A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov


16.4. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarda joriy va uzoq muddatli



Yüklə 4,73 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə235/294
tarix24.12.2023
ölçüsü4,73 Mb.
#192262
1   ...   231   232   233   234   235   236   237   238   ...   294
Buxgalteriya hisobi A A Karimov, J E Kurbanbayev, S A Jumanazarov

527


16.4. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarda joriy va uzoq muddatli
majburiyatlar hisobi
Joriy majburiyatlar - kreditor talabiga ko‘ra bir yil davomida 
to ‘lanishi 
kerak 
bo ‘lgan 
majburiyatlardir. 
Uzoq 
muddatli 
majburiyatlarga to ‘lash muddati bir yildan oshadigan majburiyatlar 
kiradi. Buxgalteriya hisobida “debitor” atamasi muayyan jamiyatdan 
qarzdor bo‘lgan jism oniy yoki yuridik shaxsga aytiladi. “Kreditor” 
atamasi muayyan jam iyatni qarzdor qilgan jism oniy yoki yuridik 
shaxsga aytiladi. Y a’ni boshqa jamiyatlaming bu jam iyat oldida hisob- 
kitoblar bo‘yicha majburiyatlari bo‘ladi. Bunda jam iyat tomonidan 
to‘lanishi lozim boMgan majburiyatlar kreditorlik majburiyatlari, olinishi 
lozim boMgan majburiyatlar esa debitorlik majburiyatlar hisoblanadi. 
Ikki tomonlama shartnoma majburiyatlarida bir jam iyat ham debitor 
ham kreditor boMishi mumkin. Masalan, tovar yetkazib berish 
shartnomasi bo‘yicha tovarlar yetkazib berilgan boMsa-yu, ulaming puli 
toManmagan boMsa, mahsulot yetkazib beruvchiga bu summa debitorlik 
majburiyati deb k o ‘rsatiladi va u debitor, y a’ni xaridorlarga m a’lum 
summadagi tovarlam i majburiyatga bergan deb hisoblanadi. Shu 
jamiyatning o ‘zi mazkur tovarlami sotib olgan jam iyatlar uchun kreditor 
boMadi. Xaridor sotib olingan tovar bo‘yicha mana shu majburiyat 
summasini batamom toMab boMgunicha kreditor majburiyati deb 
ko‘rsatadi.
Korxona debitorlik majburiyati - bu jam iyatning aylanmasidan 
chiqib qolgan va boshqa jismoniy va yuridik shaxslarda bo‘lgan 
mablagMaridir. Jamiyatning o ‘z mablagMari yoki boshqa jam iyatlam ing 
mablagMari bu majburiyatlami qoplash manbai boMib xizmat qiladi.
Korxonaning kreditorlik majburiyati - bu jam iyatning boshqa 
jismoniy va yuridik shaxslardan vaqtincha jalb etilgan mablagMaridir. 
Ulardan shu jam iyatning aylanmasida vaqtincha foydalaniladi. Ulami 
toMash 
muddati 
kelganida 
bu 
mablagMar 
aylanma 
mablagMar 
summasidan olib berilishi kerak.
Joriy qarzlar quyidagi hisobvaraqlarda aks ettiriladi:
528


6000 “Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lovlar 
schyotlari”;
6100 
“Ajratilgan 
boiinm alar, 
shu’ba va 
qaram 
xo‘jalik 
jamiyatlariga to io v la r schyotlari”;
6200 “Kechiktirilgan qarzlar hisobga olinadigan schyotlar”;
6300 “Olingan bo‘naklar hisobga olinadigan schyotlar”;
6400 “Byudjetga to io v la r bo ‘yicha qarzlar hisobga olinadigan 
schyotlar (soliqlar turlari bo ‘yicha)”;
6500 “Sug‘urta va maqsadli davlat jam g‘armalariga to io v lar 
bo‘yicha qarzlar hisobga olinadigan schyotlar”;
6600 “M uassislarga qarzlami hisobga olish schyotlari”;
6700 “M ehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblami 
hisobga olish schyotlari”;
6800 “Qisqa muddatli kredit va qarzlami hisobga olish schyotlari”;
6900 “Turli kreditorlarga qarzlami hisobga olish schyotlari”.
Mol yetkazib beruvchilar bilan hisoblashishlar umumlashtirilgan 
holda 6-jumal orderda 6010-“Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga 
toianadigan schyotlar”, 6110- “Ajratilgan boiinm alarga to ianadigan 
schyotlar”, va 6120 - “Shu’ba va qaram korxonalarga toianadigan 
schyotlar” kabi schyotlaming krediti bo‘yicha qayd qilib boriladi. Bu 
jum al orderda analitik va sintetik hisob bir vaqtning o ‘zida olib boriladi, 
analitik hisob har bir to io v hujjati, kirim orderi yoki qabul qilish 
dalolatnomasiga asosan yuritiladi. Shuningdek bu jum al order har 
oyning boshiga mol yetkazib beruvchilarga toianm agan summa bilan 
ochiladi va unda:
-to io v muddati kelmagan hujjatlar bo‘yicha;
-to io v muddati o ‘tgan hujjatlar bo‘yicha;
-qiymatliklar kelib tushmagan lekin to io v hujjati bo‘yicha qiymati 
toiangan;
-qiymatliklar kelib tushmagan va to io v hujjatlari toianm agan;
-fakturasiz qabul qilingan qiymatliklaming oy boshiga qoldiq 
summasi alohida ko‘rsatilishi lozim.
X o‘jalik yurituvchi subyektlaming faoliyatida kelgusi davrga
529


tegishli daromad bo‘yicha olgan bo ‘nagi, kelishi kutilayotgan debitorlik 
qarzlari, chiqarilgan obligatsiyalar yuzasidan chegirma yoki ustamalar, 
soliqlar va majburiy to'lovlar muddatining uzaytirilish muomalalari 
sodir bo‘ladi.
Joriy davrda to‘lov muddati uzaytirilgan va vaqtincha qarzlar 
sifatida kelgusida toianad ig an joriy majburiyatlar quyidagi schyotlarda 
hisobga olinadi:
6210-“Muddati uzaytirilgan diskont (chegirma)lar”;
6220-“Muddati uzaytirilgan mukofotlar”;
6230-“Muddati uzaytirilgan daromadlar”;
6240-“Soliqlar va majburiy to ‘lovlar bo‘yicha muddati uzaytirilgan 
majburiyatlar”;
6250-“Vaqtinchalik farqlar bo‘yicha muddati uzaytirilgan daromad 
(foyda) solig‘i bo‘yicha majburiyatlar”;
6290-“Boshqa muddati uzaytirilgan majburiyatlar”.
6210-“Muddati uzaytirilgan diskont (chegirma)lar” va 6220- 
“Muddati uzaytirilgan mukofotlar (ustama)lar” schyotlari obligatsiya 
chiqarilgan davrdan boshlab, yilning oralig‘ida xarajat yoki daromadga 
taqsimlanadigan, obligatsiyalar yuzasidan chegirma yoki ustama 
bo‘yicha subyektning uzoq muddatli majburiyatlari joriy qismini aks 
ettirishga m o‘ljallangan. Ushbu schyotlami obligatsiya sotuvchilargina 
qo‘llaydi.
Obligatsiyalar mukofot yoki chegirma bilan sotilsa, buxgalteriya 
o ‘tkazmasida aks ettiriladigan foizlaming to‘lovi yuzasidan sarflar, 
haqiqiy to ‘lanadigan foizlardan farq qilishi kerak. Ushbu sarflami 
chegirmalar summasi oshirilsa, mukofotlar summasi kamaytirilishi 
lozim. Obligatsiyalami chegirmalar summasi bilan sotilishi quyidagicha 
aks ettiriladi:
Debet 6210-“Muddati uzaytirilgan diskontlar (chegirmalar)”
Debet 5 110-“Hisob-kitob schyoti”
Kredit 6920-“Hisoblangan foizlar” yoki 
7830-“T o ‘lanadigan obligatsiyalar”
Obligatsiyalar yuzasidan joriy foizlaming to‘lanishi summasiga esa
530


9610-“Foizlar ko'rinishidagi sarflar” schyoti debetlanib, toManadigan 
foizlar va qoplanadigan chegirmalami o ‘zida aks ettiradi. Bunda 6210- 
“Muddati uzaytirilgan diskontlar (chegirmalar)” va 5 1 10-“Hisob-kitob 
schyoti” kreditlanadi.

Yüklə 4,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   231   232   233   234   235   236   237   238   ...   294




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin