9-mavzu. Bosim va siyraklanishni o‘lchash vositalarining montaj va sozlash ishlari. (2- soat) Reja: Bosim olish qurilmalarining montaji. «Sapfir-22»

---

9-MAVZU. 
Bosim va siyraklanishni o‘lchash vositalarining montaj va sozlash 
ishlari. 
(2- soat) 
Reja: 
1.
Bosim olish qurilmalarining montaji. 
2.
«Sapfir-22» tipidagi o‘zgartirgichning montaj va sozlash ishlari. 
3. Ajratuvchi va himoya qurilmalarining montaji. Ajratuvchi suyuqliklarni quyish 
uskunasi.
Bosim texnologik jarayonlarning asosiy parametrlaridan biridir. Ishlab 
chiharish jarayonlarining to‘g‘ri olib borilishi, ko‘pincha, bosim kattaligiga bog‘liq 
bo‘ladi. 
Tekis sirtga normal ta’sir ko‘rsatuvchi tekis taqsimlangan kuch bosim deb 
ataladi: 
P = F / S 
(22.1) 
 
bu erda, S - tekislik yuzi; F- shu tekislik yuziga tekis va tik ta’sir qiladigan bosim 
kuchi. Bosim xalharo birliklar tizimida paskal (Pa) bilan o‘lchanadi. 1 Pa qiymati 
jihatidan kuchga perpendikulyar bo‘lgan 1 m yuzaga tekis taqsimlangan 1 N kuch 
hosil qilgan bosimga teng (N/m ). Karrali kPa va MPa birliklar keng qo‘llaniladi, 
kgk/sm , bar, kgk/m (mm suv ust.), mm sim. ust. kabi birliklardan ham foydalanish 
mumkin. 22.1-jadvalda ko‘p uchraydigan bosim birliklarining nisbati keltirilgan. 
22.1-jadval 
Birliklar 
Pa 
Bar 
kgk/sm
2
kgm/m
2
(mm 
suv. ust) 
mm sim. ust. 
1 Pa 
1 
10
-5
1,0197 10
-5
0,10197 
7,6006d0
-5
1 Bar 
10
5
1 
1,0197 
1,0197-10
4
750,06 
1 kgk/sm
2
9,8066-10
4
0,98066 
1 
10
4
735,56 

---

1 
kgk/m
2
(mm.suv. ust) 
9,8066 
0,98066-10
-4
10
-4
1 
7,3566d0
-4
1 mm sim. 
ust 
133,32 
1,3332 10
-3
1,33595 103 13,595 
1 
O‘lchashda mutlaq, ortikcha, atmosfera va vakuum bosimlar mavjud. R
mut
-
mutlaq bosim -modda xolatining (suyuklik, gaz, bug‘) parametri bo‘lib, R
atm
-
atmosfera va R
ort
- ortikcha bosimlar yig‘indisidan iborat: 
Rmut=Ratm+Rort 
(22.2) 
Ortiqcha bosim mutlaq va atmosfera bosimlari oralaridagi farqdan iborat: 
Rort=Rmut-Ratm 
(22.3) 
Atmosfera bosimi - er atmosferasidagi havo ustunining bosimi; uning qiymati 
barometrlar bilan o‘lchanadi, shuning uchun, bu bosim ko‘pincha barometrik 
bosim deb ataladi. Agar mutlaq bosim atmosfera bosimidan kichik bo‘lsa, vakuum 
(siyraklanish) sodir bo‘ladi. 
Rv=Ratm-Rmut 
(22.4) 
Bosim asboblari ishlash prinsipiga va o‘lchanayotgan kattalikning turiga 
ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi. 
Bosim o‘lchaydigan asboblar ishlash prinsiplariga ko‘ra suyuqlikli, deformasion 
(prujinali), yuk-porshenli, elektr, ionli va issiqlik turlariga bo‘linadi. 
O‘lchanayotgan bosim kattalikgining turiga ko‘ra o‘lchash asboblari 
quyidagi turlarga bo‘linadi: 
 
manometr - mutlaq va ortiqcha bosimni o‘lchaydi; 
 
barometr - atmosfera bosimini o‘lchaydi; 
  vakuummetr - berk idish ichidagi suyuqlik va gaz bosimining 
siyraklanishini o‘lchaydi; 
 
manovakuummetr - ortiqcha bosim va siyraklanishlarni o‘lchaydi; 
 
naporomer - kichik qiymatli ortiqcha bosimni o‘lchaydi; 
 
tyagomer - kichik qiymatli siyraklanishni o‘lchaydi; 
 
tyagonaporomer - kichik qiymatli bosim va siyraklanishlarni o‘lchaydi; 
 
differensial manometr - ikki bosim ayirmasini (bosimlar farqini) 
o‘lchaydi. 
Quyida sanoatda eng ko‘p tarhalgan usullar va asboblar ko‘rib chiqilgan.