5-Mavzu. Texnologik ta’lim, uning turlari va bajarilishi. Reja

5-Mavzu. Texnologik ta’lim, uning turlari va bajarilishi.
Reja:

1. 
   Mustaqil ta’limning maqsadi, vazifasi.
   
2. 
   Mustaqil ta’lim turlari.
   
3. 
   Mustaqil ta’lim natijalarini baholash.
   
4. 
   Kurs ishini yozish tartibi.
   
5. 
   Kurs ishi maqsadi va vazifasi.
   
6. 
   Kurs ishiga qo‘yilgan ilmiy, metodik va texnik talablar.
   
7. 
   Kurs ishi himoyasi.
   
8. 
   Taqdimotlarni tayyorlashda uchun zarur metodik va texnik talablar.
   

Tayanch so’zlar: mustaqil ta’lim, natija, kurs ishi, maqsad, vazifa, taqdimot, talab.
Mustaqil ta’lim mavzusi talabalar mustaqil o‘rganadigan ma’ruza va seminar mashg‘uloti mavzulalaridan iborat bo‘ladi. Jumladan: Kadrlar tayyorlash milliy modeli va uning tarkibiy qismlari, pedagogika fanining shakllanishi va rivojlanishi, maqsad va vazifalari, predmeti, ilmiy- tadqiqot metodlari, shaxs rivojlanishi va unga ta’sir etuvchi omillar, yagona pedagogik jarayon va uning mohiyati, didaktika (ta’lim nazariyasi), ta’lim jarayoni qonuniyatlari va tamoyillari, ta’lim mazmuni, ta’lim metodlari va vositalari, ta’limni tashkil etish shakllari, o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini tashxis etish, tarbiya jarayoni mazmuni, mohyati, qonuniyatlari, tamoyillari, tarbiyaning umumiy metodlari, tarbiya turlari mazmuni, mohiyati, maqsad va vazifalari, shakl, metod va vositalari, ta’lim muassasalarini boshqarish, korrektsion pedagogika asoslari.
Mustaqil ta’lim talabalarning nazariy bilimlarini mustahkamlashga mavzularni tushunishg qobiliyatini maksimal darajada rivojlanishiga, umumiy dunyoqarashlini kengaytirishga yordam beradi.
Mutaxassislar tayyorlash tizimini tubdan qayta qurishda, o‘quv-tarbiya jarayonining ahamiyatini oshirishda talabalarning mustaqil ishlari muhim o‘rin egallaydi. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, mustaqil ishlar deganda shunday o‘quv faoliyati tushuniladiki, unda bilimlar egallanishi bilan birga, ko‘nikmalar shakllantirish ham mustaqil tashkil etilishi ta’minlanadi. Bu esa amaliyotda xususiy-didaktik maqsadlarga bog‘liq ravishda 4 ta mustaqil ish tipida amalga oshadi.
Mustaqil ishlar xususiy-didaktik maqsadining birinchi turi – bu sirtdan qaraganda faoliyatning algoritmi ma’lumotlari va vazifalar sharoitidan iborat, ya’ni dastlabki bilimlarning (bilimlarning birinchi bosqichi) shakllanishi omillari asosida talabalarda shakllanadigan va ulardan talab qilinadigan malakalarni aniqlashdir. Bu maqsadga yetish uchun talabalar tomonidan idrok qilinadigan vazifalarni yechish zarurligi ko‘zda tutiladi.
Mustaqil ishlar xususiy-didaktik maqsadining ikkinchi tipi - bunda o‘zlashtirilgan axborotlar xotirada qayta ishlashga va tipik vazifalarni, ya’ni bilimlarning ikkinchi bosqichini bajarishga qaratilgan bilimlar shakllanadi.
Mustaqil ishlarning ikkinchi tipi barcha turlarining umumiy tavsifnomasi shundaki, bunday ishlarda vazifalarning hal qilinish g‘oyasi (tamoyili) e’lon qilinadi, talabalardan ushbu g‘oyani (tamoyilni) rivojlantirib, konkret sharoitga tatbiq etish usul va usullari talab qilinadi.
Mustaqil ishlar xususiy-didaktik maqsadining uchinchi tipi talabalarda uchinchi bosqich – tipik bo‘lmagan vazifalarni bajarish chog‘ida shakllanadigan bilimlardan iboratdir.
Bu maqsadga talabalardan o‘rganilayotgan ob’ektdagi o‘zgarishlar sabablarining algoritm asoslarini tuzishni talab qiladigan bilish (idrok qilish) masalalarini yechish jarayonida erishish mumkin.
Mustaqil ishlar xususiy-didaktik maqsadining to‘rtinchi tipi ijodiy faoliyatga omillar yaratishdir. Bunday ishlarni bajarishdagi talabalarning bilish faolligi shundan iboratki, bunda talabalar muhokama qilinayotgan ob’ekt mohiyatiga tobora chuqur kirib boradi, zarur bo‘lgan yangi, oldindan noma’lum bo‘lgan g‘oyalarni topish va yangi axborotlarni yuzaga keltirish tamoyillarini hal qilish uchun zarur bo‘lgan yangi aloqalar munosabatlarni o‘rnatadi. Bunda talaba vazifalarni bajarishning har bir bosqichida o‘zi yaratishi lozim bo‘lgan, uning uchun yangi bo‘lgan harakatlar mohiyati, u yoki bu axborot xarakteri ustida bosh qotirishga majbur bo‘ladi.
Kurs ishi - bu ilmiy ish, ya'ni ma'lum bir mavzu bo'yicha tadqiqotlar. Amalga oshirilishining maqsadi - ma'lum bir mavzu bo'yicha o'rganilgan materialni mustahkamlash va olingan bilimlarni amalda qo'llash.
Kurs ishini qanday to'g'ri yozish tartibi
Barcha fikrlar tugagandan so'ng, reja tuziladi va siz kurs ishining yakuniy shakli haqida tasavvurga ega bo'lsangiz, hujjatni tuzishni boshlashingiz mumkin. Qurilish ishini o'zingiz qanday yozishni bilib oling.
1. sarlavha sahifasi;
2. tarkib;
3. kirish;
4. asosiy qism;
6. xulosa;
7. adabiyotlar ro'yxati;
8. ilovalar.
Sarlavha sahifasi (TITUL LISTI). U bilan har qanday loyiha boshlanadi. Bu erda asosiy ma'lumotlar ko'rsatilgan: mavzu, mutaxassislik, muallifning ismi, rahbarning familiyasi va bosh harflari, shuningdek yil va shahar.
Tarkib (Mundariga). Loyihaning ikkinchi varag'i unga bag'ishladi. Tarkibi siz ilgari ishlab chiqqan kurs rejasi asosida yoziladi. Bu erda boblar, paragraflar va ilovalar sahifalar ko'rsatilishi bilan ko'rsatiladi.
Kirish. Himoyaga alohida e'tibor qaratadigan har qanday ishning muhim qismi. Yaxshi yozilgan kirish asosida komissiya talabaning bilim darajasi, muammoning chuqur o'rganilishi to'g'risida xulosa tuzadi. Aynan kirish - bu o'quvchining tarbiyaviy ishining butun mohiyatini belgilaydi. Tanlangan mavzuning dolzarbligi, tadqiqotning maqsad va vazifalari, kurs ishining ob'ekti va predmeti kabi fikrlarni ajratib ko'rsatish va tahlil qilish muhimdir. Bu bo'limda kurs ishining maqsad va vazifalari, qo'yilgan muammolar, mavzuning dolzarbligi, tadqiqot usullari va boshqa foydali ma'lumotlar ko'rsatilishi kerak.
Kurs ishining dolzarbligi - tanlangan mavzuning zamonaviy dunyoda ahamiyati. Sizning ishingizdagi muammolar - bu siz bergan savolga, siz yozma ish paytida javob berasiz.
Kurs ishining maqsadlari odatda bir xil bo'ladi. Bularga ba'zi adabiyotlarni o'rganish va ko'rsatmalarda berilgan ba'zi tushunchalarni o'z ichiga oladi.
Kurs ishining maqsadi - o'qish davomida erishmoqchi bo'lgan natijaning tavsifi.
Asosiy qism. Kurs ishining asosiy qismi mavzuni har tomonlama batafsil ochib berishni o'z ichiga olgan eng katta qismdir. Barcha ma'lumotlar aniq va aniq tuzilishga ega bo'lishi kerak. Bir paragraf boshqasining davomi bo'lishi kerak.Paragraflarga bo'lingan bir nechta boblarni o'z ichiga olishi mumkin. Odatda nazariya va amaliyotdan iborat. Hajmi jihatidan 24 sahifagacha bo'lishi mumkin. Ushbu bo'limda mavzu bo'yicha barcha ma'lumotlarni qisqa va izchil taqdim etish, shaxsiy fikringizni bildirish va haqiqiy misollar va dalillarni keltirish muhimdir.
Xulosa. Ushbu bo'lim natijalarni umumlashtirishga bag'ishlangan bo'lib, unda masalani o'rganishning to'liqligi, farazlar isboti va ishlanmalarni qo'llash istiqbollari aks etishi mumkin. Bu bo'limda barcha natijalar umumlashtiriladi. Unda barcha xulosalar, kirish qismida berilgan savollarga javoblar, kurs ishining zamonaviy fandagi o'rni yoritiladi, talaba ishining ijobiy va salbiy tomonlari baholanadi
Adabiyotlar ro'yxati. Bu borada o'qituvchi talaba bu masalani qanchalik yaxshi o'rganganligi to'g'risida xulosa chiqarishi mumkin. Shuning uchun yozish paytida ishlatilgan barcha manbalarni kiritish juda muhimdir.
Ilovalar. Ovozli grafikalar, jadvallar, diagrammalar, fotosuratlar, qoida tariqasida, A4 sahifasining yarmidan ko'pini egallaydi. Bunday holda, ushbu bo'lim ularga tayinlangan. Har bir qo'shimchaga sarlavha ilova qilinadi va matnda aytilganidek joylashadi.
Kurs ishini tuzish uchun umumiy qabul qilingan qoidalar
O'quv ishining to'liq matni elektron hujjatga kiritilgandan so'ng, u barcha qoidalarga muvofiq formatlanishi kerak. Ishingizni ro'yxatlar va paragraflar bilan tuzish juda muhimdir. Har bir paragrafning asosiy g'oyasi asoslanishi va to'ldirilishi kerak, shundan keyingina siz boshqa fikrni yoritishni boshlashingiz kerak.
Sizga muhim fikrlarni yo'qotmaslik uchun matnni shu tartibda formatlashni maslahat beramiz:
Butun hujjatni 14 punktli Times New Roman shriftiga o'rnating. Matn standart qora rangda bo'lishi kerak. Sarlavhalar va sarlavhalar qalin yoki kursiv bo'lishi mumkin;
Agar yo'riqnomada ziddiyat bo'lmasa, sarlavhalar 16 turdagi bo'lishi mumkin;
Matn satrlari oralig'i bir yarim bo'lishi kerak. Yaxshi o'qilishi uchun boblar, asosiy fikrlar va tugallangan g'oyalar orasidagi bir qatorni o'tkazib yuborganingizga ishonch hosil qiling;
Bir sahifada 1800 ta belgi bo'lishi mumkin. U har biri 60 so'zdan iborat taxminan 30 qatorni o'z ichiga oladi;
Chap va o'ng qirralar mos ravishda 30 va 10 mm formatlanishi kerak;
Yuqori va pastki chekkalari mos ravishda 15 va 20 mm kesilgan;
U uchinchi sahifadan boshlab raqamlanishi kerak. Sahifa raqamlari yuqori o'ng burchakda;
Bibliografiya nomlari alifbo tartibida;
Izohlarga alohida e'tibor qaratish lozim: ular asosiy matn bilan bir xil shriftda tuzilgan, lekin 12 punktli o'lcham va bitta intervalda. Bibliografiyada izoh olingan kitobga havola ko'rsatilishi kerak;
Tayyor matn a-4 formatidagi varaqqa bosiladi;
Ish papkaga joylashtirilishi yoki bog'lovchi yordamida zımbalanishi kerak.
Kurs ishining maqsadi - talabani nazariy va amaliy tayyorgarligini aniqlash, uning fikrlash qobiliyatini va olingan bilimlarining chuqurligini va sifatini belgilash xisoblanadi.
Kurs ishining maqsadidan kelib chiqadigan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:
- mustaqil ravishda tanlangan kurs ishi mavzusi boʻyicha mavjud iqtisodiy muammolar moxiyatini nazariy va amaliy asoslash va mazmunli yoritilishi;
- iqtisodiyot qonun - qoidalarini, iqtisodiy hodisa va jarayonlar mazmunini yanada teran va chuqur mantiqiy mushohada qilishi;
- iqtisodiyot va iqtisodiy munosabatlar toʻgʻrisida amaliy koʻnikmalarni hosil qilish ;
- Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining farmon, qaror, Oliy Majlisga murojatnomasi va murojatlar soma’ruzalari, Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev asarlarini, Respublika Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan iqtisodiyotga tegishli qonunlarni va Vazirlar Mahkamasi chiqargan me’yoriy hujjatlarni ishda oʻzlashtirishi;
- Internet va statistik ma’lumotlar, hisobotlar va xujjatlarni iqtisodiy tahlil qilish;
- ishlab chiqarish va xizmat kqrsatish samaradorligini oshirishga qaratilgan yoʻl – yoʻriq, xulosalar va koʻrsatmalarni ishlab chiqish.
Kurs ishini bajarish jarayoni oʻquv jarayonining ajralmas qismi boʻlgani uchun toʻgʻri tashkil etish, yoritilayotgan mavzuning sifatli bayon etilishiga ta’sir koʻrsatadi.
Shuning uchun kurs ishini bajarish davomida talaba oʻz mehnatini quyidagi bosqichlar boʻyicha toʻgʻri va samarali taqsimlashi katta axamiyatga ega:
- kurs ishi mavzusini tanlash;
- axborot uslubiy ta’minoti (adabiyotlar, internet) ma’lumotlarini yigʻish va ularni oʻrganish;
- kurs ishi mavzusi rejasini tuzish;
- mavzuga oid turli ma’lumotlar toʻplash va qayta ishlash;
- kurs ishini matnini yozish;
- kurs ishini rasmiylashtirish;
- kurs ishi ximoyasi.
Kurs ishini bajarishda talaba oʻz ustida mustaqil ishlashi bilan bir qatorda kurs ishi raxbarlari bilan zarur boʻlgan xolatlarda maslahatlashishi va tegishli koʻrsatmalar asosida faoliyat koʻrsatishi zarur hisoblanadi.
Kurs ishi topshirigʻida talabaning ismi sharifi, yoʻnalishi, kursi, guruhi, fan nomi, kurs ishi mavzusi, topshirish muddati bilan bir qatorda namunaviy reja (kirish, asosiy qism, xulosa va boshqalar) hamda adabiyotlar, me’yoriy hujjatlar va shu kabilar aks etishi lozim.
Kurs ishini bajarish jarayonida kurs ishi mavzusini oʻzgartirish yoki boshqa mavzu tanlanishiga ruxsat etilmaydi.
III. Axborot uslubiy ta’minotini yaratish va ularni oʻrganish Talaba kurs ishi mavzusini biriktirish toʻgʻrisida ariza bergandan soʻng va kafedra uni tasdiqlagandan soʻng rahbar bilan maslahatlashib adabiyotlar toʻplashiga kirishishi kerak. Bunda faqat darslik, balki boshqa fanlarni oʻrganish davomida koʻrsatilgan adabiyotlar, statistik va internet ma’lumotlari, qonunlar, me’yoriy hujjatlar va boshqalarni xam oʻrganishi lozim.
Undan soʻng ularning ichidan kurs ishi mavzusiga bevosita aloqador boʻlgan adabiyotlar roʻyxatini tuzish va ularni topib bir qator tanishib chiqishi kerak, chunki boshlangʻich tanishuv natijasida talaba kurs ishi rejasini mustaqil ravishda tuzadi.
Adabiyotlar va internet ma’lumotlari bilan ishlashni mamlakatimizdagi iqtisodiy qonunchilikka taalluqli boʻlgan qonun va me’yoriy hujjatlarni oʻrganishdan boshlash maqsadga muvofiq boʻladi. Har tomonlama mukammal yoritilgan va ilmiy ijodiy yondoshilgan kurs ishini bayon etish uchun iqtisodiy qonuniyatlarni bilish va ularni qoʻllash katta axamiyatga ega.
Kurs ishini bajarishda faqat uslubiy qoʻllanmalarda va kurs ishi topshirigʻida tavsiya qilingan adabiyotlardan foydalanish bilan chegaralanib qolmasdan, imkoni boricha mustaqil xolda tanlangan adabiyotlarga asoslanish lozim, xatto xorijiy adabiyotlardan xam foydalanish ishni mazmunini boyishiga va yanada mukammal bajarilishiga yordam beradi.
Taqdimot tayyorlash bosqichlarni
Taqdimot tayyorlash quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
1. taqdimot maqsadini shakllantirish;
2. taqdimot shaklini tanlash;
3. nutq rejasini tuzish;
4. nutq tezislarini tayyorlash;
5. kerakli ma'lumotlarni to'plash va umumlashtirish;
6. namoyish materiallari ro'yxatini tuzish;
7. chizmalar, sxemalar, jadvallar va grafikalarning eskizlari;
8. namoyish materiallarini namoyish qoidalariga "bog'lash" ;
9. nutqning batafsil matnini tuzish;
10. hamkasblar oldida sinov ishi;
11. hamkorlarning savol va mulohazalarini muhokama qilish;
12. nutqqa mumkin bo'lgan o'zgartirish va qo'shimchalar kiritish va namoyish etiladigan materiallar;
13. qayta sinov.
Slaydlar soni. Hech qanday standart yo'q. Bularning barchasi nutqning mazmuniga bog'liq. Slaydlar tomoshabinlar sizning barcha fikrlaringizni tushunishi uchun zarur bo'lgan darajada bo'lishi kerak. Ba'zan zetarli 6 slaydlar va ba'zan 106 kerak. Eng muhimi shundaki, ular tomoshabinning ko'z oldida bunday suratda porlashmaydi, hatto matnni o'qish uchun emas, balki rasmga qarash uchun vaqt yo'q.
Hech kim sizni butun nutqni yurakdan yodlab olishga majbur qilmaydi, shuningdek, barg bilan ochiq nutq matnini o'qiydi - bu jamoatchilikka hurmatsizlik.Karton kartochkalari bo'yicha tezislar, raqamlar, asosiy fikrlar, aforizmlarni yozishingiz mumkin.
Ularni qo'lingizda ushlab turing va kerak bo'lganda josuslik qiling. Qimmatli qog'ozlar uchun planshetni olishingiz mumkin, bu erda varaqlarni eslatmalar bilan tuzatasiz. Yoki oddiy planshetdan foydalaning va elektron yozuvlaringizga e'tibor bering.

Nazorat savollari:

1. 
   Mustaqil ta’limning maqsadi, vazifasi nimalrdan iborat?
   
2. 
   Mustaqil ta’lim turlari qaysilar?
   
3. 
   Mustaqil ta’lim natijalarini baholash deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   Kurs ishini yozish tartibi nimalardan iborat?
   
5. 
   Kurs ishi maqsadi va vazifasi nimalardan iborat?
   
6. 
   Kurs ishiga qo‘yilgan ilmiy, metodik va texnik talablar nimalardan iborat?
   
7. 
   Kurs ishi himoyasi qanday?
   
8. 
   Taqdimotlarni tayyorlashda uchun zarur metodik va texnik talablar nimalardan iborat?