9-ma’ruza: Maxsus transformatorlar turlari. Avtotransformatorlar. O‘lchov transformatorlari. Payvandlash transformatorlari Reja

3. Ketma-ket transformatorlar 
 
Ketma-ket 
ulanadigan 
transformatorlar 
o’z 
xarakteristikalari 
bo’yicha 
avtotransformatorlarga yaqin. Ketma-ket transformatorlar yuqori voltli tarmoqlarda energo 
tizimning alohida qismlarida tebranish va faza bo’yicha kuchlanishni boshqarish uchun 
qo’llaniladi.
Energo tizimning alohida qismlarida kuchlanish tushishining o’rnini bosish elektr 
energiyasining sifati uchun muhim ahamiyatga ega. Faqat kuchlanish tebranishsi boshqarilganda 
bo’ylama boshqaruv o’ringa ega. Agar kuchlanish fazasi o’zgarib, tebranish o’zgarishsiz qolsa, 
kuchlanishning ko’ndalang boshqariluvi haqida gapirishadi. Bunda tizimda cos
o’zgaradi. 
Kuchlanishning ham tebranishsi, ham fazasi o’zgarganida kuchlanishni bo’ylama-ko’ndalang 
boshqaruvi o’ringa ega bo’ladi. bunda aktiv va reaktiv quvvat boshqariladi[4]. 
PT boshqaruv transformatorga ega ketma-ket transformator sxemasi 2.77 rasmda 
ko’rsatilgan. Boshqaruv transformatori ikki ikkilamchi cho’lg’amlarga ega, ularda alohida 
boshqaruv kuchlanishi echilishi mumkin. Bu aslida bir birlamchi va ikki ikkilamchi cho’lg’amga 
ega uch cho’lg’amli transformator.
va 
kuchlanishlar 90
o 
ga surilgan, chunki 
120
o 
ga surilgan ikki 
cho’lg’amdan echiladi (9.14 rasm): 
Shunday qilib, ketma-ket transformatorda kuchlanishni tebranish va faza bo’yicha 
boshqarish mumkin.
9.14- rasm. Boshqaruv transformatoriga ega ketma-ket transformator sxemasi 
9.15- rasm. Tok transformatori 
Kuchlanishni bo’ylama-ko’ndalang boshqaruvi uchun transformator qo’pol va qimmat 
bo’ladi, shuning uchun ko’pincha faqat bo’ylama boshqaruv qo’llaniladi. Bu holatda boshqaruv 

---

transformatori bir yuklanish ostida boshqariladigan ikkilamchi cho’lg’amga ega, bu oddiy va 
ishonchli uskunani yaratish imkonini beradi.
Ketma-ket ulanish transformatorlarining butun sinfi o’lchov transformatorlari sifatida 
keng qo’llaniladi. O’lchov transformatorlari tok va kuchlanish transformatorlariga bo’linadi. Tok 
transformatorlarida ikkilamchi cho’lg’amga past qarshilikli qurilma yoki avtomatika uskunasi 
ulanadi (9.15 rasm). kuchlanish transformatorlari yuqori voltli tarmoqlarda pasaytiruvchi 
transformatorlar sifatida qo’llaniladi.
O’lchov transformatorlari bir necha yuz volt-ampergacha kichik quvvatga tayyorlanadi. 
Loyihalashtirishda ularga bosh talab tok va kuchlanishlarni o’zgartirishda kichik xatoliklar.
Tok transformatorlarida birlamchi cho’lg’am tarmoqqa ketma-ket ulangan, ikkilamchisi 
esa kichik qarshilikka ega. Tok transformatori aslida qisqa tutashuv rejimida ishlaydi.
9.16- rasm. tok transformatorining o’rnini egallash sxemasi 
Bu yerdan
Qurilmada tok 
o’lchanayotgan tokka proporsional bo’ladi, agar (2.120) da qarshilik
yuklanishga 
bog’liq bo’lmasa, 
esa 
qarshilikdan ancha kichik bo’ladi. 
Toktransformatorlariningxatoligiqarshiliklargabog’liq.
Toktransformatorlariikkilamchicho’lg’amlarda 1; 2; 2,5 va 5 Atoklarda 40 000 
Agachatoklargabajariladi. 
Toktransformatorlarilentadayokiplastinalardanto’planganmagnitsimidajoylashganko’ptarmoqliyo
kibirtarmoqlicho’lg’amgaegabo’ladi. 
Taqsimlovchiqurilmashinabirlamchicho’lg’ambo’lishimumkin. 
Izolyatsiyaturibo’yichatransformatorlarquruq 
(havo, 
chinniliyokiboshqaqattiqizolyatsiyali) 
vamoylilargabo’linadi.
Toktransformatorlari 
1150 
kVchegarakuchlanishlargachayuqorivoltlitarmoqlardaqo’llaniladi. 
Tokningyuqorivoltlitransformatorlariikkipog’onalikaskadlibajariladi (2.80 rasm).
Kuchlanishtransformatorlariyuqorivoltlitarmoqlardao’lchovtransformatorlarivapastkuchla
nishtarmoqlaridarelehimoyasizanjirinita’minlashvaavtomatikauchunqo’llaniladi.
Kuchlanish transformatorlari erkin 
yurish rejimida ishlaydi. 
Transformatorni 
almashtirishning T-simon sxemasidan quyidagi kelib chiqadi 
Bu yerda: 
+

---

9.17-rasm. 1150 kV kuchlanishga EFRM 1150B U-1 tok transformatori 
Kuchlanish transformatorida xatolik minimal bo’lishi uchun, 
minimumga intilish 
va 1 ga yaqin C
1 
ga ega bo’lish lozim.
Kuchlanish transformatorlarining xatoligi transformator quvvati va qizishiga bog’liq.
Kuchlanish transformatorlari 0,38 dan 1150 kV kuchlanishgacha bir fazali va uch fazali 
bajariladi. Ko’pincha biri ochiq uchburchakka ulanadigan ikki ikkilamchi cho’lg’amdan 
foydalaniladi. Kuchlanish transformatorlari quruq yoki moyli chiqariladi. 220 kV va undan 
yuqori kuchlanishlarda kaskad sxemalar qo’llaniladi. Kaskad bajarilganida transformator 
izolyatsiyasi engillashadi.
O’lchov transformatorlari “Elektr o’lchovlari” va “Elektr apparatlari” kurslarida batafsil 
ko’rib chiqiladi.