7-ma’ruza: didaktika ta’lim nazariyasi. Pedagogik jarayon. Ta’lim tamoyillari va qoidalari. (2 Soat)

Ta’limda bilim ko’nikma va malakalarni puxta va mustahkam o’zlashtirish tamoyili muhim didaktik talab va qoidalarni, ya’ni o’quvchilar tomonidan tizimli va ongli o’zlashtirilgan ilmiy bilimlarni mustahkam, esda saqlab qolish hamda o’zlashtirilgan ilmiy bilimlarni o’z turmush faoliyatlarida qullay olish malakalari bilan qurollantirishni nazarda tutadi.
Ta’limning chuqurligi va mustahkamligi talabi didaktikada an’anaviy hisoblanadi va u yuzakilikka qarama-qarshi qo’yiladi. Chuqur, mustahkam bilimning asosiy belgisi eng fundamental g’oyalar, qoidalar, tushuncha, kategoriyalarni tushunish, chuqur o’zlashtirish, o’rganilayotgan materiallar mazmunini puxta anglashdan iborat.
Ta’limning tushunarliligi tamoyili o’quvchilarning mavjud imkoniyatlarini hisobga olish, jismoniy va psixik sog’lig’iga yomon ta’sir etuvchi intellektual va emotsional qiyinchiliklardan voz kechishni talab etadi. Ta’limning tushunarli bo’lishi o’quvchilarning yoshi, bilish imkoniyatlarini hisobga olib o’qishning mazmunini to’g’ri aniqlash demakdir, ya’ni, har bir o’quv fani bo’yicha o’quvchilar egallab olishi zarur bo’lgan bilim, amaliy ko’nikma va malakalari hajmini to’g’ri aniqlashdir. Bu tamoyil o’quv jarayonini o’quvchilarda qiyinchiliklarni engish istagini hosil qiluvchi va shaxsiy muvaffaqiyatlarining natijalaridan quvonish tuyg’usini yuzaga keltirishga yo’naltirilganligini ifodalaydi. Bu bolalarda ko’zga tashlanuvchi qattiq hayajonlanish, shuningdek, o’quv masalalarini echishdagi ishonchsizlikni yo’qotishga yordam beradi.


6. Pedagogik jarayon mohiyati.
Yaxlit pedagogik jarayon tushunchasi va uning tuzilishi. Tizim atamasi ikki xil ma’noda ishlatiladi. Ular: tizim – xossa sifatida; tizim – ob’ekt sifatida. Shaxsiy kompyuterlar asosida lokal va ko’p pog’onali hisoblash tarmoqlari yaratilmoqda va ularni joriy etish ijobiy natijalar beradi.
Hisoblash tarmoqlari o’zida ma’lumotlarga ishlov berishning yaxlit kompyuter tizimlari (YaKT)ni mujassamlashtiradi. Ma’lumotlarga ishlov berishning YaKT ma’lumotlarni tasvirlashning yagona usuliga, tizim kompyuterlari bilan foydalanuvchi o’rtasidagi o’zaro munosabatning yagona usuliga asoslangan hamda mutaxassislarning va ularning professional ishlarida axborotga va hisoblashga bo’lgan talabini qondiruvchi murakkab-texnologik va dasturiy majmuadir.
Tizim – ob’ekt sifatida juda murakkab va ma’lum shaklda tartiblangan (uzluksiz ta’lim tizimi, ta’lim-tarbiya jarayoni va shu kabilar) ichki tuzilmaga ega bo’lgan jarayonlarda namoyon bo’ladi va qaralayotgan jarayonni tizimiy o’rganishga imkoniyat yaratadi.
Tizim qo’yilgan maqsadlarga erishish maqsadida birlashgan, boshqaruv personalining xarakterlarini o’zaro muvofiqlashtirish va bir-biriga moslash sohalarida ishlatiladi.
Tizim, tizimiy tahlil va tizimiy yondashuv jarayonlarida muntazam foydalanilib boraveradi va tadqiqot ishlarini samarali olib borishning asosiy negizlaridan birini ta’minlaydi.
Tizim – xossa sifatida makon va zamondagi muayyan miqdordagi hamma tartiblangan unsurlardan va ularning ratsional kombinatsiyasidan tashkil topgan. Bu unsurlarning har biri butun ob’ekt faoliyatining muvaffaqiyatiga ta’sir etadi.
Tizim – ma’lum maqsad sari yo’naltirilgan yoki yagona ma’lum maqsad asosida ifodalangan o’zaro bog’liq manbalar (qism tizimlar, tizim elementlari) majmuasi yoki o’zaro ta’sir (qonuniyat) asosidagi qism tizimlar va tizim elementlari majmuasi.
MAQSADI: Muammoni bir butun qilib tadqiq etishga imkon yaratish.
VAZIFALARI: ta’lim jarayonini bir butun yaxlit tizim shaklida ifodalash; ta’lim-tarbiya jarayoniga «tizim yaxlit», «tizimiy yondashuv» tadqiqot usullarini joriy etishga imkoniyat yaratish.
Tizim ta’lim-tarbiya jarayonini tizim elementlari, qism tizimlar ko’rinishida ifodalab, kadr orasidagi aloqadorlikni o’rnatish orqali ta’lim-tarbiya jarayonidagi qonuniyatlarni ochish imkoniyatini yaratadi va mazkur jarayonlarni optimallashtirishga yordam beradi.
Tizim ta’lim-tarbiyaga oid muammolarni hal etishda «tizimiy tahlil», «tizimiy yondashuv», «ieraxik tizim» larga tegishli tadqiqot usullarini amaliyotga joriy etishda keng qo’llaniladi.
Tizim pedagogik texnologiyalarning istiqbolli variantlarini yaratishda va ularning zamon talabiga javob beradigan variantlar monitoringni ishlab chiqarishda doimo kerak bo’ladi.
Tizim Sistema (yun. Systeme - qismlardan iborat, butun) – o’zaro munosabat va aloqada bo’lgan muayyan yaxlitlikni hosil qiluvchi ko’p qismlar (elementlar) majmui.
Tushunchalar, taxminlar, nazariyalar, ilm, formatlashtirilgan mantiqiy tizimlar.