6-sinf. Botanika 7-dars: gul

8.6. Urug‘ning unib chiqishi.
O‘simta (nish)ning oziqlanishi va o‘sishi
Urug‘lar biologik xossasiga ko‘ra turli muddatda yetiladi va turli sharoitda unib chiqadi. Urug‘ning unib chiqish xususiyati ba’zi o‘simliklarda bir yil saqlansa, boshqalarida 10-100 yil ham saqlanishi mumkin.
Har bir urug‘ning unib chiqishi uchun birinchi navbatda, ular ma’lum muddatli tinim davrini o‘tashi zarur. Urug‘lar suvni o‘ziga shimib olib, bo‘rta boshlaydi va katta bosim ostida o‘sadi. Ana shu bosim kuchi ostida urug‘lar po‘stini yorib yuboradi.
Suv faqat urug‘larning bo‘rtishi uchun emas, balki rivojlanayotgan maysalarning oziqlanishi uchun ham zarur, chunki unda urug‘dagi oziq moddalar eriydi, ya’ni kraxmal shakarga aylanadi.
Bug‘doy maysasidan tayyorlanadigan sumalakning shirin bo‘lishiga sabab ham ana shunda.
Urug‘lar tez va bir tekis unib chiqishi uchun tuproq yumshoq, o‘rtacha namlikda bo‘lishi kerak.


Urug‘lar o‘lchamiga qarab turlicha chuqurlikda ekiladi, masalan, sabzi 0,5-2 sm, shivit 1-3 sm, turp 2-3 sm, bug‘doy 3-5 sm, g‘o‘za 6-7 sm, makkajo‘xori 6-10 sm chuqurlikda ekiladi. Ularning unib chiqish harorati har xil (…-rasm). (repetitor kitobida 18-rasm).
Odatda, yirik urug‘lar maydalariga qaraganda chuqurroq ekiladi, chunki yirik urug‘da oziq moddalari ko‘p bo‘ladi. Maysalar shu oziq hisobiga tuproq yuzasiga oson unib chiqadi.
Urug‘larni chuqur yoki yuza ekish tuproqning xossasiga ham bog‘liq. Zich tuproqda urug‘lar yuzaroq ekiladi, chunki bunday tuproqda havo va suv kam bo‘ladi. Yumshoq tuproqqa urug‘larni nisbatan chuqurroq ekish mumkin.
Urug‘ning unib chiqishi uchun zarur omillardan yana biri haroratdir. Turli o‘simliklar urug‘i unib chiqish uchun turli xil haroratni talab qiladi.
Mevali daraxtlardan o‘rik, shaftoli, bodom kabi o‘sim­liklarning danagi qattiq bo‘lganligi uchun sekin unadi. Shuning uchun ularning danagi kuzda ekiladi.
Nish – urug‘dan endigina o‘sib chiqqan kalta va nozik o‘simta. Nishning o‘sishi uchun oziq moddalar zarur. Bu moddalar nishga urug‘pallalar va endospermadan o‘tadi. Oziq moddalar hujayra sitoplazmasiga faqat suvda erigandan keyin o‘ta oladi.
Kraxmal suvda erib shakarga aylanadi. Turli jarayonlar natijasida o‘zgargan organik moddalar suvda erib murtakka o‘tadi. Natijada murtak qismlarining hujayralari oziqlanadi.
Urug‘da oziq moddalar qancha ko‘p bo‘lsa, nish shuncha yaxshi rivojlanadi. Demak, oziq moddalari ko‘p bo‘lgan yirik urug‘lardan baquvvat, mo‘1 hosil beradigan o‘simliklar yetiladi. Urug‘larni saralab ekishning mohiyati ham ana shunda.
O‘sish davomida nishda o‘simlikning organlari shakllana boshlaydi. Uning yosh ildizchasi tuproq ichkarisiga kirib boradi. Kurtakli poyachasi esa tuproq yuziga o‘sib chiqadi.
Nish o‘sishi bilan uning ildizchasidan yosh ildizchalar o‘sib chiqadi. Ikki urug‘pallali o‘simliklarning urug‘palla barglari shakllanadi. Urug‘palla barglari yer yuziga chiqqandan so‘ng yashil rangga kiradi va kunlar o‘tishi bilan undagi oziq moddalar kamayib boradi. Natijada ular yupqalashadi, bujmayadi va sarg‘ayib to‘kilib ketadi. Nish o‘sib, asta-sekin maysaga aylanadi. Maysalar fotosintez jarayonida hosil bo‘lgan moddalardan oziqlana boshlaydi.
Ikki urug‘pallali o‘simliklarning nishi ikkita urug‘palla bargi bilan yer yuzasiga chiqadi.
Bir urug‘pallali o‘simliklardan bug‘doy, arpa va makkajo‘xorining urug‘idan nish o‘sib chiqishi bilan endospermada to‘plangan oziq moddalar sarflanib ketadi va u bo‘sh xaltachaga o‘xshab qoladi. Bu o‘simliklarda urug‘palla barg nishi bilan yer yuziga ko‘tarilib chiqmaydi, tuproq orasida qolib ketadi.