Umumiy psixologiya
Psixologiya fani predmeti, vazifalari, obyekti va ahamiyati. Psixologik
bilimlar olami. Psixologiyaning mustaqil fan sifatida shakllanishi. Psixologik
maktablar. Psixologiya rivojiga hissa qo‘shgan ulug‘ olimlar. Psixologiya
tarmoqlari. Psixologiya fani rivojlanishining zamonaviy tendensiyalari. Psixolog-
mutaxassislar tayyorlash muammolari. Psixologiya kasb sifatida.
Psixolog faoliyatini ko‘rinishi va sohalari. Kasbiy muhim sifatlar.
Psixologning faoliyat ko‘rinishlari. Inson psixikasini umumiy qonuniyatlari, tizimi
va funksiyalari. Inson psixikasini tizimi. Evolyusiyada tabiiy tanlanishning o‘rni.
Darvin nazariyasi. Uilyam Djeyms va instinktlar psixologiyasi. Psixikani
rivojlanish bosqichlari. Xatti -harakat shakllari. Tug‘ma va individual xatti -
harakat. U. Djeymsning instinktlar nazariyasi. Hayvonlar intellektual xatti xarakat
4
shakllari. Fiziologlar tadqiqotlarida xatti-harakatning reflektor nazariyalari.
Zamonaviy yo‘nalishlarda hayvonlar harakatlarini o‘rganilishi.
Shaxsni evolyusion jihatdan rivojlanishi. SHaxs nazariyalariga zamonaviy
qarashlar.
Evolyusion
nazariyalar
va
shaxs.
SHaxs
filogenezi
va
ontogenezi.Ijtimoiy ishlab chiqarish inson hayotining usuli sifatida. Mehnat
faoliyat xususiyati: jamoviy, va boshqalar. Ehtiyojlarning vujudga kelishi. Inson
ijtimoiy mavjudot sifatida. Individ, sub’ekt, shaxs, individuallik tushunchasi
Psixofiziologik muammo. Miya va insonning psixik jarayonlari. Psixik jarayonlar
holatiga qarab muommoni tadqiq qilish va echimi. Maqsadga qaratilgan faoliyat.
Maqsad va motivlarni o‘ziga xosligi. O‘qish jarayonining maqsadlari. Harakat
qismlari: orientirovka, bajaruvchi, nazorat.
Afferent tizimlar roli. (N. A. Bernshteyn. insonning psixik jarayonlari va
miya. MNS tuzilishi. Bosh miya, orqa miya, periferik va vegetativ nerv sistemasi.
Aqliy va ichki harakatlar. Bir harakatdan ikkinchi harakatga, aqliy operatsiyalarga
o‘tish. Xatti-harakat tushunchasi. (P.K.Anoxin). Aqliy va ichki harakatlar. Bir
harakatdan ikkinchi harakatga, aqliy operatsiyalarga o‘tish. Xatti-harakat harakat
tushunchasi. (P.K.Anoxin). Koordinatsion harakat tushunchasi. (N.A.Bernshteyn)
xarakatlarni rivojlanishi. Harakatning maqsad sari intilish xususiyati. Harakat
regulyasiyasi. Harakat asosini orientirlash tushunchasi. Harakatning umumiy
faoliyat jarayonlari xususiyatiga bog‘liqligi.
Ontogenezda xatti-harakatlar muammosi. Tug‘ma va orttirilgan xatti-harakat
shakllari. Ontogenezda hayvonlar xatti-harakatining biologik shartlanganligi.
Elementar sensor psixika. Psixik rivojlanishning quyi bosqichi. Elementar sensor
psixikaning rivojlanishini yuqori bosqichi. Perseptiv psixika. Perseptiv psixikaning
rivojlanishini quyi bosqichi. Perseptiv psixikaning rivojlanishini yuqori bosqichi.
Hayvonlarda intellekt muammosi. Antropogenez va psixika evolyusiyasi. Mehnat
faoliyatining vujudga kelishidagi qiyinchiliklar. Qiyosiy psixologiyaga kirish.
Hayvonlar va insonlarning psixikasini qiyosiy o‘rganish. Inson psixikasi va
hayvonlarning psixikasidagi umumiy o‘xshashliklar. Madaniy -tarixiy nazariya.
Metodologiya ilmiy metodlar nazariyasi sifatida. Shaxsni o‘rganish. Shaxsni
tadqiq etish metodlari. Shaxs nazariyalarini belgilovchi mezonlar. G‘arb
psixologiya maktabalarida shaxsni tadqiq etish g‘oyasining o‘ziga xosligi.
Shaxsni o‘rganishda tizimlilik prinsipi darajalari, komponentlari va tuzilma
hosil qilish mexanizmlari (S.L. Rubinshteyn, B.G. Ananev, V.S. Merlin). Faollik
prinsipi va unga doir uch yondashuv (N.A. Bernshteyn, P.K. Anoxin, D.N.
Uznadze, A.N. Leontev). Taraqqiyot prinsipi: determenantlari, darajalari va shaxs
rivojlanish bosqichlari (Z. Freyd, E. Erikson, N. MakVilyams), determinizm
prinsipi (Dj. Uotson, S.L. Rubinshteyn, A.N. Leontev), nazariya, eksperiment va
5
amaliyot birligi prinsipi (D. Kempbell, V.N. Drujinin, T.V. Kornilova).,
determinizm prinsipi.
Shaxs psixologiyasi, ko‘p qirraligi. Individ,shaxs,individuallik. SHaxsning
turli fanlar nuktai nazaridan o‘rganilishi. Inson tabiatini evolyusion jihatdan tadqiq
etish. O‘rgatish qonuni (E. Torndayk). Dj.B.Uotson va E.K. Tolmenning insonga
nazariy qarashlari. Dollard va Millerning mustahkamlash nazariyasi. K.Xallning
o‘rgatish nazariyasi. Skinnerning operant shartlanganlik nazariyasi. Operantlik va
respondentlik
xulq-atvor.
O‘rgatish
jarayon
sifatida.
Mustahkamlash
rag‘batlantirish va jazolash ko‘rinishida.
K.Levin maydon nazariyasining asosiy prinsiplari. Maydon nazariyasining
strukturaviy qismi: psixologik maydon va shaxs, shaxs ichki hududi, perseptual-
motor qatlam, subhudud tushunchasi, valent ob’ektlar. Nazariyaning dinamik
qismi: psixik quvvat, haqiqiy ehtiyojlar va kvaziehtiyojlar, zo‘riqish, zo‘riqishning
reduksiya prinsipi. K. Levin maktabining eksperimental ishlari. Kognitiv
psixologiyaning vujudga kelishi. Dj. Kelli shaxslik konstruktlari nazariyasi.
Konstrukt tushunchasi. Bipolyarlik, qo‘llanish diapazoni va individuallik.
Konstruktlar tizimining rivojlanishi . Repertuar panjara testi. Reymond Kettelning
shaxs qirralariga strukturali yondashuvi. E.Eriksonning shaxs taraqqiyoti
konsepsiyasi. R.Assadjioli bo‘yicha shaxsning psixosintez konsepsiyasi.
Shaxs xususiyatlari haqidagi tasavvurlar talqini (B.G.Ananev). Individuallik
xususiyatlari differensial psixologiyaning predmeti sifatida. Insonlar orasida
individual farqlarni o‘rganishning evolyusion sohasi. Antropogenezda inson
evolyusion mexanizmining gipotezasi (V.P.Alekseev). Inson shaxsi va
individuallik xususiyatlari. Individuallik xususiyatlari klassifikatsiyasi va ularning
shaxs xulq-atvori regulyasiyasidagi o‘rni. Individ organik ehtiyojlarining shaxs
xulq-atvoriga ta’siri.
Temperament. Temperament haqida faktorlik konsepsiyalari va ularning
tanqidi. ONF tiplari xususida I.P.Pavlov nazariyasi, temperament haqida hozirgi
zamon nazariyalari. Temperamentning evolyusion jarayonga moslashish
imkoniyatlari.
Psixologiyada xarakter muammosi. Xarakter shakllanishi. Xarakter
aksentuatsiyasi. Jinsiy dimorfizm va individning psixologik tavsifi. Jinsiy
farqlanishning psixologik muammolari.
Shaxsning instrumental darajalari: qobiliyatlar haqida tushuncha. Maxsus va
umumiy qobiliyatlarni aniqlovchi testlar.
A.N.Leontevning konsepsiyasida ehtiyojlar va motivlar. Turli psixologiya
maktabida motivatsiya muammosini o‘rganilishi. Motivatsiya modellari.
6
Motivlarning evolyusion nazariya (instiktlar nazariyasi), drayvlarni qisqartirish
nazariyasi, faollashtirish nazariyasi, A.Maslouning ierarxik nazariyasi.
Emotsional kechinmalarning umumiy aniqligi. Emotsional kechinmalar
klassifikatsiyasi. Affektlar, ehtiros va kayfiyat. Emotsiyaning asosiy funksiyalari.
Emotsiyaning bilish jarayonlariga ta’sir etuvchi funksiyalari.
Fiziologik jarayonlar bilan bog‘liq funksiyalari. P.V.Simonov bo‘yicha
emotsiya funksiyalari klassifikatsiyasi.
Emotsional ta’sirlash bilan bog‘liq anatomik tuzilishlar. Emotsiyalar va oliy
asab faoliyat. Emotsiyalar va vegetativ asab tizimi. Emotsiyalar va gormonal tizim.
Emotsiyalar va bosh miya yarim sharlari funksional asimmetriyasi.
Emotsional hodisalarning modalligi. Quvonch va g‘amning psixologik va
psixofiziolok xarakteristikasi. Xavotir va qo‘rquv emotsiyalarining qiyosiy tahlili.
Empatiya, uyat va ayb shaxs emotsiyasi sifatida .
Irodaning falsafiy nazariyalari. Iroda volyuntarizm sifatida (A.SHopengauer,
B.Spinoza, I.Kant, G.Gegel, L.Feyerbax). Dj. Lokk, U.Djems, L.S. Vigotskiy va
V.Franklarning nazariyalarida iroda va erkin tanlash. Jahon psixologiyasi maktabi
vakillari
asarlarida
iroda
ixtiyoriy
motivatsiya,
majburiyatlilik,
psixik
regulyasiyaning asosiy shakli va ichki hamda tashqi qiyinchiliklarni bartaraf qilish
mexanizmi sifatida talqin etilishi.
Sezgilarni signalli aks ettirishi. Sezgi tushunchasiga falsafiy yondoshuvlar.
Sezgining maxsus energiyasi haqidagi I.Myuller va G. Gelmgols nazariyasi, bu
nazariyalarning
haqiqatligini
isbotlash.
Sezgilarni
tushunishning
tarixiy
yondoshuvi, I.Myuller va G. Gelmgolslarning nazariyalarining hozirgi kunda
ahamiyati. Sezgining retseptor va reflektor nazariyasi. A.YArbus va boshqalarning
tajribalari. Sezgining boshqa jarayonlarga bog‘liqligi va tashqi muhit bilan aloqasi.
Idrok turlari: ko‘rish, eshitish, sezish. Obrazlarni idrok qilishning o‘ziga xosligi:
predmetlilik, yaxlitlik, konstantlik, kategoriallik.
Perseptiv obrazlarni predmetliligi, idrokning yaxlitligi va o‘zgarmasligi.
Idrokning konstantligi, idrokning konstantlik nazariyasi. Idrokning tushunilganligi.
Ma’lum bir predmetlar uchun so‘zlarning ahamiyati. Idrok illyuziyalari. Illyuziyani
vujudga keltiruvchi omillari.
Demensiyada agnoziya va psevdoagnoziya. Hissiyotlarning yolg‘onligi.
Idrokda motivatsion komponentning buzilishi. Rangni idrok qilish anomaliyasi.
Eshitish patologiyasi. Ta’m bilish sezgisining anomaliyasi. Hid bilish jarayonining
anomaliyasi.
Sensor tizimni rivojlanishi, yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda idrok. Bolalikni
turli davrlarida perseptiv motor koordinatsiyalarini, sezuvchanlikni rivojlanishini
o‘ziga xosligi. Idrokning murakkab shakllari va qarilik.
7
Diqqatning hajmi. Diqqat hajmining individual xususiyatlari. Diqqatning
to‘planishi. Diqqatning barqarorligi. Diqqatning tebranishi. Diqqatning ko‘chishi
va taqsimlanishi. Diqqatning asosiy funksiyalari. Ixtiyorsiz, reflektor, instinktiv
diqqat (Lange N.N.), birlamchi (E.Titchener), natural (L.S.Vigotskiy), zaruriy
(N.F.Dobrinin), Orientirovka reaksiyasi-ixtiyorsiz diqqat. Ixtiyoriy diqqat.
Ixtiyoriy diqqatdan keyingi diqqat (N.F.Dobrinin). Orientirovka reaksiyasi-
ixtiyorsiz diqqatning fiziologik ko‘rinishi ekanligi. Ixtiyorsiz diqqatning bilish
ehtiyojlari bilan aloqasi (Lange N.N.). Ixtiyorsiz diqqat- izlanuvchanlik va
tadqiqotchilik faoliyati. Ixtiyorsiz diqqatni shartlovchi omillar: jadalligi, sifati,
to‘satdan paydo bo‘lishi, takrorlanishi, harakat va yangilik.
Diqqatoldi jarayonlar (Nayser U) va ularning xulq-atvor tuzilmasidagi o‘rni.
Ixtiyoriy diqqatning psixologik mexanizmlari. Persepsiya jarayonlari-ixtiyoriy
diqqatning asosi. Ixtiyoriy diqqatdan keyingi diqqat (N.F.Dobrinin), birlamchi
ixtiyoriy diqqat (Titchiner). Ixtiyoriy va ixtiyorsiz diqqatlardan farqi.
Xotira haqida umumiy tushuncha. Xotira – o‘tmish tajribalarni esga olib qolish,
esga saqlash va unutishdan ibora jarayon sifatida. Xotira bilan bog‘liq hodisalar.
Fenomenal xotira. Xotira va o‘rganish. Diqqat va xotira. Xotira va shaxs.
Qisqa va uzoq muddatli xotiraning fiziologik mexanizmlari. Xotirani ta’minlovchi
miya tizimlari.
Tafakkur haqida tushuncha. Tafakkurni o‘rganishning umumfalsafiy
asoslari. Tafakkur fanlar tizimidagi tadqiqot ob’ekti sifatida - falsafada, logikada,
informatikada, fiziologiyada, pedagogikada va tafakkur xususiyatlarining
o‘rganilishi. Tafakkur psixologik tadqiqot predmeti. V.Djems tafakkur haqida.
Tafakkurning bilish jarayonlari tizimidagi o‘rni. Tafakkur va nutq. Tafakkur va
ong. Tafakkur va muloqot. Tafakkur psixologiyasi sohasida ishlarning nazariy va
amaliy ahamiyati.
Ong klasssik psixologiyasida bilish jarayoni tahlili. Tafakkur tasavvur
assotsiatsiyasi sifatida. Tafakkur xulq-atvor sifatida: bixeviorizm (xulq
psixologiyasi)da tafakkurni tushunish.
Oliy psixik funksiyalarni madaniy-tarixiy rivojlanish nazariyasi va nutqiy
tafakkur muammosi (L.S. Vigotskiy bo‘yicha). Tafakkur va nutqning o‘zaro
munosabatlari tahliliga asosiy yondashuvlar Tafakkur va nutqning genetik ildizlari.
So‘zning ma’nosi muomala va umumlashtirish birligi sifatida. So‘zning mazmuni
va ahamiyati. Egotsentrik va ichki nutq.
L.S.Vigotskiy va J.Piajening egotsentrik nutq tuzilishi, funksiyalari, va
rivojlanishi haqidagi munozaralari.
Dostları ilə paylaş: |