6-mavzu. Ishlab chiqarish Reja

30


15
120 L  40 K  1200
izokostani

⁵ 12 ^L

10.13-rasm. Firmaning byudjeti chegarasida izokostani chizig`i

Umumiy formuladan foydalanib maksimal ishlab chiqarishni ta′minlaydigan resurslar miqdorini aniklaymiz.

_{K } 1200 _ 1200
 15
birlik,
_{L } 1200 _ 1200 _{ 5}
birlik,

2  r 2  40
2 W 2 120

Demak, maksimal miqdori
Q  2515  150

birlik.

150 birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun firma 15 birlik kapitaldan va 5 birlik ishchi kuchidan foydalanadi.

4. Masshtab samarasi

Xarajatlarning proportsional o`zgarishga ishlab chiqarish masshtabining o`zgarishi deyiladi. Ishlab chiqarishda faqat ikkita omildan

- ishchi kuchi
(L)
va kapitaldan
(K )
foydalanilganda, ulardan foydalanish

ikki barobar oshsa
^2L va ^2K
bo`lsa, ishlab chiqarish masshtabi ikki

barobar kengaydi deyiladi.
Xuddi shunday mehnat va kapitaldan foydalanish ikki marta
qisqartirilsa ( ^0,5L va ^0,5K ) ishlab chiqarish masshtabi ikki marta
qisqarganligini bildiradi. Ishlab chiqarishda omillardan foydalanishning proportsional oshishi, ya′ni ishlab chiqarish masshtabining kengayishi mahsulot ishlab chiqarish hajmiga har xil ta′sir qiladi, u mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirishi, kamaytirishi va o`zgartirmasligi mumkin.
Agar ishlab chiqarish masshtabi kengayganda omillar sarfi sur′atidan mahsulot ishlab chiqarish hajmining o`sish su′rati yuqori bo`lsa, bunday ishlab chiqarish hajmining o`sishiga musbat masshtab samarasi deyiladi. Musbat masshtab samarasida uzoq muddatli o`rtacha xarajatlar kamayadi.
Agar, ishlab chiqarish masshtabi kengayganda, omillar sarfi sur′atidan ishlab chiqarish hajmining o`sish sur′ati past bo`lsa, bunday o`sishga manfiy masshtab deyiladi. Manfiy masshtab samarasida (keyinchalik ko`ramiz) uzoq muddatli oraliqda firma mahsulot ishlab chiqarishni oshirganda o`rtacha harajatlar oshib boradi.
Ishlab chiqarish masshtabi kengayganda omillar sarfi sur′ati ishlab chiqarish hajmining o`sish su′ratiga teng bo`lsa, bunday o`sishga o`zgarmas masshtab samarasi deyiladi.
Masshtab samarasi mahsulot ishlab chiqarish hajmining, mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan omillar miqdori bilan bog`liqligi bilan ifodalanishini e′tiborga olsak, uni o`rganishda ishlab chiqarish funksiyasidan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Ishlab chiqarish funksiyasi berilgan bo`lsin:

Q  f (X )  f (x₁ , x₂ ,..., x_n ) _,

Bu yerda: ^Q - ishlab chiqarish hajmi, omillari sarfi miqdori.
x₁ , x₂ ,..., x_n
- ishlab chiqarish

Agar ishlab chiqarish masshtabi ^ barobar oshsa ^

• 
  1
  

u holda

ishlab chiqarish masshtabining kengayishini quyidagicha yozamiz:
  X    x₁ ,  x₂ ,. ,  x_n  _.
Bu yerda  ishlab chiqarish masshtabining o`zgarishini ifodalaydi. U holda ishlab chiqarish masshtabining  barobar kengayishini mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta′sirini quyidagicha yozish mumkin:

Q  f (  X )  ⁿ 
f (x₁
, x₂
,..., x_n ) _.

Ishlab chiqarishda faqat ikkita omildan foydalanilsa mehnat va kapitaldan. U holda yozish mumkin :

Q  A
f (K,L)  ^K
 A
f (K, L) _.

Oxirgi munosabat ishlab chiqarish omillari sarfi  barobar oshganda

ishlab chiqarish hajmi
^K barobar oshishini bildiradi.

Agar,
K  1
bo`lsa, ishlab chiqarish musbat masshtab samarasiga

ega, ya′ni ishlab chiqarish o`sish sur′ati omillar sarfi su′ratidan yuqori.

ega.
Agar,

K  1
bo`lsa, ishlab chiqarish manfiy masshtab samarasiga

Agar
K  1
bo`lsa, masshtab samarasi o`zgarmas, ishlab

chiqarishning o`sish sur′ati omillar sarfi sur′atiga teng.
Misol. Ishlab chiqarish funksiyasi quyidagicha berilgan bo`lsin:
Q(L, K)  2  L^0,7  K ^0,8 _.
Ushbu funktsiya musbat, manfiy yoki o`zgarmas masshtab samarasiga ega ekanligi aniqlansin. Ishlab chiqarish masshtabini

 ^{(  1)}
barobar oshirsak.

QK,L  2L^0,7  K ^{0,8
 1,5  2L0,7  K 0,8} . Demak, ishlab

chiqarish funksiyasi musbat samaraga ega ^{K  1,5  1}, ya′ni omillar sarfi

sur′ati  bo`lganda, ishlab chiqarish hajmining o`sish sur′ati bo`ladi.
_1,5
ga teng