4-semestr 3-tema. Balalardı sawatqa úyretiwge texnologiyaları

4-semestr
3-tema. Balalardı sawatqa úyretiwge texnologiyaları.

JOBASI:
1. Balalardi oqiwǵa, jaziwǵa hám olardiń temasina qiziǵiwshiliq oyatiw.

2. Balalar sóylewin rawajlandiriwǵa baylanisli jumislar diziminde sawat úyretiwge tayarlaw.
3. Balalarda jaziw, oqiw kónlikpelerin qáliplestiriw ushin zárúr bolǵan jaǵdaylar.


Tayanish túsinikler . Sawat ashiwǵa tayarlaw, balalardiń sóylewin rawajlandiriw, jaziw, oqiw kónlikpelerin qáliplestiriw,balalardi oqiwǵa, jaziwǵa úyretiw, sawat úyretiwge tayarlaw.

Balalardi mektepke oqiwǵa tayarlaw házirgi mektepke shekemgi tárbiya mákemeleriniń pútin bir sistemasi arqali ámelge asiriladi. Úlken jastaǵi balalarda mektepke tayarlaw gruppasi oqiwǵa tayarlaw sistemasinda áhmiyetli orindi iyeleydi. Ol mektepke shekemgi balaliqti tamamlaydi hám mektepke ótiwshi basqish bolip tabiladi.

Balalardiń birinshi gezekte sawatxanliǵin ámelge asiriw úlken áhmiyetke iye. Sebebi, balalar mektepke kelgennen soń oqiw kónlikpelerin iyeleydi. Balalardi mektepke tayarlawda pedagogikaliq protsesstiń ózine tán ózgeshelikleri bar. Olardi jaziw hám siziwǵa, sóylewge úyretiw pedagogtiń aldıńda turǵan birinshi máselelerden biri bolip tabiladi. Solay eken, házirgi waqitta balalardiń sawatin ashiwda mekteplerde mámleketlik standartlar negizinde alip barilmaqta.
Balalardiń jazba sóylewin awizeki sóylewin rawajlandiriwda muǵallimniń roli ayiriqsha bolip tabiladi. Ol klassqa kelgen balalar menen islesedi. Kishi mektep jasi balalari ele oyin balasi sanalip, olar ele oqiw kólikpesin toliq ózlestire almaydi. Olardiń sanasinda ózgerisler boladi. Oqiw miyneti haqqinda dáslepki túsiniklerdi seze baslaydi. Sol ushinda baqshalardaǵi mektepke tayarlaw gruppalariniń tálim-tárbiyaliq isleri ayriqsha. Sol ushin hár bir tárbiyashi óziniń waziypasin toliq orinlawi kerek. Baqshada sawat ashiwǵa baylanisli shiniǵiwlardi pedagogikaliq talaplar dárejesinde ótkeriw kerek. Kishi mektep jasi oqiwshilari menen sabaq shólkemlestirilgende olar menen kóbinese oyin túrindegi sabaqlar ótkeriledi .
Eger tárbiyashi tómendegi talaplardi orinlasa, didaktikaliq oyinlar hám shiniǵiwlar balalardiń sóylewin rawajlandiriwǵa jaqsi járdem beredi.
1. Didaktikaliq oyinlar hám oyin shiniǵiwlardi plan tiykarinda ótkeriw. Pedagog ápiwayidan quramaliǵa qaray printsipine súyenip jumis alip baradi.
2. Shiniǵiwlardi tákirarlaw. Baladlardiń shiniǵiwlarda alip atirǵan bilim hám kónlikpeleriniń bekkem boilwi ushin bir túrdegi oyinlar shiniǵiwlardiń ózin bir neshe mártebe tákirarlaw kerek. Praktikada bazi bir oyinlar w-r mártebege shekem tákirarlanadi, hátte t-márte tákirarlaniwi tiyis.
3. Tákirarlawdan keyin qiynalip atirǵan balalar ústinde individual jumis alip bariw.
4. Shiniǵiwlardi tásirsheń etip ótkeriw.
5. Kórsetpelilik usilinan sóz benen baylanistirip paydalaniw.
6. Barliq didaktikaliq oyinlar balalardiń xizmetiniń bar boliwi menen xarakterleniwi tiyis.
7. Shiniǵiwdiń dawam etiwi balalardiń xarakterine hám emotsional jaǵdayina baylanisli. Eger shiniǵiwlar dawaminda balalar sharshámasa 10-12 minut dawam ettiriwi múmkin.
8. Shiniǵiwdi duris shólkemlestiriw kerek.
Mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkeminde balalardiń sóylewin ósiriwde ana tili úlken áhmiyetke iye bolip tabiladi. Balalar óz ana tilinde úlkenler menen sóylesedi. Balalardiń sóz bayliǵin kóbeytiw isleri olardiń pikirin rawajlandiriw menen baylanisli túrde alip bariliwi tiyis. Tárbiyashi átiraptaǵi hádiyseler, insandi qorshaǵan zatlar menen tanistirip bariwi kerek.
Ana tili baqshada úlken áhmiyetke iye. Balaniń duris sóylewinde áhmiyetli bolip esaplanadi.
Sóylewdiń grammatikaliq qurilisin qáliplestiriw. Sózlik - bul tildiń qurilis materiali bolip tabiladi. Grammatika bolsa sózlerdi ózlenstiriw hám olardan gáp dúziw normalarin belgilep beredi. Tárbiyashi balalardiń sóylewin ósiriw ushin arnawli oyinlar, shiniǵiwlar shólkemlestiredi.
Dawis mádeniyatiń tárbiyalaw. Ana tilin ózlestiriw, úyreniw- bul hámmeden áwele tildiń dawis dúzilisin, dawis ayitiliwin ózlestiriw demek.
Dialogik sóylewdi qáliplestiriw hám balalardi gúrriń etiwge úyretiw.
Kórkem ádebiyat penen tanistiriw. Kórkem ádebiyat penen tanistiriw hár tárepleme tárbiyalawǵa erisiwdiń joli.
Balalardi sawat ashiwǵa tayarlaw. Mektepke shekemgi bilimlendiriw shólkeminiń tiykarǵi waziypalarinan biri bul balalardi sawat ashiwǵa tayarlaw bolip tabiladi.
Balalardiń óz ana tilin tabisli ózlestirip aliwina erisiw ushin balalardiń psixofiziologiyaliq jaqtan organizminiń progressiv nizamliliqlarin bilip aliwlari kerek.
Balalardiń dawis dúzilisin ózlestirip aliwlari, ana tilin ózlestiriw artikulyatsiyaliq jaqtan ápiwayi, ańnsat dawisti ózlestiriwden baslanadi.
Balalardiń sózlikti ózlestiriwi. Bala ómiriniń dáslepki jili ózine jaqin adamlardiń atiń, haywanlardiń atiń, nárselerdiń atiń ózlestire aladi. Bala bul jasta 10-12 sózdi ayta aladi. Kóbinese 6-7 jasar balalar hárekettiń atiń bilmesede, háreket penen túsindiredi.
Tárbiyashiniń balaniń individual ózgesheliklerin úyreniwi. Hár bir gruppada sóylewdi rawajlandiriw tuwri shólkemlestiriliwi kerek. Hár bir balaǵa individual ózgesheliklerin esapqa ala otirip háreket etiwi kerek.
Balalardiń jaziw kónlikpeleri awizeki sóylewi menen rawajlanip otiradi. Sawat ashiw dáwirinde balalarǵa sawatli boliwǵa úyretiw basli waziypalardan biri esaplanadi.
Balanı mektepte tabıslı bilim alıwǵa tayarlaw ushın oǵan ana tiliniń barlıq baylıqların iyelep alıw ushın tiyisli shárt-sharayatlardı jaratıw zárúr.
Balalardıń aqlıy processin rawajlandırıw ushin olardıń sóylewin ósiriw zárúr: bala hár bir sóz mánisin túsine alıwı óz sózinde erkin soylewine muwapıq bolıwı kerek.Túsinikler sistemasına maslasqan bala óz pikirin jetkerip bere aladı. Awızeki soylew boyınsha ótkiziletuǵın shınıǵıwlarda, tiykarınan, balalardıń awızeki soylewin osiriwde, soylew grammatikalıq tárepten tuwrı qaliplestiriwge, sóylewdiń morfologiyalıq hám sintaksis táreplerin qaliplestiriwge dawam ettiriw: jay hám qospa gápler duzıw, bunda bárshe gáp aǵzaların paydalaniwǵa úretiw, balalardı soylegende sandı atqa, sıpattı atqa sıpattı feyilge tuwrı isletiw tájriybelerin jetilistiriw, dawıs hám sózlerdi tuwrı aytıwǵa, múlayım sóylewge erkin gúrriń aytıwga itibar beriledi. Awızsha sóylewin ósiriwde erkin gúrriń etiwge úyretiw úlken orın iyeleydi: balalalardı óz turmısında ushıraytuǵın waqıyalar, suwretlerge qarap, tárbiyashiniń usınıs etken teması tiykarında gúrrińler dúziwge uyretedi. Tayarlaw toparı balalarınıń gúrrińleri mazmunina baylanısqan, málim izbe-izlikte, grammatik tárepden tuwrı dúzilgen bolıwı kerek.
Sawatqa tayarlaw boyınsha ótkeriletuǵın shınıǵıwlarda sawatqa úyretiw eki dáwirge ajratıladı.
Tayarlıq dáwiri.
Tiykarǵı dáwir (Sawatqa tayarlaw ).
Sawatqa úyretiwdiń tayarlıq dáwiri wazıypaları sentyabr, oktyabr aylarında joybarlastırıladı. Bul dáwirde tómendegi jumıslar alıp barıladı :
1. Dawıslardı tuwrı aytıw hám sózdiń dawıs quramı haqqındaǵı qıyalların anıqlaw hám qáliplestiriw.
2. Dawıslı hám dawıssız sesler haqqında túsinik beriw.
3. Únli hám únsiz dawıslardı ajıratıwǵa úyretiw tiykarında fonematik aqıldı hám oyda sawlelendiriwdi rawajlandırıw.
4. Ápiwayı analiz hám sintez qılıw kónlikpelerin rawajlandırıw.
a) gapni sózlerge bóliw, sózlerdi buwınlarǵa bóliw;
B) belgili (ses) dawıslardıń ornın anıqlaw (sózdiń basında, ortasında hám aqırında );
d) sózde dawıslar izbe-izligin hám sanın anıqlaw;
e) seslerden buwınIar, sózler dúziwge úyretiw;
f) seslerdi esitiwde parıqlawǵa úyretiw.
Tayarlaw toparında sóylew, oqıw hám sawatqa tayarlaw baǵdarınıń sawatqa úyretiw bólimi 2-basqıshı - tiykarǵı dáwirinde (oktyabr-may) tómendegi jumıslar alıp barıladı :
1. Berilgen dawıstı hárip belgisi menen tanıstırıw.
2. Kespe háripler járdeminde dawıs-hárip analiz hám sintezi boyınsha shınıǵıwlami orınlawǵa uyretip barıw;
3. Buwın oqıw;
4. Kesma háripler járdeminde buwın hám sóyleme dúziw hám olardı buwınlap oqıwǵa úyretiw.
Tayarlaw toparlarinda jıl dawamında ótkeriletuǵın shınıǵıwlar balalar jasına uyqas bolıwı hám izbe-izlilikde alıp barılıwı kerek.
Shınıǵıwlar islenbesinde temanıń maqset-wazıypaları, kutilgen nátiyjeler, kerekli úskenesler, shınıǵıwdıń barıwı tolıq sawlelenedi. Shınıǵıw temaları balalar ushın túsinikli, ámeliy jumıslar hám túrli interaktiv oyınlar balalar jasına uyqas, qızıqlı hám túrli bolıwı kerek. Shınıǵıwlar dawamında balalar barmaq shınıǵıwların tetiklestiriwshi shınıǵıwlar orınlanadı, háripler menen arnawlı oyınlar (jıynaw, teriw), ámeliy isleme atqarıp, álipbeni biliw, buwınlardı o'qiy alıw kónlikpeleri bekkemlenip baradı.
Bala sóylewi rawajlanǵanlıǵın anıqlaw (sawatlılıqqa úyretiw).
Maqset: Balalardıń dawıslar, so 'zlar hám so 'z birikpeleri haqqındagı bilim hám qıyalların, olardıń sózlerdi buwınlarǵa orınlaw hám de berilgen sózlerden gáp dúziwdi biliwin anıqlaw.
1. «Shıraylı stol» sózi qatnasıwında gáp dúziw.
2. «Ruchka» shıǵıp sózi menen sóz birikpesi oyla.
3. Top haqqında múmkinshiligi barınsha kóp sóz ayt
4. «Balalar mektepke keldi. Olar klassta otırıbdı. Sabaq baslandı. Bir oqıwshını doskaǵa shaqırdı». Bul gúrrińde neshe gáp bar (hár bir gapti úshmúyeshlik penen belgileń. Qansha úshmúyeshlik bolsa, sonday eken, sonsha gáp boladı).
5. «Mashina», «oshxona» sózlerin buwınlap ayt.
6. «Báhár keldi» sóz birikpesinen gáp duz.
7. Sóz neden quralǵan?
8. Gáp neden quralǵan?
9. Xanadaǵı «0» dawısı bar zatlardı ayt (basqa dawıslardı da aytıw múmkin).
• Eki gapti eplep sóyley almasań, mektepte qanday o 'qiysan?
• Sanawdı bilmeyseń, meklebge qalay barasan?
• Mektepke barsań, doslarıń bul qılqıńa lal qaladı!
• Hesh nárseni bilmeyseń, mektepke barsań bizdi uyaltirasan!
Sıyaqlı kemsitiwler, balada mektepden qorqıw, odan qáweterleniwdiń qáliplesiwine tiykar bolıwı múmkin. Sonday qáweter menen mektepke barǵan balalardıń mektepke bolǵan munasábetin ózgertiw, olarda ózine salıstırǵanda isenim oyatıw ushın hádden zıyat kúsh, waqıt, miynet, taqat, shıdam, itibar zárúr boladı. Bul bolsa balada aldınan mektepke salıstırǵanda unamlı munasábetti qáliplestiriwge qaraǵanda sóssiz, quramalı process bolıp tabıladı.