5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tıbbi Bitki Islahının Önemi
Bitki ıslahı, çeşitli ihtiyaçlar için, tabiatta olan bitkilerden uygun olanları seçmekle başlar. Seçme (seleksiyon) bitki ıslahının başlangıcıdır. Daha sonra seleksiyonla elde edilen bitkiler başta melezleme olmak üzere diğer kültür yöntemleriyle daha da ge- liştirilerek istenilen özelliklere sahip çeşitler elde edilir. Bitki ıslahı, bitkide bulunan özellikler arasında ekonomik değer taşıyan bir farklılığı belirleme sanatı veya bilimi- dir. Farklı karakterlere sahip bitkileri bularak bunları üretmek ve bunlardan ekono- mik değer taşıyan yeni varyete veya kültür ırkları geliştirmek ıslah çalışmalarının ana hedefidir. Islah çalışmalarında üç temel unsur vardır: bireyler arasındaki farklılıklardan ekono- mik değer taşıyanları algılamak, genetik biliminin temel ilkelerini, bitki hastalıkları- nı, bitkilerin adaptasyon problemleri gibi konuları bilmek, sabırlı olmak. Bitkilerde görülen değişikliklerin genetik yapı ve ekolojik faktörler olmak üzere iki temel nedeni vardır. Genetiğin en küçük birimini genler oluşturur, bazı genler kali- tatif karakterleri (şekil, renk, çeşitli hastalıklara dayanıklılık vb.) bazıları da kantitatif karakterleri (boy, en, verim, vejetasyon süresi vb.) kontrol eder. Ana ve babadan ge- len genler yavru döllere aynı oranda ve şekilde geçmez, sonraki döller ne kardeşleri- ne ne de ana babaya benzerler. Bu durum tür içi çeşitliliğin kaynağını oluşturur. Di- ğer taraftan, iklim, toprak, verimlilik ve benzeri ekolojik faktörlerin bitkilerin büyü- me ve gelişmesi üzerinde büyük etkileri vardır. Tıbbi bitkiler genelde tabiatdan, orman, mera ve sulak alanlar gibi doğal alanlardan toplanmaktadır. Bu durum ekonomik gibi görünmekle birlikte çeşitli sorunları da beraberinde getirmektedir. Dolayısıyla tıbbi bitkileri ıslah ederek kültüre almanın sayısız faydaları vardır. Bu faydalar kısaca aşağıda maddeler halinde özetlenmiştir: • Bitki türünün doğal yetişme alanında populasyon içinde ekolojik valansı geniş olan bireyler ıslah edilerek tür daha geniş alanda yetiştirilebilir. • Tür içi genetik çeşitliliğe bağlı olarak hastalıklara daha fazla dayanıklı olan birey- lerle yapılacak ıslah çalışmaları ile hastalıklara karşı daha dirençli bireyler geliş- tirmek mümkündür. Böylece maliyet azalır ve üretimde artış sağlanır. • Tüm faydalarına karşın bazı türlerde koku ve tat gibi istenmeyen bazı özellikler olabilir. Bunu ıslah çalışmaları ile gidermek mümkün olabilir. • Aynı türün bireyleri arasında bazı bireylerin böcekler tarafından tercih edilme- diği gözlenir. Bunlar üzerinde yapılacak ıslah çalışmaları ile böcek zararlılarına 102 Bitkilerle Tedavi Sempozyumu dayanıklı çeşitler elde etme imkanı olabilir. • Yapılacak melezleme çalışmaları ile farklı türlere ait üstün özellikler birleştirile- rek daha üstün özelliklere sahip çeşitler elde edilebilir. • Üretimde en temel hedef kaliteli ve bol ürün elde etmektir. Yapılacak ıslah ça- lışmaları ile örneğin karvakrol oranı daha yüksek çeşitler elde etmek mümkün olabilir. • Üretimde maliyetleri düşürmek ve standart üretim yapabilmek gibi nedenlerle makineli çalışmak zorunluluk halini almıştır. Doğal türler buna her zaman uy- gun olmayabilir. Islah çalışmaları ile makineli çalışmaya uygun çeşitlerin gelişti- rilmesi uygun olabilmektedir. • Tıbbi bitkilerin sürekli doğal alanlarından toplanması bu alanlarda diğer tür- lere rekabet üstünlüğü sağlayarak zamanla tüm alana hakim olmalarına neden olur. Bu durum uzun dönemde bazı türlerin yok olmasına ve biyolojik çeşitlili- ğin azalmasına neden olur. Üretim sonrası doğal yaşam alanlarının korunması- na katkıda bulunulur. • Genetik çeşitliliğin insan yararına kullanılmasını sağlar. Bitkiler canlıların yaşa- mı için temel organik bileşikleri üretirler. Bu bileşiklerden bir kısmı insanlar ta- rafından geçmişte kullanılmış, bir kısmı halen kullanılmakta, bir kısmı da he- nüz keşfedilmemiştir. Günümüzde yapay olarak elde edilen sentetik ürünlerin bazı yan etkilerinin ortaya çıkması doğal ürünlerle beraber birçok bitkiye tale- bi arttırmıştır. Bu bitkilerin ıslah edilerek kültüre alınması ile yeni kaynaklar or- taya çıkmıştır. • Bitki türleri tüy, diken gibi bazı istenmeyen özelliklere sahiptirler. Yapılacak ıs- lah çalışmaları ile bunların en aza indirilmesi veya tamamen kaldırılması müm- kün olabilmektedir. • Yabani populasyonlar içinde birbirine benzeyen bireylerin yanı sıra, çok deği- şik özelliklere sahip bireyler de vardır. Islah çalışmaları ile farklılıklar daha be- lirgin hale getirilerek çeşit zenginliği sağlanmış ve yeni çeşitler elde edilmiş olur. • Tohumun çimlenme standardı sağlanır. Yabani türlerin çoğunda tohumlar bel- li bir dinlenme dönemi geçirir, ekilen tohumun tamamı hemen çimlenmez. Bu özellik ıslah çalışmalarıyla giderilerek, eş zamanlı olgunlaşması ve çimlenmesi sağlanabilir. • Üründe standart sağlanmış olur. Yabani türlerde ürünün standardı büyük ölçü- de çevre koşullarına göre şekillenir ve büyük bir çeşitlilik gösterir. Halbuki ıslah çalışmaları ile istenilen özelliklere belli sınırlar içinde sahip çeşitler elde etmek mümkündür. Tıbbi bitkilerin ıslah edilerek kültüre alınmaları sonucu, temiz ve standartları belli ürünler elde etme imkanı doğar. |