5-mavzu: markaziy оsiyo dinlari. Reja: Markaziy Оsiyo dinlari va e’tiqоdlari manbalarining tarixiy jihatlari

Xristianlikningta’limoti.Manbalar xabarberishicha, xristianlik yahudiymuhitidayuzaga kelgan. Buesa xristianlikningyahudiylikdan ko’p jihatdanta’sirlanishigasababbo’ldi. Xristianlikningasosiyg’oyasi - Isoning odamzodning xaloskori«messiya»ekanligiyahudiylikdamavjudbo’lib, oxiratgayaqin kelishi kutilayotgan xaloskorhaqidagita’limotdan kelibchiqqandir.
Keyinchalik buta’limot XudoningmujassamlanishiyokiIsoningikkimohiyati - odammohiyati, xudo mohiyatihaqida «gunohniyuvish», ya’niIsoningo’ziniixtiyoriytarzdaqurbonqilishihaqiqatdagita’limotbilanmustahkamlanadi. Xristianlik muqaddasruh ota-xudo, o’g’il-xudo vamuqaddasruh - uchyuzlik xudo to’g’risidagita’limot, jannatvado’zax, oxiratdago’yodunyoning oxirigaborish, Isoningqaytishihaqidavaboshqaaqidalarnio’zichiga oladi.
Xristianjamoasiningshakllanishi, uningaqidalarinitartibgasolinishi, cherkovmunosabatlariningishlabchiqilishi, diniytabaqalartuzuminingvujudga kelishieramizningIVasrboshlarida 324 yili xristianlik Rimimperiyasidadavlatdinidebe’lonqilinganidanso’ngamalga oshdi.
325 yilitarixdabirinchimartaRimimperatoriLisiniyaimperiyahududidagi xristianjamoalarinio’zaro kelishtirishvatartibgasolishmaqsadidaNikeyshahridaIButun Olam XristianSoborinichaqirdi. 381 yili KonstantinopoldaIIButun Olam XristianSoboribo’libo’tdi. Busoborlarda xristianlik ta’limotiningasoslariqabulqilindivabuasoslar 12 qismdaifodalandi.

1. 
   Birinchiqismda olamniyaratgan Xudo haqidaso’zyuritiladi.
   
2. 
   Ikkinchiqismda Xudoningo’g’liIsus Xristosgaimon keltirishhaqidaso’zboradi.
   
3. 
   Uchinchiqismdailohiymujassamlashuvhaqidaso’zyuritilib, unga ko’ra, Iso Xudo bo’laturib, bokiraBibiMaryamdantug’ilganvainsonqiyofasiga kirgan.
   
4. 
   To’rtinchiqismdaIsoningazob-uqubatlarivao’limihaqidaso’z ketadi. Bugunohlarning kechirilishihaqidagiaqidadir. BundaIsoningtortganazoblarivao’limitufayli Xudo tomonidaninsoniyatningbarchagunohlari kechiriladidebe’tiqodqilinadi.
   
5. 
   BeshinchiqismdaIsoning xochgamixlanganidanso’nguch kuno’tibqaytatirilganligihaqidagiaqida keladi.
   
6. 
   OltinchiqismdaIsoningmerojihaqidaso’zyuritiladi.
   
7. 
   EttinchiqismdaIsoningnuzuli (ikkinchimarotaba ergaqaytishi) haqidaso’zyuritiladi.
   
8. 
   SakkinchiqismMuqaddasRuhgaimon keltirmoqborasidadir.
   
9. 
   To’qqizinchiqismcherkovgamunosabathaqida.
   
10. 
    O’nbirinchiqismo’lganlarning ommaviytirilishihaqida.
    
11. 
    O’nikkinchiqismdaabadiyhayothaqidaso’zyuritiladi.
    

Xristianlikningbundan keyingifalsafiyvanazariyrivojidaavliyoAvgustinningta’limoti kattarolo’ynadi. Beshinchiasrbo’sag’asidaudinningbilimdanafzalekanliginitarg’ibqilaboshladi. Uningta’limotiga ko’ra, borliqinsonaqlibilishga ojizlik qiladiganhodisadir, chunkiuning ortidaulug’ vaqudratliYAratuvchiningirodasiyashiringan.
Avgustinningtaqdirhaqidagita’limotidaaytilishicha, Xudogaimon keltirganharbir kishinajottopganlarsafidano’rinegallashimumkin. CHunkiimontaqdirtaqozosidir.