5-Mavzu : Nuklein kislotalar strukturasi. Reja: dnk strukturasi a Chargaff qoidasi

G+T = A+S 
yoki
 
S
А
Т
G


= 1 
5. DNK tarkibidagi guanin va sitozinning molyar konsentratsiyasi yig`indisining adenin 
va timinnning molyar konsentratsiyasi yig`indisiga bo’lgan nisbati 
Т
А
S
G


o’zgaruvchan bo’ladi. 
Hayvonlar, o’simliklar va mikroorganizmlar DNK sidagi bu nisbat har xil bo’lganligi uchun u 
tur spetsifikligi koeffitsenti deb ataladi.
1
1953 yili D.Uotson va F.Krik Chargaff qoidasiga hamda Uilkinsning rentgenstruktura 
analizi ma`lumotlariga asoslanib, DNKning struktura modelini yaratdilar. Bu modelga ko’ra 
DNK molekulasi qo’sh spiral hosil qiluvchi ikkita polinukleotid zanjirdan tashkil topgan. Har 
ikkala zanjir bitta umumiy o’qqa ega bo’lib, diametri 20 A
o
ga teng. Nukleotidlar qoldig`i bir-
biriga nisbatan 36
0
burchak hosil qilib joylashgan. Spiralning bir o’ramida 10 ta nukleotid 
qoldig`i joylashgan. Spiralning bir o’rami orasidagi masofa 34 A
o
ga teng bo’lib, har bir 
nukleotid 3,4 A
o
ni egallaydi. 
1
Richard A Harvey., Denise R Ferrier . Biochemistry. Lippincott Wiliams and Wilkins. China. 2011. 397 – 
betdagi mavzu mazmunidan foydalanildi.

---

 DNK uchlamchi strukturasi 

---

Polinukleotid zanjirlarning pentozafosfat 
guruhlari spiralning tashqi tomonida, azot asoslari 
esa ichki tomonida joylashgan. Polinukleotid 
zanjirlardagi pentoza bilan fosfat kislota o’rtasidagi 
bog` hisobiga, zanjirlar bir-biriga nisbatan teskari 
yo’nalgan bo’ladi, ya`ni bitta zanjir 5
I

3
I
bo’lsa, 
ikkinchisi 3
I

5
I
. Azot asoslari qo’sh spiralning 
ichki tomonida bir-biriga komplementar ravishda 
joylashgan bo’ladi. Bir zanjirdagi nukleotidlar 
ATGTS tartibda bo’lsa, boshqa zanjirdagi 
nukleotidlar TASAG bo’ladi, ular bir-biri bilan 
vodorod bog`lari orqali bog`langan. Bunda adenin 
bilan timin ikkita vodorod bog` hosil qilib biriksa, 
guanin bilan sitozin uchta vodorod bog` hosil qilib 
birikadi.
2
Shunday qilib, DNKning yuqorida keltirilgan tuzilishidagi xususiyati irsiy belgilarning 
nasldan-naslga o’tishda va oqsilining biosintezida muhim ahamiyatga ega. 
2
Richard A Harvey., Denise R Ferrier . Biochemistry. Lippincott Wiliams and Wilkins. China. 2011. 397 – 
betdagi mavzu mazmunidan foydalanildi.

---

Ribonuklein kislotalar hujayraning hamma qismida uchraydi, ularning asosiy qismi 
ribosomalarda to’plangan. Hujayra tarkibida uchraydigan RNKlar molekulasining massasi, 
tuzilishi va funksiyasiga qarab bir-biridan farq qiladi. Bugungi kunda hujayrada 40dan ortiq 
RNK turlari aniqlangan bo’lib, ulardan eng muhimlari uch xil RNK xisoblanadi, bular: 
informatsion -RNK, transport-RNK, ribosomal-RNK.