4. Sun'iy intelekt tizimining xususiyatlari A. Ichki interpretatsiya, Tarkiybilik, Faollik

 
3.24.-rasm. Robot qoʻli 
72
История робототехники // Основы робототехники. — Ростов-на-Дону: «Феникс», 2008. — 
С. 21. — 281 с. — ISBN 978-5-222-12575-5 
73
The History of Robotics // Robotics and automation handbook / Thomas R. Kurfess. — Boca 
Raton, London, New York, Washington, D.C.: CRC PRESS, 2005. — ISBN 0-8493-1804-1 

---

216
XX asrning 50-yillarida radioaktiv materiallar bilan ishlash uchun 
mexanik manipulyatorlar paydo boʻldi. Ular xavfsiz joyda boʻlgan operator 
qoʻllarining harakatlarini taqlid qilishga muvaffaq boʻlishdi. 1960 yilga 
kelib, yuqori radioaktivlik zonalarida namunalarni tekshirish va toʻplash 
uchun manipulyator, televizor kamerasi va mikrofon bilan masofadan 
boshqariladigan gʻildirakli platformalarni ishlab chiqish amalga oshirildi. 
Sanoat raqamli boshqaruv mashinalarining keng qoʻllanilishi 
mahsulotlarni yuklash va tushirish dastgohlari tizimlarida ishlatiladigan 
dasturlashtiriladigan manipulyatorlarning rivojlanishiga turtki boʻldi. 1954 
yilda amerikalik muhandis D.Devol almashtiriladigan kartochkalar 
yordamida yuklash va tushirish manipulyatorini boshqarish usulini 
patentlashtirdi, natijada 1956 yilda D.Engelberger bilan birgalikda 
dunyodagi birinchi sanoat robotlarini ishlab chiqaruvchi sanoat 
kompaniyasi «Unimation» (inglizcha Universal Automation)ni asos soldi.
1962 yilda Qoʻshma Shtatlardagi birinchi sanoat robotlari Versatran va 
Unimeit dunyo yuzini koʻrdi va ularning ba’zilari 100 ming soatlik ish 
vaqtini yengib oʻtib, hanuzgacha ishlaydi. Agar ushbu dastlabki tizimlarda 
elektronikaning mexanika xarajatlariga nisbati 75% dan 25% gacha 
boʻlgan boʻlsa, endilikda bu nisbat aksincha boʻldi. Shu bilan birga, 
elektronikaning yakuniy narxi barqaror ravishda pasayishda davom 
etmoqda. 1970-yillarda robotli boshqaruv bloklarini dasturlashtiriladigan 
boshqaruvchilar bilan almashtirgan arzon narxlardagi mikroprosessorli 
boshqarish tizimlarining paydo boʻlishi robotlarning narxini qariyb uch 
baravar kamaytirishga yordam berdi. Bu esa ularning sanoat ishlab 
chiqarishining barcha tarmoqlarida ommaviy tarqalishiga turtki boʻldi. 
Robotlarni tasniflashda bir nechta yondashuvlardan foydalanish 
mumkin – jumladan, qoʻllash sohasi, maqsadi, harakatlanish usuli va 
boshqalar. Asosiy qoʻllanilish doirasiga koʻra sanoat robotlari, tadqiqot 
robotlari, ta’limda ishlatiladigan robotlar, maxsus robotlar ajralib turishi 
mumkin. 
Eng keng qoʻllaniladigan robotlarni ikkita sinfga ajratiladi: 
manipulyatsion va mobil robotlardir. 
Manipulyatsion robot – avtomatik mashina (statsionar yoki koʻchma) 
boʻlib, u ishlab chiqarish jarayonida harakat va boshqaruv funktsiyalarini 

---

217
bajarishga xizmat qiluvchi dasturiy vositadan iborat bir necha darajali 
harakatlarni bajaruvchi manipulyator koʻrinishidagi ijro texnikasidir.
Bunday robotlar polga yoki shiftga oʻrnatilagan va portal versiyalarida 
ishlab chiqariladi. Ular mashinasozlik va asbobsozlik sanoatida eng keng 
tarqalgan. 
Mobil robot – bu avtomatik boshqariladigan oʻtkazgichlarga ega 
harakatlanuvchi shassiga ega boʻlgan avtomatik mashinadir. Bunday 
robotlar gʻildirakli, yuruvchi va sudraluvchi boʻlishi mumkin (shuningdek, 
emaklovchi, suzuvchi va uchuvchi mobil robot tizimlari ham mavjud).