5. 2-amaliy ish paxta terish mashinalari ishning maqsadi

Paxta terish mashinalarini tuzilishi va ish jarayoni.

Paxta hosilini terib olishdatik (MX-1,8) vagorizontal (Keys-2022) shpindellipaxta terish mashinalaridan (2.23-rasm) foydalaniladi.

1-rasm. Paxtani tik (a) va gorizontal (v) shpindelli terish apparati bilan terib olish jarayonlari: 1-tik (vertikal) shpindellar; 2-gorizontal shpindellar; 3-qisuvchi to’sqich; 4-vertikal o’q; 5-shesternyali uzatma.

Bunda terish apparatining ishchi qismi hisoblangan tik shpindellar 1 g’o’za poyasiga tik - parallel holda xarakatlanib, paxtani o’ziga o’rab tersa, gorizontal shpindellar 2 esa g’o’za poyasiga perpendikulyar holda xarakatlanib, paxtani terib oladi.
Paxta hosili asosan mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan MX-1,8 rusumli tik shpindelli paxta terish mashinasi bilan terib olinadi.

2- rasm. MX-1,8 rusumli paxta terish mashinasi (a) va terish apparatining (b)

texnologik sxemasi:1- traktor; 2- so’ruvchi kanal; 3- ventilyator; 4- haydovchi

kanal; 5- g’o’zapoya ko’targich; 6-vertikal shpindelli terish apparati; 7- tik
shpindelli barabanlar; 8-bunker.

Mashina (2-rasm) traktorga yarim osma holatda o’rnatilgan bo’lib, u terish

apparati 6, g’o’zapoya ko’targich 5, havo so’rnvchi kanal 2, ventilyator 3, haydovchi kanal 4 va bunker 5 dan iborat. Har bir g’o’za qatoridagi paxtani terib olish uchun ishlatiladigan terish apparati 6 oldingi va keyingi juftli shpindelli barabanlar 7 dan tashkil topgan.

Paxtani terib olish jarayoni quyidagicha amalga oshiriladi. Mashina oldinga xarakatlanganda g’o’zapoya ko’targich 5 yotib qolgan gVzalarni yerdan ko’tarib terish apparati 6 ning oldingi shpindellar juftligining orasidagi tirqishga uzatib beradi. G’o’zalar shpindelli barabanlar orasidagi tirqishdan o’tayotganda ikki tarafidan aylanma xarakatdagi tik shpindellar bilan ishlov berilib, to’liq ochilgan paxtalarni o’ziga o’rab oladi. SHu bilan birga ular barabanlar atrofida xarakatlanib paxtani shpindeldan ajratib olish kamerasiga kiradi. Bu yerda shpindellar teskarisiga aylantiriladi va ulardagi paxtalar ajratgichlar yordamida shpindeldan ajratib olinib, so’ngra ular qabul kamerasiga uzatiladi. Qabul kamerasiga tushgan paxtalar ventilyator yordamida hosil qilingan havo oqimi bilan birga bunkerga uzatiladi. Bunker to’lgach yig’ilgan paxta transport vositalariga yuklanadi.
Paxta terish mashinalari yuqori unum bilan ishlashi va paxtani yerga to’kib yubormasligi uchun ularning har biri ishlab chiqargan korxona tomonidan tayyorlangan qo’llanmaga ko’ra ma’lum tartib va qoidalar asosida sozlanishi lozim.
Tik shpindelli paxta terish mashinasini sozlashda quyidagilarga: terim apparatini 6 mashinaning bo’ylama o’qiga nisbatan joylashishi, shpindellarni shaxmatsimon o’rnatilishi, paxtani shpindellardan to’la ajratib olish va ular yuzasini yaxshi tozalash uchun ajratgichlar, texnologik qaytargichlar va apparat eshikchalarini to’g’ri rostlanganligi, terim apparatlarining ish tirqishlarini to’g’ri tanlash va o’rnatish ishlariga alohida e’tibor qaratiladi.
Paxta hosilini mashinalarda terishda ularni ishga tushirishdan oldin barcha qism va mexanizmlarini obdon ko’zdan kechirish hamda ularga kundalik texnik xizmatni ko’rsatish lozim.
Mashinani g’o’za qator orasiga kiritib sinab ko’rish, ish sifatini ko’z bilan baholash, kerak bo’lsa ishchi qismlardagi texnologik tirqishlarni tekshirish va
sozlash talab etiladi. Bunda asosiy ehibomi terish apparatininger yuzasiga nisbatan avtomatik koharib-tushirgichni to’g’ri sozlanganligiga va pastdagi chanoqlarda paxta bo’laklarini qolmasligiga qaratish zarur.
Respublikamizning shimoliy hududlarida paxta hosilini tik shpindelli mashinalar bilan ikki marta terib olish tavsiya etiladi. Ko’saklar 75...80 foiz ochilganda birinchi terim, 12-14 kun keyin qo’shimcha 15- 20 foiz ko’saklar ochilganda ikkinchi terim o’tkaziladi.
Janubiy hududlarda paxta terimi ko’saklar ochilishi 85...90 foiz bo’lganda boshlanib, paxta hosili bir marta terib olinadi. Bunday texnologiyalar noqulay ob- havo boshlangunga qadar mashinalarda yuqori sifatli paxta terib olish imkonini beradi.
Har ikkala holda ham terim to’liqligi 90...95 foiz bo’lishi, hosildorlik o’rtacha 30 ts/ga bo’lganda paxtaning yerga to’kilishi har bir metrda 15...20 grammdan oshmasligi kerak. Hosilning qolgan qismi paxta terilgandan 8...10 kun o’tgach mavjud mashinalar yoki qo’l kuchi yordamida terib olinishi mumkin. Bunda qolgan hosilni yig’ib olish usulini tanlash fermer xo’jaligining mazkur yildagi iqtisodiy samarasi va texnik imkoniyatini hisobga olgan holda belgilanadi.

3.