№8 ma’NAVIY ma’rifiy soatlar rejasi

5-Mavzu: Bolalar mexnati to’g’risida
138-Konventsiya Ishga kabul kilish uchun eng kichik yosh tugrisidagi 1973 yilgi Konventsiya (kiskacha mazmuni)
Konventsiya, uni ratifikatsiya kilgan davlatlarga bolalar mexnatini batamom bekor kilishni ta’minlashga yunaltirilgan va ishga kabul kilish uchun eng kichik yoshni usmirlarning tula jismoniy va akliy rivojlanish darajasiga mos keladigan yoshgacha boskichma-boskich oshirishga yunaltirilgan milliy siyosatni amalga oshirish majburiyatini yuklaydi.
Ushbu konventsiyani ratifikatsiya kilgan davlat xududi doirasida va xududida ruyxatga olingan transport vositalarida ishga kabul kilish uchun eng kichik yosh majburiy maktab ta’limini tugallash uchun zarur bulgan yoshdan kam bulmasligi kerak va xar kanday xolda un besh yoshdan kam bulmasligi zarur.
Konventsiya koidalariga binoan uz xususiyati yoki amalga oshiriladigan sharoitiga kura usmir sog’ligi, xavfsizligi yoki ma’naviyatiga ziyon yetkazishi mumkin bulgan xar kanday ish turiga yoki yollanma ish turiga kabul kilish uchun eng kichik yosh un sakkiz yoshdan kam bulmasligi kerak.
Konventsiya koidalari xech bulmaganda kuyidagi soxalarda kullanilishi lozim: shaxta va karьerlarda; ishlov berish sanoatida; kurilishda; elektr, gaz va suv ta’minoti xizmatlarida; sanitariya-texnik xizmatida; transport, omborlar va aloka xizmatida; ekinzorlar va tijorat maksadlari uchun maxsulot ishlab chikaradigan boshka kishlok xujaligi korxonalaridagi ishlarda, ammo maxalliy iste’mol uchun maxsulot ishlab chikaradigan, doimiy ravishda yollanma mexnatkashlardan foydalanmaydigan oilaviy va kichik xujaliklar bundan mustasno.
Ushbu Konventsiya bolalar va usmirlar tomonidan umumta’lim maktablari, kasb-xunar va texnika ta’limi yoki boshka ukuv muassasalarida bajariladigan ishlarga yoki kamida un turt yoshda bulgan shaxslar tomonidan vakolatli xokimiyat organlari - ish beruvchilar va mexnatkashlarning tegishli tashkilotlari bilan, agar bunday tashkilotlar mavjud bulsa, maslaxatlashilgandan sung - belgilab kuygan shartlarga muvofik korxonalarda bajaradigan ishlarga nisbatan va kuyidagilarning tarkibiy kismi xisoblanadigan ishlarga nisbatan kullanilmaydi:

1. 
   asosiy mas’uliyat maktab yoki kasbiy tayyorgarlik muassasasi zimmasida bulgan ta’lim yoki tayyorgarlik kursining;
   
2. 
   asosan yoki butunlay korxonada amalga oshiriladigan, vakolatli xokimiyat organi tomonidan ma’kullangan kasbiy tayyorgarlik dasturining;
   

s) kasbni yoki kasbiy tayyorgalik turini tanlashni yengillashtirishga karatilgan kasbga yunaltirish dasturlarining.
Ayni paytda milliy konun xujjatlari un uch yoshdan un besh yoshgacha bulgan shaxslarga yengil ishlarda ishlashga yoki yollanib ishlashga ruxsat etishi mumkin, agar bu:

1. 
   ularning sogligi va rivojlanishi uchun zararli bulmasa;
   
2. 
   ularning maktabga katnashiga, ularning vakolatli xokimiyat organlari tomonidan tasdiklangan kasbga yunaltirish, yoki ularning olgan ukuvlaridan foydalanish layokatiga zarar yetkazmaydigan bulsa.
   

Milliy konun xujjatlari kamida un besh yoshda bulgan, lekin majburiy maktab ta’limini tugallamagan shaxslarga, mazkur moddaning "a" va " b " kichik bandlari talablariga rioya etish sharti bilan ishlashga yoki yollanib ishlashga ruxsat etishi mumkin.
Mazkur Konventsiya XMTning asos soluvchi Konventsiyalaridan biri bulib, u Uzbekiston Respublikasi tomonidan 2008 yilning 4 aprelida ratifikatsiya kilingan.
Mexnat kodeksining 77-moddasiga binoan ishga kabul kilishga. un olti yoshdan yul kuyiladi. Un besh yoshga tulgan shaxslar ota-onasidan birining yoki ular urnini bosuvchi shaxsning yozma ravishdagi roziligi bilan ishga kabul kilinishi mumkin. Yoshlarni mexnatga tayyorlash uchun umumta’lim maktablari, urta maxsus, kasb-xunar ukuv yurtlarining ukuvchilarini ularning sogligiga xamda ma’naviy va axlokiy kamol topishiga ziyon yetkazmaydigan, ta’lim olish jarayonini buzmaydigan yengil ishni ukishdan bush vaktida bajarishi uchun - ular un besh yoshga tulganidan keyin ota-onasidan birining yoki ota-onasining urnini bosuvchi shaxslardan birining yozma roziligi bilan ishga kabul kilishga yul kuyiladi.
Uzbekiston Respublikasining 2007 yilda kabul kilingan "Bola xukuklarining kafolatlari tugrisida gi Krnunida un sakkiz yoshga tulgunga kadar bulgan shaxs bola deb xisoblanishi belgilab kuyilgan.
Uzbekiston Respublikasining "Ta’lim tugrisida”gi Konuni bilan barcha bolalar uchun 12 yillik majburiy ta’lim tizimi joriy etilgan bulib, bu bilan voyaga yetmaganlar mexnat bozoriga kirib kelishining oldi olingan.
Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2008 yil 12 sentyabrdagi 207-sonli karori bilan "Ishga kabul kilish uchun eng kichik yosh tugrisidagi Konventsiyani xamda Bolalar mexnatining ogir shakllarini takiklash va yuk kilishga. doir shoshilinch choralar tugrisidagi Konventsiyani amalga oshirish buyicha Milliy xarakatlar rejasi" tasdiklanib ushbu konventsiyalarni amalga oshirishga oid kushimcha choralar xamda nazorat va monitoring mexanizmlari belgilab berilgan.
Voyaga yetmaganlar urtasida nazoratsizlik va xukukbuzarliklarni profilaktika kilish soxasidagi munosabatlarni tartibga solish maksadida 2010 yilning 29 sentyabrida Uzbekiston Respublikasining "Voyaga yetmaganlar urtasida nazoratsizlik va xukukbuzarliklarning profilaktikasi tyG’risida"gi Konuni kabul kilindi (URK 263-son).
Ushbu Konunga binoan xamda voyaga yetmaganlarning xukuklari, erkinliklari va konuniy manfaatlari ximoyasini ta’minlash borasida voyaga yetmaganlar ishlari buyicha komissiyalar rolini yanada kuchaytirish maksadida Vazirlar Maxkamasining 2011 yil 17 yanvardagi 13-sonli "Voyaga yetmaganlar urtasida nazoratsizlik va xukukbuzarliklarning profilaktikasi tyG’risida"gi Karori kabul kilindi.
Uzbekiston Respublikasi Xalk ta’limi, Oliy va urta-maxsus ta’lim vazirliklari xamda "Kamolot" yoshlar ijtimoiy xarakati tomonidan 2008 yilning 3 noyabrida "Ishga kabul kilish uchun eng kichik yosh tyG’risidagi Konventsiyani xamda Bolalar mexnatining 0G’x shakllarini takiklash va yuk kilishga doir shoshilinch choralar tyG’risidagi Konventsiyani ta’lim tizimida amalga oshirish yuzasidan chora-tadbirlar tyG’risida”gi kushma karori (№01-04/ 340,_№43, №322) kabul kilinib amalga oshirilmokda.
Ukuvchilar kontingentini saklash va ularning davomati uchun ta’lim muassasalari raxbarlarining shaxsiy javobgarligi belgilab kuyilgan.