacha oshirildi;
- 1980 y. — Leyk Plesiddagi, qishki Olimpiadadan optik tola orqali
videosignalni uzatish, ( koʼp modali gradient tola, λ=0,85 mkm );
- 1981 y. — 49 km da bir modali toladan axborot uzatish tezligi 140 Mbit/s
boʼlgan tezlik olindi, λ=1,3 mkm. Аralash dispersiya orqali bir modali toladan
foydalanish boshlandi;
- 1982 y. — bir modali tola orqali uzatish tezligi 400 Mbit/s ga yetdi, (λ=1,3
mkm );
- 1987 y. — TOАL da spektr boʼyicha zichlashtirish tekshirildi;
- 1993 y. — optik kuchaytirgichlardan amaliѐtda foydalanish boshlandi;
- 1995 y. — TOАL da spektr boʼyicha zichlashtirish amaliѐtda qoʼllanila
boshlandi;
- 1997 y. — adressli kirish-chiqishli optik multipleksor ishlab chiqarildi;
- 1998-2000 y. — zich (WDM) va oʼta zich (DWDM) toʼlqin boʼyicha
zichlashtirish
tizimi qurildi;
- 2000 y. — ―qoʼpol‖ toʼlqin boʼyicha zichlashtirish (CWDM) qoʼllanildi;
- 2000-2002 y. — DWDM-tizimi oʼtkazish obiliyati 1,6 Tbit/s gacha yetdi. TOАL ni boshlangʼich yoʼlida axborot uzatishda kanal oʼtkazish qobiliyati
yetishmaslik muammosini xal qilishga umid qilishdi. Аxborotlashtirish davri
boshida, axborot oqimlari tez suratda oʼsdi, oʼtkazish qobiliyatini oshirish uchun esa
uzatuvchi liniyalar sonini oshirishga toʼgʼri keldi, bu esa foydalanuvchilar talabidan
orqada qolishiga sabab boʼldi. Endi oldinda turgan masala faqat bitta, yaʼni tezlik
bilan kanallar oʼtkazish qobiliyatini oshirish kerak.
Buning uchun turli 7 zichlashtirish usullaridan foydalanildi. Optik tola juda
katta axborot oqimiga mos keluvchi uzatish muxitidir. Dastlab katta oʼtkazish
oraligʼiga ega boʼlgan optik tolada kanallarni vaqt boʼyicha multipleksorlash -
TDM(Time-division Multiplexing) texnologiyasi qoʼllanila boshlandi.
Аmmo maʼlumotlar uzatish tezligini oshirishdagi multipleksorlash va
modulyatsiya qilish qurilmalaridagi murakkablashuvning oshishi bu texnologiya
qoʼllanilishidagi ayrim cheklanishlarga sabab boʼldi. Bu cheklanishlarni bartaraf
qilish maqsadida toʼlqin boʼyicha multipleksorlash – WDM (Wavelength Division
Multiplexing) texnologiyasi ishlab chiildi. WDM texnologiyasi bu kabi
muammolarni hal qilishga imkon berdi va bitta kanaldan bir necha yuzlab, minglab
kanallarni zichlashtirib uzatish imkoniyatini yaratdi.
Yangi bir texnologiyani yaratish, uning nazariyasidan boshlab uni amaliѐtga
tadbiq qilguncha koʼp vaqt va kuch talab qiladi. Eng koʼp qiyinchiliklar bu ishni
birinchi boʼlib amaliѐtga qoʼllaganlarga tushadi.
Toʼlqin boʼyicha zichlashtirish WDM bu rivojlanishning oxirgi nuqtasi
emasdir. Optik tola va undagi qurilmalar va texnologiyalar rivojlanish bosqichining
yarmida turibdi. Chunki insoniyatning axborotga boʼlgan talabi juda tez oshib
bormoqda, va bu talabni qondirish uchun esa yanada yangi va yangi, zamonaviy
texnologiyalar ishlab chiqarishga toʼgʼri keladi. SDH tizimining paydo boʼlishi Birlamchi tarmoqlarda kanallarni hosil
qilishning eng koʼp tarqalgan quyidagi usullari mavjud: kanallarni chastota boʼyicha
ajratish, vaqt boʼyicha ajratish va aralash usullar. Chastota boʼyicha ajratish orqali
kanallarni hosil qilish usuli asosan analog tarmoqlarda qoʼllaniladi va hozirgi davrda
baʼzi bir aloqa usullari (televidenie, radioeshittirish)ni hisobga olmaganda sof holda
uchramaydi. Vaqt boʼyicha ajratish orqali kanallarni hosil qilinish usuli hozirgi
paytda keng tarqalgan va zamonaviy telekommunikatsiya tarmoqlarida
qoʼllanilmoqda.
Аralash (ham vaqt, ham chastota boʼyicha ajratish) usul orqali kanallarni hosil
qilinishi ham hozirgi vaqtda oʼz qoʼllanilish nuqtalari (masalan, mobil aloqa
tizimlari) ga ega.
Birlamchi tarmoqlarda maʼlumotlar uzatish va almashish, kanallarni hosil
qilishning Respublikamizda eng koʼp tarqalgan texnologiyalari PDH, SDH, WDM
(WDM, DWDM) texnologiyalaridir.
Signallarni qayta ishlashning raqamli usulida n:1 turdagi mulьtipleksor n ta
raqamli ketma ketliklardan bitta chiqish hosil qiladi. Аgar kirishdagi bitta oqim
tezligi V boʼlsa n:1 turdagi mulьtipleksor chikishidagi umumiy oqim tezligi n* V
boʼlishi kerak. Аgar bu mulьtipleksor m:1, k:1 turidagi ikkinchi, uchinchi va hokazo
darajali (sathli) mulьtipleksorlardan tashkil topgan kaskadli ulanishning birinchisi
boʼlsa, turli xil tezlikdagi raqamli ierarxiyalar hosil qilish mumkin. Ular ѐrdamida
va mos holda n, m, k karralilik koeffitsentlarini qoʼllab oxirgi mulьtipleksor
chiqishida kerakli sondagi asosiy raqamli kanallar (АRK)(tezligi 64 kbit/s) hosil
qilish mumkin. Аsosiy raqamli kanal raqamli ierarxiyaning nolinchi sathi sifatida
qabul qilingan Yuqorilarga asoslanib dunѐda uchta rakamli uzatish tizimlari(RUT)
ierarxiyalari hosil qilingan.
1. Аmerikancha ierarxiya: nolinchi sathli 64 kbit/s tezlikli 24 ta АRK dan tezligi
1,554 Mbit/s boʼlgan birinchi sath hosil qilinadi. Ikkinchi, uchinchi va toʼrtinchi
sathlar tezligi 6,312; 44,736 va 274,176 Mbit/s ga teng. Bu yerda karralilik
koeffitsentlari mos holda : p = 24, t = 4, i = 7, k = 6 ga teng. Birinchi sathdan boshlab
har bir sathda mos holda 24, 96, 672 va 4032 ta АRK hosil qilinadi.
2. Yaponcha ierarxiya: nolinchi sath АRK, birinchi, ikkinchi va hokazo sathlar
tezligi mos holda 1,544; 6,312; 32,064; 97,728 va 397,200 Mbit/s ga teng. Bu yerda
karralilik koeffitsentlari mos holda p - 24, t = 4, i = 5, k = 3, r = 4. Birinchi sathdan
boshlab har bir sathda mos holda 24, 96, 480, 1440 va 5760 ta АRK hosil qilinadi.
3. Evropacha ierarxiya: nolinchi sath АRK, birinchi, ikkinchi va hokazo sathlar
tezligi mos holda 2,048; 8,448; 34,368; 139,264 va 564,992 Mbit/s ga teng.
Karralilik koeffitsentlari p = 32, t = 4, k = 4, r = 4. Birinchi sathdan boshlab har bir
sathda mos holda 30,120,480,1920 va 7680 ta АRK hosil qilinadi.
PDH iyerarxiyalar birinchi sath multipleksorlarida baytlar yoki oktetlarni
ketma-ketligiga asoslangan multipleksorlash usuli qo‘llaniladi. Qabul kilish
tomonda birlamchi YE1 oqimdagi har bir ARK baytlari identifikatsiya qilinishi
(o‘rni aniqlanishi) kerak.
Lekin MUX ga turli xil manbalardan kelib tushaѐtgan raqamli oqimlar
umumiy sinxronizatsiyasi mavjud emasligi tufayli ikkinchi va undan yuqori sath
iyerarxiyalarida baytlar emas, bitlar ketma-ketligiga asoslangan multipleksorlash
usuli qo‘llaniladi.
Bitlarni ketma-ketligiga asoslangan multipleksorlashda har bir kirish
oqim biti pozitsiyasini aniqlash uchun kerak buladigan maxsus signallar mavjud
emasligi tufayli, kirish oqimlari tezligi esa har xil (YE1 = 2,048 (1 ± 3 x 10-5)
Mbit/s) bo‘lganligi uchun MUX tezliklarni o‘zi tenglashtiradigan ichki bitli
(taktli)sinxronizatsiya qo‘llaniladi. Agar tezlikni moslash maqsadida kirish
signalardan bitlar olib tashlansa, tezlikni bunday moslash musbat, bitlar qo‘shilsa
manfiy, agar har ikki operatsiya bir vaqtda bajarilsa musbat- manfiy deyiladi.
Kirish oqimlari signallari tezliklarini moslash usuli tufayli bitlar ketma-
ketligiga asoslangan MUX chiqishida sinxron raqamli ketma- ketlik xosil bo‘ladi.
Qo‘shilgan/olib tashlangan moslashtiruvchi bitlar joylashish o‘rni haqidagi
maʼlumotlar qabul qilish tomoniga uzatiladi. Qabul qilish tomonida
demultipleksatsiya jaraѐnida ushbu bitlar olib tashlanadi/qo‘shiladi.
Keyingi sathlar (uchinchi va to‘rtinchi) da bitlar ketma- ketligiga asoslangan
multipleksatsiyalash jaraѐni qaytariladi. Bunda har bir sathda moslashtiruvchi bitlar
qo‘shiladi ѐki olib tashlanadi. Qabul qilish tomonida mos holda har bir sathda bitlar
olib tashlanadi ѐki qo‘shiladi.
Raqamli signallar uzatishning bu usuli plezioxron ѐki sinxronga yaqin nomi
bilan ataladi. Bunday iyerarxiyalr asosida hosil qilingan RUT plezioxron RUT ѐki
PDH deyiladi.
PDH uzatish tizimlari qurilmalari ancha murakkab (bir necha
multipleksorlash va demultipleksorlash qurilmalari ) tuzilishga ega. Lekin
mikroelektronika sohasidagi yangi tadqiqotlar qurilmalarni arzonlashuviga olib
keldi. Uzatish muhitida optik kabellar qo‘llanilishi tufayli 100 km va undan ortiq
bo‘lgan regeneratsiya qismlari hosil qilindi Bizga maʼlumki oxirgi yillarda aloqa tarmoqlarida pleziaxron raqamli
iyerarxiya (PDH) tizimlaridan tashqari sinxron raqamli iyerarxiya (SDH) tizimlari
ham keng qo‘llanila boshladi. Bu asosan ularning PDHga nisbatan juda ko‘p
afzalliklari va xususiyatlari bilan bog‘liq.
Sinxron raqamli iyerarxiya (SDH), tarmoqning barcha uchastkalarini o‘z
ichiga oladigan, axborot uzatish kabi nazorat va boshqarish funksiyalarini
bajaradigan ko‘p kanalli umumiy tizimni hosil qiladi. SDH ni qo‘llash orqali
apparatura narxini, foydalanish harajatlarini, sozlash va payvand qilish muddatini,
qo‘llanadigan apparaturalar sonini, hajmini kichraytirish mumkin. Bir vaqtning
o‘zida aloqa sifati sezilarli darajada oshadi.
2. SDH tizimlarida standartlash
SDH tizimlarida birlamchi raqamli guruhli signal (yaʼni, iyerarxiyaning
birinchi sathi) sifatida uzatish tezligi 155,52 Mbit/s bo‘lgan sinxron transport
modullari STM – 1 qo‘llaniladi(SONET tizimida birinchi iyerarxiya tezligi 50,668
Mbit/s ga teng). STM – 1 moduli YEI iyerarxiyasining barrcha uzatish tezliklari
(2,048; 8,448; 34,368; 139,264 Mbit/s)ni multipleksatsiya qilish imkoniyatini
beradi.
Sinxron raqamli iyerarxiya tarmoqlari va uzatish tizimlari uchun ikkita
regional standartlar (YEI va AI) paydo bo‘ldi. Turli xil izlanuvchilar yangi SDH
tizimilarining afzalliklarini (yaʼni, isteʼmolchilarning barcha talablarini qondira
olishini ) tezda payqashdi. Lekin ikkita xar xil regional standartlarning mavjudligi
telekommunikatsiyalar sohasida o‘zaro munosabatlarni yo‘lga qo‘yilishini
taʼminlamas edi. Chunki SONET tizimi 2, 048 Mbit/s tezliklar bilan ishlashga
mo‘jjallanmagan, shuningdek, signallarni 139, 264 Mbit/s tezlik bilan ham uzata
olmaydi. Bu muammoni hal etish maqsadida T1 qo‘mitasi 50, 668 Mbit/s tezlikdan voz
kechdi va SONET tizimi birinchi iyerarxiyasi tezligi sifatida 51,84 Mbit/s tezlikni
qabul qildi. Endi YETSI qo‘mitasi tomonidan SDH tizimining yevropacha versiyasi
uchun taklif qilingan STM – 1 moduli, birinchidan, SONET tiziminig yangi tezligini
qayta ishlashi mumkin edi
SONET va SDH tizimlarigacha bo‘lgan tizimlar asinxron tizimlar deyilardi,
yaʼni, markaziy tayanch generator (sinxronizatsiya manbai) orqali tashqi
sinxronizatsiya qo‘llanilmas edi. Asinxron (plezioxron) uzatish tizimlarida bitning
yo‘qotilishi ѐki uni aniq lokalizatsiya qilib bo‘lmaslik nafaqat signalning biror
qismini yo‘qolishiga, shuningdek, sinxronizatsiyaning buzilishiga olib kelar edi.
Plezioxron uzatish tizimlarida uzatish va qabul qilish tomonlarida sikllar ѐki
sverxsikllarning vaqt davomida bir-biridan farq qilishi (siljishi) natijasida signallar
sinxronizatsiyasi buziladi.
SDH tizimlarri asosida qurilgan tarmoqlar transport tarmoqlari deyiladi.
Hozirda telekommunikatsiya tarmoqlarida PDH tizimi qurilmalari mavjud bo‘lgani
uchun va PDH tizimlaridan SDH tizimlariga o‘tish silliq ravishda ro‘y berishi
maqsadida SDH tizimlari oxirgi multipleksorlari va ajratish/qo‘shish
multipleksorlari PDH tizimlarining standart raqamli oqimlari bilan ishlashni nazarda
tutadi. PDH tizimlarining bu oqimlari (1,554; 2,048; 6,312; 8,448; 34,368; 44,736;
139,264 Mbit/s, jami 7 ta tezlik)dan SDH tizimlarining oxirgi multipleksorlarida
birlamchi raqamli oqim (155,52 Mbit/s tezlik) hosil qilinadi.
Bu birlamchi oqim xosil qiluvchi qurilma TM, rakamli oqimning o‘zi esa
STM deyiladi. SDH tizimlarining keyingi iyerarxiyalari tezliklari birlamchi raqamli
oqim tezligidan to‘rtga karrali marta ko‘pdir. Bu oqimlar mos holda STM – 4 (tezligi
155,52x4=622,08 Mbit/s), STM – 16 (tezligi 155,52x16=2488,32 Mbit/s), STM –
64 (tezligi 155,52x64=9953,28) va hokazo nom bilan aytiladi. Shunday qilib, SDH tizimlari uzatish sikllarini hosil qilishning birinchi
xususiyati shundaki, SDH tizimlarida kirish signallari sifatida PDH tizimlarining
oqimlari qo‘llaniladi.
DWDM mavjud optik uchastkaning quvvatini oshirish uchun eng yaxshi
texnologiyalardan biri hisoblanadi. Bu sizga bitta jismoniy tola ustida bir nechta
virtual tolalarni yaratishga imkon beradi. Buni kichkina tola orqali turli xil to‘lqin
uzunliklarini (yoki ranglarni) uzatish orqali amalga oshiradi. DWDM dastlab
beshinchi shaharlararo telefoniya tomonidan qabul qilingan, chunki kuchaytirish,
tarqatish kompensatsiyasi va regeneratsiya xarajatlari mintaqaviy va milliy SONET
tarmoqlarida tarmoq uskunalari narxining katta qismini tashkil etadi. Milliy
tarmoqlarda DWDM tobora ommalashib bordi, chunki mahalliy telefon tizimi
operatori o‘z tarmoqlarini kengaytirdi.
Trafik hajmi oshgani sayin, DWDM oxir-oqibat ustunlik qiladi va tarmoq
texnologiyalarini tanlashga aylanadi. Ushbu krossoverning ishlash muddati masofa,
narx va interfeys zichligiga bog‘liq. Kerakli turlar orasidagi farq asosan zichlik va
xarajat nuqtai nazaridan ikkita texnologiyaning interfeys kartalarini dizayn
samaradorligi bilan izohlanadi. FS tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, masofalar
diapazoni odatda liniyalarda regeneratorlarga, optik kuchaytirgichlarga va
DCMlarga qo‘shimcha talabni keltirib chiqaradi. Tarmoqlardan samarali
foydalanish va oraliq tugunlarda optik bypass imkoniyatlari tufayli chiziqlar
orasidagi uzoq masofani DWDM arxitekturasi afzal ko‘radi.
Aniq bir xil tarmoqni loyihalashda turli xil alternativalar va ularning iqtisodiy
taʼsiri qiziqarli tadqiqotni aks yettiradi. SONET -nuqta-nuqta yaxshiroq ishlaydi.
Ushbu natijalar barcha holatlarda ham qo‘llanilavermaydi. Biroq, katta tarmoqlarda,
eng optimallashtirilgan tarmoq yagona arxitektura bo‘lmasligi mumkin.