5-Ma’ruza Mavzu: Kriptografiyaning asosiy tushunchalari Reja

Bir martali bloknot.
Bir martali bloknot (one time pad) yoki “Vemam shifri” 
nomi bilan tanilgan kriptotizim bardoshli shifrlash algoritmi hisoblanib, tarixda keng 
foydalanilgan bo‘lsada, ko‘p hollarda amalga oshirishning imkoniyati mavjud 
bo‘lmagan. Uning bir martali deb atalishiga asosiy sabab, undagi kalitning 
(bloknotning) bir marta foydalanilishi bo‘lib, uni aksariyat hollarda amalga 
oshirishning imkoni bo‘lmaydi. Masalan, ushbu shifrlash algoritmi 8 ta simvoldan 
iborat bo‘lgan alfavit bo‘lsin. Olingan alfavit simvollari va unga mos bo‘lgan binar 
qiymatlar 5.2 - jadvalda keltirilgan. Alfavit simvollari va ularga mos bit qiymatlari 
barcha uchun ochiq va sir saqlanmaydi. 
5.2-rasm 
Ochiq matn chun tanlangan alfavit 
Simvollar 
B 
E 
I 
L 
O 
P 
S 
T 
Binar 
qiymat 
000 
001 
010 
011 
100 
101 
110 
111 
Faraz qilaylik, biror qonuniy foydalanuvchi A bir martali bloknotdan 
foydalangan holda “POSSIBLE” matnini shifrlab, o‘z sherigi B tomonga jo ‘natishi 
talab etilsin. Ushbu ochiq matnning binar qiymatdagi ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi: 
P 
O 
S 
S 
I 
B 
L 
E 
101 
100 
110 
110 
010 
000 
011 
001 
Bir martali bloknot usulida shifrlashda ochiq matn uzunligiga teng bo‘lgan 
tasodifiy tanlangan kalitdan foydalaniladi. Shifrmatn ochiq matn va kalitga XOR 
amalini qo‘llab hosil qilinadi (P - ochiq matn, K - kalit va C - shifrmatn): C = P(+)K. 
XOR amali (+) quyida keltirilgan: 
0(+)0 = 0 
0 (+)1 = 1 
1 (+) 0 = 1 
1 (+)1 = 0 
Jadvaldan, x (+) y (+) y = x tenglik o‘rinligini ko‘rish mumkin. Bu esa bir 
martali parol bilan rasshifrovkalashda shifrmatnga kalitni XOR amalida 
bajarilishining o‘zi yetarligini ko‘rsatadi: P = C(+)K. 
Faraz qilaylik, A tomon 5.2-jadvaldagi ochiq matn uzunligiga teng bo‘lgan 
quyidagi kalitga ega bo‘lsin: 
111 101 110 101 111 100 000 101 

---

A tomon ushbu kalit asosida shifrmatnni quyidagicha hisoblaydi: 
P 
O 
S 
S 
I 
B 
L 
E 
Ochiq 
matn 
101 
100 
110 
110 
010 
000 
011 
001 
Kalit 
111 
101 
110 
101 
111 
100 
000 
101 
Shifr 
matn 
010 
001 
000 
011 
101 
100 
011 
100 
I 
E 
B 
L 
P 
O 
L 
O 
Nazorat savollari 
1.
Kriptografiya ma’nosi nima? 
2.
Kriptografiya rivojlanish bosqichlarini ayting. 
3.
Qadimgi shifrlash qanday amalga oshirilgan? 
4.
O‘rta asrda shifrlash turlarini ayting. 
5.
Zamonaviy shifrlash usullari nimadan iborat? 
6.
Kriptografiyada asosiy tushuncha qaysilar? 
7.
Simmetrik kirptotizim nima? 
8.
Assimetrik kriptotizimlar tushunchasi ayting. 
9.
Stenografiya nima 
10.
Kodlash va shifrlash farqi nimadan iborat?