6-Mavzu. Oks sivilizatsiyasining mahalliy ildizlari. Reja


II.2.2. jadval. Oks sivilizatsiyasi aholisining eneolit davridagi yaratuvchanlik, ijodkorlik xususiyatlari



Yüklə 212,06 Kb.
səhifə2/2
tarix01.02.2023
ölçüsü212,06 Kb.
#82260
1   2
6 mavzu

II.2.2. jadval. Oks sivilizatsiyasi aholisining eneolit davridagi yaratuvchanlik, ijodkorlik xususiyatlari.

1.



Sun’iy sug‘orishga asoslangan dehqonchilikning kashf etilishi



Geoksur



2.



Dehqonchilikda madaniy o‘simliklar turining ortib borishi



Joytun


3.



Mudofaa devorlarining ixtiro etilishi



Anau, Nomozga



4.



Jamoa boshqaruvida patriarxat tizimga o‘tilishi



Oltintepa



5.



Jamoalarda umumiy sig‘inish xonalarining shakllanishi



Anau


6.



Zoolatrik, ajdodlar ruhi va samoviy ibodat turlarining kashf etlishi



Oltintepa



7.



To‘qimachilikning kashf etilishi



Joytun, Anau, Nomozga



8.



Metallning (mis, qo‘rg‘oshin, oltin, kumush) kashf etilishi



Joytun, Anau, Nomozga



9.



Metallga ishlov berish texnologiyasining doimiy rivojlantirilishi (oyna)



Joytun, Anau, Nomozga



10
.



Xumdonlarning kashf etilishi



Nomozga


11.


SHaxsiy mulkning belgisi sifatida muhrlarning paydo bo‘lishi



Anau, Nomozga



Arxeologiya fani faktlar asosida xulosalar chiqaradi. SHu jihatdan arxeolog tadqiqotchilarning fikrlari to‘g‘ridir. Oltintepa sopollari bilan Oks sopollari shakl jihatidan bir-biriga to‘liq mos kelmaydi.



8-rasm. Oltintepa moddiy madaniyatiga xos bo‘lmagan ashyolar.

9-rasm. Oks sivilizatsiyasi me’morchiligiga xos bo‘lgan labirint tizimi. Sopollitepa, Dashtli.

Hozirgi zamon tarix fanida tadqiqotchilar sivilizatsiyalarni belgilashning uchta jihatiga asosiy e’tiborlarini qaratishmoqdalar. Bular shaharlarning paydo bo‘lishi, hokimiyatga va ilohiyatga tegishli monumental me’morchilik va nihoyat yozuvning shakllanishi18. V.M.Massonning fikricha bu belgilar sivilizatsiyani belgilashda eng so‘nggi xulosalar bo‘lmay, uning madaniyatga oid majmualarini ham belgilaydi19.


A.P.Medvedev ilk sivilizatsiyalar va aholining ijtimoiy tarkibini o‘rganishda quyidagi ilmiy yo‘nalishlarni eng maqbul yo‘l sifatida biladi:
- ijtimoiy joylashish va tarqalish hududlarining kengligini aniqlashda yodgorliklar strukturasi va sug‘orilish shoxobchalari bo‘yicha ularning joylashish qonuniyatlarini o‘rganish;
- har xil demografik va ijtimoiy ma’lumotlarni beruvchi hukmdor tabaqalarga oid yodgorliklar va boshqa yodgorliklar hududini aniqlash;
- oila tarkibini va turlarini belgilashda asosiy arxeologik manba bo‘lgan yodgorlik va xonalar ko‘lamini aniqlash;
- aholining ijtimoiy tarkibini aniqlashda qabrlarning tipologiyasini ishlab chiqish;
- qabristonning shakllanishida boy qabrlarning joylashish tizimini o‘rganish20.
Zamonaviy ilmiy adabiyotlarda ilk sivilizatsiya va davlatchilik uchun ko‘p tabaqali jamiyat xos ekanligi uqtirilmoqda21. Bir qator tadqiqotchilarning fikriga qaraganda ikki qismli yodgorliklar, tabiiyki ikki bosqichli jamoa jamiyat taraqqiyotining «yakka hokimlik» bosqichiga, ko‘p tabaqali jamoa esa ilk davlatchilik va sivilizatsiyaviy tizim sifatida baholanmoqda22.
G.CHayld tadqiqotlaridan boshlab shaharlarni boshqa yodgorliklardan farq qiladigan eng asosiy jihatidan biri sifatida aholi soni belgilanib kelinmoqda. Olimning hisobiga ko‘ra shahar aholisining soni 5000 kishi deb belgilangan23. Albatta, ushbu son hech kim tomonidan shubha ostiga olingani yo‘q va bundan yaxshi variant ham taklif etilgani yo‘q. Faqat, Andronovo madaniyatiga oid bironta yodgorlik shu o‘lchov asosida belgilanadigan bo‘lsa shahar toifasiga kirmaydi. Arkaimning umumiy maydoni 2-3 gektar bo‘lib, eng sodda hisob bo‘yicha ham 2000-2500 kishidan oshmaydi24.
Aholi tabaqasi-ijtimoiy guruhlar bo‘lib, jamoada tutgan mavqei urf-odatlar, diniy qoidalar, keyingi vaqtlarda esa yuridik jihatdan himoyalangan guruhlardir25. Aholi tarkibini ayrim yodgorliklar, jumladan Sopollitepa yodgorligi misolida muhokama etadigan bo‘lsak, bu holatda tabaqalangan ijtimoiy aholi to‘g‘risida gapirish noo‘rin bo‘ladi. M.Fridning klassifikatsiyasi bo‘yicha muhokama etadigan bo‘lsak Sopollitepa aholisi muayyan tartib qoidaga amal qiladigan «tenglashtirilgan» hamda «teng huquqli» jamoadir26.



1Dumézil G. L'idéologie tripartie des Indo-Européens. – Latomus, 1958. – Т. 31.

2 Медведев А.П. В поисках древнейших социальных структур индоевропейцев. // Вестник ВГУ. Cep. 1, Гуманитарные науки. – Воронеж, 1997. – С. 99-113; Медведев А.П. Об атрибуции «жреческих» погребений у ираноязычных номадов II-I тысячелетия до н. э. // Ист. записки. – Воронеж, 1997, Вып. 2. – С. 165-171.

3 Куббель Л.Е. Очерки потестарной и политической этнографии. – М., 1988; Павленко Ю.В. Раннеклассовые общества. Генезис и пути развития. – Киев, 1989. – 172 с. Павленко Ю.В. Архаическое общество: узловые проблемы социологии. – М., 1991, Вып.1-2; Павленко Ю.В. Ранние формы социальной стратификации. – М., 1993; Крадин Н.Н. Вождество: современное состояние проблемы изучения. // Ранние формы политической организации. – М., 1995. – С. 1-61; Альтернативные пути к ранней государственности. – Владивосток: Дальнаука, 1995. – 216 с.

4 Мартынов А.И. Степи Евразии в истории человечества. // Проблемы археологии Степной Евразии. – Кемерово, 1987, Ч. 1. – С. 3-8; Мартынов А.И. О степной скотоводческой цивилизации I тыс. до н.э. // Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизаций. – Алма-Ата, 1989. – С. 284-291; Башилов В.А. Можно ли считать скифо-сибирский мир «цивилизацией кочевников»? // КСИА АН СССР. 1993, № 207. – С. 36-37; Зуев В.Ю. К вопросу о «скифской цивилизации.” // Древние культуры и их археологическое изучение: Материалы к пленуму ИИМК 26-28. 11.1991. – СПб., 1991. – С. 58-63.

5Зданович Г.Б. Феномен протоцивилизации бронзового века Урало-Казахстанских степей. Культурная и социально-экономическая обусловленность. // Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизаций. – Алма-Ата, 1989. – С. 179-189; Буровский А.М. Степная скотоводческая цивилизация: критерии описания, анализа и сопоставления. // Цивилизации. – М., 1997, Вып. 3. – С. 151-164.

6Fisch J. Zivilization, Kultur. // Geschichtliche Grundbegriffe. HistorischesLexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland. – Stuttgart, Klett-Gotta, Bd. 7. – S. 679-774; Гринин Л.Е. Формации и цивилизации. // Философия и общество. 1998, № 2. – С. 10-13; Мчедлова М.М. Понятие «цивилизация»: история, методология. // Философия и общество. 1999, № l. – С. 139-153.

7 Энгельс Фридрих. Оила, хусусий мулк ва давлатларнинг пайдо бўлиши. // К.Маркс, Ф.Энгельс. Асарлар тўплами. Том 21. – Т., 1976. – Б. 169-218.

8 Toynbee A.J. A Study of History. Vol. III, 1934. – p. 111.

9 Энгельс Фридрих. Оила, хусусий мулк ва давлатларнинг пайдо бўлиши. // К.Маркс, Ф.Энгельс. Асарлар тўплами. Том 21. – Т., 1976. – Б. 169-218.

10 Французча-ўзбекча луғат. – Т., 1979. – 127 б.; Starobinski J. Le mot civilisation. // Le temps de la rиflexion. – Paris, 1983, Т. 4. – P. 30.

11 Маке Ш. Цивилизации Африки южнее Сахары. – М., 1974.

12 Массон В.М. Ритмы культурогенеза и концепция ранних комплексных обществ. // Вестник российского научного гуманитарного фонда. – СПб., 1998, № 3. – С. 41-47; Массон В.М. Первые цивилизации. / АН СССР. ЛОИА. – Л., Наука, 1989. – 276 с.: ил., карт. – Рез. англ. – Библиогр.: с. 259-271.

13 Массон В.М. Алтын-Депе. // Труды ЮТАКЭ. Том XVIII. – Л., 1981. – 176 с.

14 Кирчо Л.Б. Формирование древнейшей протогородской цивилизации бронзового века Средней Азии (по материалам Алтын-депе) // У истоков цивилизации. – М., 2004. – С. 142-160.

15 Кирчо Л.Б. Формирование древнейшей протогородской цивилизации ... – С. 153.

16 Кирчо Л.Б. Формирование древнейшей протогородской цивилизации ... – С. 154.

17 Кирчо Л.Б. Формирование древнейшей протогородской цивилизации ... – С. 156.

18 Kluckhohn C. The moral order in the expanding society. //City invincible: a symposium on urbanization and cultural development in the ancient Near East. – Chicago, 1960. – С. 391-404.; Renfrew C. The emergence of civilization: The Cyclades and the Aegean in the third millennium B.C. – London, 1972.

19 Массон В.М. Первые цивилизации. / АН СССР. ЛОИА. – Л., Наука, 1989. – С. 9.

20 Медведев А.П. К исторической оценке скотоводческих обществ на юге Восточной Европы II-I тыс. до н.э. (поиск новых подходов). // Вестник ВГУ. Серия 1, Гуманитарные науки. 2001. № 2.

21 Carneiro R.L. On the Relationship between Size of Population andComplexity of Social Organizanion. // Southwestern Journal of Antropology. 1967, Vol. 23. – P. 234-243.

22Джонсон Д.А. Соотношение между размерами общества и системой принятия решений в нем (приложение к этнологии и археологии). // Древние цивилизации Востока. – Т., 1986. – С. 98-100; Антонова Е.В. Месопотамия на пути к первым государствам. – М., 1998. – С. 122-126.

23 Childe V.G. The urban revolution // Towh planning Review. Vol. 21. 1950. – Р. 9.

24Зданович Г.Б.Аркаим: арии на Урале или несостоявшаяся цивилизации. // Аркаим: исследования, поиски, находки. – Челябинск, 1995. – С. 35.

25 Утченко С.Л., Дьяконов И.М. Социальная стратификация древнегообщества. // XIII Международный конгресс исторических наук: Докл. конгресса. Т. 1, ч. 3. – М., 1970. – С. 129-149; Куббель Л.Е. Сословие. // Социально-экономические отношения и соционормативная культура. – М., 1996. – С. 190-191.

26 Fried М.Н. Оn the Evolution of Social Stratification and the State. // Culture in History. – N.-Y., 1960. – C. 715-721.

Yüklə 212,06 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin