9-mavzu: Texnik tizimlarida tarmoq texnologiyalari

Axborot muhitida tezlik tushunchasi, birliklari va axborot kanallari sig’imi. Ma’lum vaqt oralig’ida aloqa muhitlari orqali uzatiladigan axborot hajmi — uning uzatilish tezligini belgilaydi.
Xar qanday harakatlanuvchi jism va modda uchun tezlik tushunchasi va uning o’lchov birliklari mavjud bo’lganidek, axborotning ham uzatish tezligi hamda o’lchov birliklari mavjuddir, bular:

• 
  Bit/sekund – bir soniyada aloqa muhiti orqali uzatiladigan bitlar soni;
  
• 
  Kbit/sekund – bir soniyada aloqa muhiti orqali uzatiladigan minglab yaxlitlangan bitlar soni;
  
• 
  Mbit/sekund – bir soniyada aloqa muhiti orqali uzatiladigan millionlab yaxlitlangan bitlar soni;
  
• 
  Gbit/sekund – bir soniyada aloqa muhiti orqali uzatiladigan milliardlab yaxlitlangan bitlar soni.
  

Axborot kanallarining sihimi ular orqali ma’lum vaqt oralig’ida uzatiladigan axborot hajmi bilan belgilanadi. Bu o’z navbatida axborot kanallarining o’tkazish qobilyatini anglatadi.

Tarmoq to’ologiyalari

Alohida tugunlarni tarmoqda ulash usullari tarmoq to’ologiyasi deyiladi. Odatda uchta to’ologiya qo’llaniladi:

1. 
   Umumiy shina. Bu holda lokal tarmoqdagi barcha kom’yuterlar bitta aloqa chizig’iga ‘arallel bog’lanadi. Bunday shinalarni boshqarish ham alohida, ham markazlashgan bo’lishi mumkin. Markazlashgan boshqaruvda tarmoqqa maxsus kom’yuter-server ulanadi, uning vazifasi tarmoqda axborotni uzatishni boshqarishdir. Alohida boshqaruvda hamma kom’yuterlar bir xil maqomga ega, ular mustaqil ma’lumotlarni uzatish imkoniyatiga ega.
   

2. 
   Halqa. Bu holatda barcha kom’yuterlar yo’iq halqasimon, ketma-ket bog’lanadilar. Bunda xabar birin-ketin kom’yuterdan-kom’yuterga uzatiladi. Xabarni uzatgan kom’yuter yana o’sha xabarni qayta qabul qilmaguncha, jarayon davom etaveradi.
   
3. 
   Yulduzcha. Yulduzcha to’ologiyaga ega tarmoqlar markaziy tugunga ega (kommutator yoki kontsentrator). Mazkur markaziy tugunga barcha qolgan kom’yuterlar ulanadi. Dastlab uzatilgan xabar ana shu qurilmaga kelib tushadi, so’ng boshqa kom’yuterlarga uzatiladi.
   

Bog’lash uchun qo’llaniladigan kabellar uzatish muhiti deb yuritiladi. Kabellar asosan uchga bo’linadi:

•