A k ġ f k a m a L

Kəlbəcər batalyonunun döyüĢçüləri-1993-cü il 

---

 
148 
 
KƏLBƏCƏR, ÇƏRƏKDAR  KƏNDĠ - MART 1993-CÜ ĠL 
Məktəblilər döyüĢçülərin yanında ayaq üstə: sağdan Rəfi Aydınov, 
sağdan 3-cü Hikmət Verdiyev , 4-cü Qalib Mustafayev,  5-ci  ġəmsəddin 
Məmmədov, oturanlardan: sağda Nəriman Məmmədov və məktəblilər 

---

 
149 
 
Leytenant Tahir HəĢimov (sağda) və Ələsgər Kamalov, 
yanvar 1993-cü il 

---

 
150 
 
Ġlk əsgərlərdən 
Muxtarov Rizvan Ġsmayıl oğlu-1992-ci il 
 

---

 
151 
 
DöyüĢçülərdən: sağdan: ġahin Qənaət oğlu, Ədalət Rəhimov, Elçin, 
DadaĢ Hacıyev, Natiq Əhmədov, oturanlar: sağdan: Elnur YanĢaqlı, 
Natiq Cəfərov, Teyyub Ağayev...—1992-ci il 

---

 
152 
 
Kəlbəcər batalyonunun minaatanları: Ģəkildə batareya komandiri baĢ 
leyt. Əziz Abbasov, Vüsal Verdiyev, Vəli Abbasov, ElĢənMəmmədov, 
Mahir Məmmədov, Qismət Allahverdiyev, Zahir Məhərrəmov  

---

 
153 
 
 
ġə
ki
ld
ə:
 so
ldan 
sağa
-Ə
kb
ər
ov Na
di
r BaxĢ
əl
i oğ
lu, Ə
lə
kb
ərov
 F
ik
rə
t Ġ
br
ahi
m
 oğ
lu, 
 
Ə
kb
ər
ov Qab
il
 ġ
ahm
ar oğ
lu, N
əsi
bov S
ərda
r, Ək
bə
ro
v H
abi
l ġahm
ar o
ğl
u, 
1993
-cü i
l 
 

---

 
154 
 
 
K
əlb
əc
ərd
ə 
Ö
zünümüd
af
iə
 Batal
yonu 
yar
ad
ıl
ır. 
 
ġə
ki
ld
ə:
 i
lk 
əsg
ərl
ərd
ən
-R
iz
van M
uxt
arov
 (
so
lda
)  
fev
ral
-19
92
-ci
 i
l 
 
 

---

 
155 
 
ġə
ki
ld
ə:
 so
ldan 
sağa
-ġ
əl
di
yev
 K
ər
əm
 Aydı
n oğl
u, Abba
sov
 As
əf
 F
irud
in oğ
lu, 
M
əz
ahi
r A
sl
an
 oğl
u, H
əĢ
im
ov 
Ə
fqan E
ll
az oğ
lu, 
Ġsg
ənd
ər
ov Ġ
sl
am
 H
ət
əm
 oğ
lu, S
əm
ədov Xal
id, 1
993
-cü i
l 
 
 

---

 
156 
 
ġəkildə: könüllü döyüĢçülərdən Qalib Mustafayev və  
Uğurlu ġahverdiyev, Çərəkdar kəndi, mart 1993-cü il 

---

 
157 
 
 
 
Ġl
k 
əsg
ərl
ər
ind
ən
: 
M
əmm
əd
ov El
çi
n Sa
le
h oğl
u, Tal
eh 
və
 N
at
iq , d
ek
ab
r 1991
-c
i i
l 
 

---

 
158 
 
Kəlbəcər batalyonunun döyüĢçüləri: Hüsenov Vəli (solda oturub) 

---

 
159 
 
K
Ə
LB
Ə
C
Ə
R,
 Ç
Ə
RƏ
K
D
AR
 K
Ə
N
D
Ġ 
- 
MA
RT 
1
9
9
3
-C
Ü
 Ġ
L 
Ə
sg
ərl
ər Novru
z ba
yr
am
ı z
am
anı
. Q
al
ib ġ
ükür
ov v
ə 
U
ğurl
u 
ġahv
er
di
ye
v 
 
 

---

 
160 
 
 
DöyüĢçülər 

---

 
161 
 
Təkcə torpaq deyil, torpaq üzərində olan dağlar, daĢlar, 
yamaclar, dərələr, qayalar,  bulaqlar, çaylar, dənizlər, torpağın 
bitirdiyi hər Ģey-   ağaclar, kollar, çiçəklər, otlar, hətta adi bir 
yovĢan kolu da-vətəndir.  M ü ə l l i f                                                                                                   
                       
 
 
 
 
 
        
ƏFSANƏVĠ  ALAYIN   DÖYÜġ  SALNAMƏSĠNDƏN 
17  fevral  1993-cü  il  -  Erməni  və  rus  hərbi  birləşmələri  Ağdərə 
bölgəsində  möhkəmlənərək  Kəlbəcər  istiqamətində  hücuma 
hazırlaşmağa  başladı.  Briqadanın  1-ci  taboru  Laçından  Qozdu 
körpü kəndinə gətirildi.  
27  fevral  1993-cü  il  -  Tabor  bir  neçə  gün  ərzində  düşmən 
hücumları qarşısında tab gətirməyərək Çərəkdar kəndinə çəkildi. 
Geri çəkilə-çəkilə 1-ci tabor düşmənin 2 tankını, bir PDM-ni və 
150 nəfərədək əsgərini məhv etdi. 
17 mart 1993-cü il - Artıq Laçının bir neçə kəndini yenidən işğal 
edən ermənilər,  Qarabağ  tərəfdən Kəlbəcərin  Narışdar,  Alaqaya, 
Çıraqlı, Çərəkdar, Mərcimək, Ağdaban kəndlərinə hücum etdilər. 
Lakin  Kəlbəcər  batalyonunun  bölmələri  və  briqadanın  digər 
batalyonları  tərəfindən  onların  bu  hücumlarının  qarşısı  alınır, 
ermənilər itki verərək geriyə çəkilirdı. 
21  mart  1993-cü  il  –  Düşmən  şərq  tərəfdən  Çərəkdar  kəndinə 
hücum etdi. Kənd vertalyotlarla və toplarla bombalandı. Kəlbəcər 
Batalyonunun  döyüşçüləri  düşməni  geri  otuptdu.  Bu  döyüşdə  3 
düşmən əsgəri öldürüldü.  
26 mart 1993-cü il  - erməni və rus hərbi birləşmələri Kəlbəcərin 
qərbində  əhəmiyyətli  yüksəklik  olan  Qara  Qayanı  ələ  keçirdi. 
Oradan Kəlbəcər şəhəri və ətraf kəndlər müntəzəm olaraq top və 
qrad qurğuları ilə atəşə tutuldu. 
27  mart  1993-cü  il  –  27  mart  1993-cü  il  tarixdə  erməni  və  rus 
hərbi  birləşmələri  Çərəkdar  kəndinə  hücuma  keçdi.  1-ci  tabor 
(komandir:  kapitan  Nəriman  Zeynalov)  düşmən  hücumunu  dəf 
etdi.  Bu  döyüşdə  düşmənin  iki  vertalyotu,  bir  tankı,  bir  PDM-i 
vuruldu  və    çoxlu  sayda  canlı  qüvvəsi  məhv  edildi.  Taborun  8 
əsgəri şəhid oldu və 7 nəfəri yaralandı. 

---

 
162 
DöyüĢün nəticəsi əsgərlə komandirin ünsiyyətindən və bir-birinə 
inamından asılıdır.    M ü ə l l i f  
Qara Qayanın itirilməsi və  
Kəlbəcərin qara günləri 
Mart  ayının  25-26-da  erməni  və  rus  hərbi  birləşmələri  Ağdarə, 
Laçın  və  Göyçə  istiqamətlərindən-üç  tərəfdən  Kəlbəcərə  hücuma 
keçdilər.  Elə  ilk  hücumla  Göyçə  ilə  sərhəddə  əhəmiyyətli  bir  yüksəklik 
olan  Qara  Qaya  mövqeləri  ermənilərin  əlinə  keçdi.  Bir  neçə  gün  əvvəl 
ermənilərin  Göyçə  istiqamətindən  yolların  qarının  təmizlənməsi  və 
onların  hücuma  hazırlaşması  barədə  əsgərlərin  gətirdiyi  kəşfiyyat 
məlumatları  düz  çıxdı.  Bu  məlumatlara  yuxarı  komandanlıq  və  İcra 
hakimiyyəti inanmadılar və heç bir əhəmiyyət vermədilər, bu məlumatları 
“şaiyə”  adlandırdılar.  Qara  Qaya  yüksəkliyinə  çıxan  ermənlər  Kəlbəcər 
şəhərini və sərhəd kəndlərini toplarla və qrad qurğuları ilə atəşə tutdular. 
İtkilər var idi. Əhali vahiməyə düşmüşdü.  
Bu  zaman  bizim  taborun  bölmələri  sərhəd  məntəqələrində 
mövqelərimizi  bərkidir,  ermənilərin  hücumlarının  qarşısın  almaq  üçün 
əlavə keşikçi məntəqələri yaradır, qüvvələrimizi səfərbər edirdik. Lakin, 
Qara  Qaya  yüksəkliyi  düşmənin  əlində  olduğundan,  onlar  görünən 
kəndləri  və  Kəlbəcər  şəhərini  toplarla  atəş  altında  saxlamağı  davam 
etdirirdilər.  Buna  görə  mən  tabor  komandirinin  tapşırığı  ilə 
Ağduzdaqdakı  tağımı  da  Zəyliyə  gətirərək  orada  mövqeləri  bərkitməyə 
çalışırdım.  Buradan  da  düşmən  qüvvələri  hücuma  cəhd  göstərirdi. 
Zəylikdə yerləşən mövqelərimizə ermənilər dəfələrlə basqınlar etsələr də  
də  onlar  yaxına  buraxılmırdı  və  düşmən  itki  verərək  geriyə  çəkilirdi. 
Topçularımız-Bayramov  Qaryağdı  və  onun  döyüş  yoldaşları  bu 
döyüşlərdə  daha  çox  fəallıq  göstərirdilər.  Göyçə  aşırımındakı 
keşikçilərimizlə  əlaqə saxlamaq  üçün  səngərlə  məntəqə  arasında telefon 
xətti  çəkdirdim.  Telefonla  topçulara  səmti  müəyyən  etməyə  kömək 
edilirdi.  Həmin  vaxt  ratsiyalarımız  çatışmır  və  ya  batareykaları  gücdən 
düşür, digər bölük və tağımlarla əlaqə yarada bilmirdik. Sursat və ərzaq 
daşımaq  üçün  maşın  da  yox  idi.  Martın  29-da  İcra  hakimiyyətinə  zəng 
edərək top mərmisi gətirmək üçün maşın istədim. Bir neçə saatdan sonra 
onlar 16 ədəd əlavə top mərmisi  göndərdilər. Topçulara iki yüzdən çox 
top  mərmisini  döyüş  üçün  hazırlatdım.  Axşamüstü  tabor  komandiri 
polkovnik-leytenant Eldar Həsənov zəng edərək vəziyyəti soruşdu, mən  
məlumat verdim və xahiş etdim ki, bizim ratsiyaları bizə qaytarsınlar. 15 
gün əvvəl bölüklərin ratsiyalarını hərbi hissə komandirinin əmri ilə yığıb 
aparmışdılar. Digər bölük, tağım və batalyon qərərgahı ilə yalnız şəhər 

---

 
163 
telefonları ilə əlaqə saxlayırdıq.  
İtirilmiş  Qara  Qaya  mövqelərini-strateji  yüksəkliyi-geri 
qaytarmaq  üçün  yuxarı  komandanlıq  əməliyyat  hazırlamışdı.  Mən 
Zəylikdən  tabor  komandiri  polkovnik-leytenant  Eldar  Həsənova  zəng 
edərək  oraları  yaxşı  tanıdığımı  dedim  və  itirilmiş  mövqeləri  qaytarmaq 
məqsədilə hücum əməliyyatında iştirak etməyim üçün icazə istədim, lakin 
komandir Zəylik mövqelərinin təhlükəli olduğunu bildirərək, mənə oranı 
tərk  etməməyi  tapşırdı.  Lakin,    hazırlanmış  əməliyyat,  təssüf  ki, 
keçirilmədi. 
Ermənilər  martın  26-dan  etibarən  toplarla  və  qrad  qurğuları  ilə 
kəndləri  və  Kəlbəcər  şəhərini  atəşə  tutur,  əhalini  vahiməyə  salırdılar. 
Aydın  idi  ki,  düşmən  hücuma  keçməyə  hazırlaşırdı.  Kəlbəcər  əhalisinin 
çox  hissəsi  ərazini  tərk  etmişdi.  Amma  hələ  də  ucqar  kəndlərdə  xeyli 
əhali var idi. Həmin gün axşam komandir məni Qılışlı kəndində yerləşən 
qərərgaha  çağıraraq  Tunelin  (Tunel  30-dək  kəndin  və  Laçına  gedən 
yeganə  yolun  keçidi  idi),  Ağdaban,  Çərəkdar,  Bağlıpəyə,  Narışdar, 
Alaqaya  kəndlərinin  və  Laçın  rayonunun  əksər    kəndlərinin  ermənilər 
tərfindən  işğal  olunduğunu  və  vəziyyətin  olduqca  çətinləşdiyini, 
briqadanın  Laçın  bölgəsindəki  bölmələri  çıxarılaraq  Kəlbəcərin 
müdafiəsinə  göndərildiyini  dedi.  Kəlbəcərin  yeganə  “Həyat  yolu”nun  – 
Murov yolunun iki kilometrliyində döyüşlər getdiyini, Qamışlı körpüsünə 
düşmənin  yaxınlaşdığını  da  komandirdən  öyrəndim.  Komandir  Taxta 
məntəqəsindəki  iki  tağımı-leytenant  Z.Tağıyevin  və  baş  leytenant 
R.Əhmədovun  komandirlik  etdikləri  tağımları  da-mənim  bölüyümə 
köməyə  göndərdiyini  bildirdi  və  Zəylik  kəndindəki  mövqeləri 
möhkəmlətmək  üçün  tapşırıqlar  verdi.  Mən  sursat  və  ərzaq  götürüb 
maşınla Zəyliyə qayıtdım. Qayıdan kimi tağım komandirləri leytenant İsa 
Hüseynovu,  Nizami  Məhərrəmovu  və  baş  çavuş  İlqar  Məhərrəmovu 
yanıma  çağırıb  vəziyyəti  onlara  başa  saldım,  komandirin  tapşırıqlarını 
onlara  bildirdim,  təşvişə  düşməmələri  üçün  əsgərlərə  heç  nə  demədik. 
Tağımları cərgəyə düzdürdüm və onlara mövqelərdə ayıq-sayıq, möhkəm 
durmaları üçün tapşırıqlar verdim.  
Bir  btalyonla  həm  Qarabağ,  həm  də  Ermənistan  tərəfdən 
ermənilərin  hücumlarının  qarşısını  almaq  mümkün  deyildi.  Mütləq  bizə 
əlavə  canlı  qüvvə  və  texnika,  bundan  da  vacıb  olan  vahid  komandanlıq 
lazım  idi.  Laçındakı  mövqelərdən  çəkilən  hərbi  hissənin  bölmələri  isə 
bizə  köməyə  gəlmək  əvəzinə  Murova  doğru  çəkilir,  döyüşmədən 
Kəlbəcər  ərazisini  tərk  edirdi.  Hərbi  hissə  komandiri  polkovnik   
Ə.Qənizadə Kəlbəcəri qorumaq  üçün  briqadanın  Laçın  bölgəsindən  geri 
çəkilən taborlarını vaxt azlığından yenidən döyüşə cəlb edə bilmədi. 
 

---

 
164 
Insanı qarlı dağları aĢmağa, əlçatmayan qayalara ırmaĢmağa, 
ac-susuz, yuxusuz qalmağa, habelə ölümdən belə qorxmamağa 
vadar edən bircə Ģey var; bu-Vətən məhəbbətidir. M ü ə l l i f 
Halbuki, ona Kəlbəcəri qorumaq əmri verilmişdi. 
Aprel  ayının  1-də  səhərəyaxın  erməni  və  rus  hərbi  birləşmələri 
Ermənistan  tərəfdən  eyni  vaxtda  sərhəd  boyu  ağır  artilleriya  atəşinin  və 
zirehli  texnikanın  köməyi  ilə  2000  nəfərdən  çox  canlı  qüvvə  ilə  qəti 
hücuma  keçdi.  Söyüdlü,  Dikyurd,  Yellicə,  Ayrım  sərhəd  məntəqələri 
düşmənin  qat-qat  üstün  qüvvələri  qarşısında  tab  gətirmədi  və  onlar 
döyüşərək  geriyə  çəkilməyə  məcbur  oldular.  həmin  mövqelər    düşmən 
əlinə  keçdi.  Yalnız  Zəylik  istiqamətində  düşmən  hücumunun  qarşısı 
alındı. Zəylikdəki topla biz son iki gün ərzində  ermənilərin mövqelərinə 
və Basarkeçərə 200-dək top mərmisi atmışdıq.  
Aprel ayının 31-dən 1-nə keçən gecə Yellicə məntəqəsi ilə əlaqə 
saxladım.  Əsgərlər  düşmən  qüvvələrinin  Çalmalı  yüksəkliyinə  hücuma 
hazırlaşdıqlarını  və  vəziyyətin  pis  olduğunu  bildirdilər.  Mən  tağım 
komandirləri leytenant İsa Hüseynova, Nizami Məhərrəmova və bölüyün 
baş  çavuşu  İlqar  Məhərrəmova  tapşırıqlar  verdim  və  gecə  Kəlbəcərə 
gəldim ki,  Yellicəyə gedim. 
 Kəlbəcər  şəhərinin  əhalisinin  əksəriyyəti  şəhəri  tərk  etmişdi. 
Evlər boş qalmışdı. Bəzi evlərdə çıraq işığı gəlirdi. Evə baş çəkdim. Heç 
kim  yox  idi.  Qonşudan  öyrəndim  ki,  qonşu  Mamed  Fərman  oğlu  öz 
bacıları  ilə  uşaqları  götürüb  Gəncəyə  aparmışdı.  Aprelin  1-də  səhər 
piyada Yellicəyə getmək istərkən orada xidmət edən bir əsgərlə və tağım 
komandiri  leytenant  N.Bayramovla  qarşılaşdım.  Onlar  Yellicədəki 
mövqelərin artıq ermənilərin əlinə keçdiyini və döyüşə-döyüşə oranı tərk 
etdiklərini,  əsgərlərdən  Zamanov  Məzahir  və  Qurbanov  Şahinin  itkin 
düşdüyünü  bildirdilər.  Mən  onlarla  Kəlbəcərin  mərkəzindəki  polis 
idarəsinin  qabağına  gəldim  ki,  Zəyliyə  zəng  edim.  Lakin  telefon 
işləmirdi.  Orada  Quliyev  Qəzənfər  iki  əsgərlə  Dikyurd  sərhəd 
məntəqəsinə aparmaq üçün bir maşına sursat və ərzaq yığırdılar. Bu vaxt 
qrad  mərmiləri  ətrafımıza  düşməyə  başladı.  Hər  tərəf  toz-dumana 
büründü,  evlər  dağıldı,  başımıza  daş-kərpic  qırıntıları  yağdı.  Polislər  və 
əsgərlər hərə bir tərəfə qaçdılar. Mən iki əsgərlə maşının yanında asfaltın 
üstündə  uzanmışdım.  Dalbadal  atılan  mərmilərdən  və  onların  hər  tərəfə 
səpələnən qəlpələrindən imkan yox idi ki, başımızı qaldıraq. Fikirləşdim 
ki,  mütləq  qrad  mərmisinin  biri  yaxınlığa  düşməlidir.  Ona  görə  də  bu 
ərazidən  çıxmaq  lazımdır.  Sürücü  əsgərə  maşını  işə  salmağı  dedim. 
Maşına mindik və maşını döndərib küçə ilə üzü aşağı sürməyi əmr etdim.  
Maşının qapısını örtməmiş mərminin biri sol tərəfimizdə, bizdən 6-7 metr  

---

 
165 
aralıda  partladı.  Kitab  mağazasının  və  ona  bitişik  olan  tir  köşkünün 
taxtaları alovla birgə göyə sovruldu. Maşın zərbədən yuxarı tullandı. Biz 
istər-istəməz  başımızı  aşağı  əydik.  Bir  anlıq  hər  şeyin  sonu  olduğunu 
yəqin  etdim.  Başımı  qaldıranda  tüstü  və  tozun  içərisindən  heç  nə 
görmədim.  Əsgərlərdən  soruşdum  ki,  “salamatsız”?  Onlar  “salamatıq”-
dedilər.  Əsgərlərə  və  mənə  qəlpə  dəyməmişdi,  maşının  yük  yerinin 
taxtaları  parça-parça  olmuş,  kabinə  isə  salamat  qalmışdı.  Zərbədən 
beynim və qulaqlarım uğuldayırdı. Sürücüyə: “Sür qərərgaha”-dedim. Biz 
Qılışlı  kəndində  yerləşən  taborun  qərərgahına  çatanda  saat  10  olardı 
komandirlə  görüşdüm  və  Yellicədəki  mövqelərin  itirildiyini,  Kəlbəcərin 
isə bombalandığını bildirdim. 
Komandir 
mənə 
və 
qərərgah 
rəisinə 
onunla 
Dikyurd 
məntəqəsinə-Göyçə  ilə  sərhədə    gedəcəyimizi  bildirdi.  Biz  bir  az  sonra 
komandirin  UAZ  maşını  ilə  teleqüllə  istiqamətində  gedirdik.  Yollara 
səpələnmiş  əhali  Murova  doğru  tələsir,  bəziləri  mal-qoyun  aparırdı. 
Vertalyotlar  isə  Kəlbəcər  şəhərindən-aeroportdan  əhalini  daşıyırdı.  Biz 
Otaqlı  kəndinin  üst  tərəfindəki  yüksəkliyə-teleqüllənin  yanına  çatdıqda 
Dikyurd yüksəklikliyindən əsgər və polislərin bizə tərəf qaçdığını gördük. 
Onlar  Dikyurd  yüksəkliyinin-ön  mövqeyin  ermənilər  tərəfindən 
tutulduğunu dedilər. Burada olan top və qrad qurğusunu isə atan yox idi. 
Top  sürüşərək  xəndəyə  düşmüş,  qrad  isə  nədənsə  susurdu.  Mən  tez 
əsgərləri  dəstələrə  bölüb  teleqüllənin  yaxınlığındakı  yüksəkliklərdə 
mövqe tutmalarını əmr etdim. Digər əsgərləri də bölüşdürərək, təpələrin 
üzərində  müdafiə  qurmaq  istədim.  Ermənilər  Dikyurd  yüksəkliyində 
görünürdülər. Onlar minaatanla və pulemyotlarla bizi atəşə tutmuşdular. 
Elə  bu  vaxt  düşmən  minaatanla  bizi  atəşə  tutmağa  başladı.  Minaatan 
mərmisi  yaxınlığa  düşdü.  Iki  əsgər  və  tağım  komandirinin  müavini 
Fəxrəddin  Mikayılov  yaralandılar.  Onları  komandirin  maşınına  qoyub 
təpənin  arxasına  aparmağı  tapşırdım.  Bir  neçə  əsgər  və  mən  təpədə 
mövqe  tutmuşduq,  komandir  və  qərərgah  rəisi  isə  bir  neçə  əsgərlə 
aşırımın  arxa  tərəfində  düşmənin  görmədiyi  bir  yerdə  dayanmışdılar. 
Ardıcıl  atılan  minaatan  mərmiləri  bizə  yaxınlaşırdı.  Yerimi  dəyişmək 
istəyirdim ki, iki-üç metr məndən aralı düşən mərminin zərbəsi torpaq və 
kəsəklə  birgə  məni  kənara  tulladı.  Bir  anlıq  hər  tərəf  qaranlıq  oldu, 
tüstünün içində qaldım, nəfəs ala bilmirdim. Mən əvvəlcə yaralandığımı 
yəqin  etdim,  lakin  heç  bir  yerimin  ağrımadığını  hiss  edirdim. 
Yaralanmamışdım,  yalnız  başım  gicəllənir,  qulaqlarım  uğuldayırdı. 
Özümü itirmədən tez ayağa durdum və boyun-boğazıma dolmuş torpağı 
təmizləməyə başladım. Polislər Otaqlı kəndi istiqamətində yamacla aşağı 
enirdilər. Onları geri qaytarmaq lazım idi. Qışqıraraq “düşmən 
 

---

 
166 
Ürəklərində Vətən məhəbbətini gəzdirən insanlar  
  Murov dağının qarlı zirvələrini fəth edə bilər. M ü ə l l i f 
uzaqdadır,  mövqe  tutmalıyıq,  geri  qayıdın”-desəm  də  onları  döyüş 
mövqeyinə qaytarmaq mümkün olmadı. Düşmənnin atdığı mərmilər yenə 
ətrafa  düşürdü.  Düşmən  teleqülləyə  və  bizim  ətrafımıza  50-dən  çox 
mərmi  atdı.  Növbəti  mərmilərdən  biri  batalyon  komandiri  polkovnik-
leytenant  Eldar  Həsənovun  və  kapitan  B.Nəsibovun  lap  yaxınlığına 
düşdü.  Fikirləşdim  ki,  onlar  ya  həlak  oldular,  ya  da  yaralandılar.  Mən 
onlara  tərəf  qaçdım.  Yaxınlaşanda  tüstü  və  toz  buludunun  içərisindən 
komandirin ayağa duraraq üst başının toz-torpağını çırpırdı. Mən onların 
sağ-salamat olduqlarını gördüm. Əlavə qüvvə gəlməsə, bu mövqeləri və 
Kəlbəcəri  əldə  saxlaya  bilməyəcəyimizi  yəqin  etdk.  Bizə  Kəlbəcəri 
müdafiə  etmək  üçün  həm  artilleriya,  həm  də  canlı  qüvvə  köməyi  lazım 
idi.  Daha  bizim  orada  dayanmağımız  qeyri-mümkün  idi.  Yüksəklikdə 
yerləşdirdiyim  beş  nəfər  əsgəri  də  geri  çağırdım  və  döyüşərək  geri 
çəkilməyə məcbur olduq. Biz piyada Otaqlı kəndinə, oradan isə Kəlbəcər 
şəhərinə endik.  
Kəlbəcərdə 5-6 vertalyot əhalini daşıyır, lakin ermənilər onları da 
top  atəşinə  tutur,  vertalyotların  aeroporta    enməsinə  maneçilik 
törədirdilər.  Şəhərdə  heç  kim  qalmamışdı.  Ara-sıra  dağılmış  və 
yandırılmış  evlərə  rast  gəlirdik.  Komandirlə  qərara  aldıq  ki,  ayrı-ayrı 
döyüş  mövqelərini  tərk  etmiş  əsgərləri  toplayıb  Kəlbəcər  şəhərinin 
müdafiəsini  təşkil  edək.  Buna  görə  də  biz  piyada  Çaykənd  yaxınlığına 
qədər  gəldik  və  orada  müxtəlif  döyüş  mövqelərindən  çəkilmiş  əsgərləri 
və  mülki  əhali  içərisindən  gəncləri  saxlayır,  onlara  silah  verir,  onları 
dəstələrə bölür, zabitlərdən komandir təyin edir və  maşınlarla Kəlbəcərə 
qaytarırdıq. Bu zaman komandirin maşınının sürücüsü Azad da yaralıları 
vertalyota qoyub maşınla yanımıza qayıtdı. 
Eyni  vaxtda  Kəlbəcərə  qona  bilməyən  vertalyotları  Çaykənd 
yaxınlığında  Tərtərçayın  dar  dərəsinə  endirməyə  müvəffəq  olduq. 
Pilotlardan:  Kazım  Abbasovun,  Rafiq  Səlimovun,  Adil  Nağıyevin,  Əziz 
Qənbərovun, Çingiz Zeynalovun və digərlərinin peşəkarlığı, qorxmazlığı 
və  qoçaqlığı  nəticəsində  biz  xeyli  Kəlbəcər  əhalisini,  o  cümlədən; 
yaralıları,  uşaqları,  qocaları  və  qadınları  vertalyotlarla  yola  saldıq.  Biz 
vertalyotların  Tərtərçay  dərəsinə  enməyi  üçün  əl-qol  işarələrilə  göstəriş 
verir,  onların  dar  dərəyə  enmələrinə  kömək  edir,  əhalinin  daşınmasını 
təşkil edirdik. Televiziyadan gəlmiş operatorlar bu görüntüləri çəkirdi. Bu 
vaxt  Kəlbəcər  aeroportundan  qalxan  bir  vertalyot  isə  60-dək  adamla-
yükün ağırlığı nəticəsində-uça bilməyərək Şaplar körpüsündən bir qədər 

---

 
167 
yuxarı,  Tərtərçayın  sağ  sahilinə  düşmüşdü.  Xeyli  ölən  və  yaralanan  var 
idi. Biz onları da qəzaya uğramış 
 vertalyotdan çıxarıb başqa vertalyotlara mindirib yola saldıq. Ölənləri isə  
elə orada-Tərtərçay sahilində dəfn etdik.  
Axşam  60-70  nəfərlik  qüvvə  ilə  Kəlbəcərdə  İcra  hakimiyyəti 
binasının  qarşısında  toplaşdıq.  Əsgərləri  və  gəncləri  üç  dəstəyə  böldük. 
İcra  hakimiyyətinin  başçısı  İ.Həsənov  silahı  olmayanlara  silah  verdi. 
Şəhəri  qorumaq  üçün  qərərgah  rəisi  kapitan  Balay  Nəsibovun 
komandanlığı  altında  bir  dəstəni  Aşağı  Ayrım  kəndi  istiqamətində 
Yolaşan  adlanan  yerdə,  bir  dəstəni  Alolar  kəndi  yaxınlığında  mövqe 
tutmağa göndərdik, 15 nəfərlik digər dəstəni isə Kəlbəcərin mühafizəsi və 
teleqülləyə  kəşfiyyata  getmək  üçün  qərərgahda  saxladıq.  Batalyon 
komandiri  Eldar  Həsənov,  mən  və  Atayev  Namiqin  komadirlik  etdiyi 
kəşfiyyatçılar dəstəsi ilə İcra Hakimiyyəti binasınin yaxınlığında bir evdə 
müvəqqəti qərərgah yaratdıq və gecə saat 12-dən sonra kəşfiyyata getmək 
üçün  hazırlaşmağa  başladıq.  Kəşfiyyatçılar  çox  qoçaq  və  bacarıqlı 
əsgərlər  idilər.  Onlardan  zərdablı  Şəfailin  adı  yadımda  qalıb,  bir  nəfərə 
isə  “polyak”  deyirdilər.  Biz  teleqüllənin  ermənilər  tərəfindən  tutulub-
tutulmadığını yəqin etməli, düşmən qüvvələri haqqında məlumatlar əldə 
etməli,  bizə  kömək  gələnədək  Kəlbəcərin  müdafiəsini  təşkil  etməli  idik. 
Bir  həftə  idi  ki,  düşmən  Kəlbəcərə  hücum  edir,  bizim  qüvvələrimiz 
çatışmır, ön mövqelərimizdən bir neçəsi düşmən əlinə keçib, lakin, bizə 
yuxarı  komandanlıqdan  heç  bir  kömək  gəlmirdi.  Biz  öz  qüvvələrimizlə 
pərakəndə  şəkildə  ayrı-ayrı  sərhəd  məntəqələrində  müdafiə  döyüşləri 
aparırdıq. Bununla belə bizə heç bir kömək göndərilmirdi.  
 
Minaatanlar:   Ağdam-1994-cü il 

---

 
168 
               KəĢfiyyatsız döyüĢ - məğlubiyyətə yaxın olmaq deməkdir. 
                                                                                           M ü ə l l i f 
Kəşfiyyat 
Qərərgahda  kəşfiyyatın  aparilması  qaydaları  ilə  əsgərləri  tanış 
etdik  və  lazımi  silah-sursat  götürdük.  Məqsədimiz  düşmənin  teleqülləyə 
enib-enməməsini  öyrənmək,  onların  qüvvələri  və  texnikaları  barədə 
məlumat  əldə  etmək  idi.  4  ədəd  ratsiya  var  idi.  Biz  12  nəfərlik 
kəşfiyyatçılar  dəstəsini  də  üç  qrupa  böldük.  Ay  batmasını  gözləməyi 
qərara  aldıq.  Yorğun  və  yuxusuz  idim.  Evin  birində  xalçanın  üzərində 
uzanıb yatdım. Bir saatdan sonra komandir məni qaldırdı ki, dur gedirik. 
Saata baxdım; 12 idi. Mən avtomatı götürüb çölə çıxdım. Ay batmış, hər 
tərəf zülmət qaranlığa və səssizliyə düçar olmuşdu. əsl kəşfiyyat vaxtı idi. 
Silah-sursatımızı bir daha yoxladıq. Əsgərlərə bir avtomat, 4 daraq, iki-üç 
əl  qumbarası  götürmək  haqqında  tapşırıq  verdim.  Geyimimizdəki  ulduz 
və  parıldayan  şeyləri  çıxardıq.  Qərərgahda  iki  əsgəri  saxladıq  və  onlara 
bir ratsiya verdik. İcra hakimiyyətinin işçiləri Tahir və Əbülfəz Mehdiyev 
qardaşları da onların yanında qaldılar.   
1993-cü  il  aprel  ayının  2-nə  keçən  gecə  idi.  Biz  12  nəfərlə 
Dalqılışlı  istiqamətində  bir-birindən  6-7  metr  aralı  irəliləyirdik.  Bizə 
əsgər  Mikayılov  Hafiz  bələdçilik  edirdi.  Kəlbəcər  şəhərindən  çıxıb 
Dalqılışlı  kəndinə  daxil  olduq.  Şəhər  və  kəndlərin  əhalisi  çıxıb  getmiş, 
mal-qoyun  isə  həyətlərdə  qalmışdı.  Gecə  itlərin  ulaşması,  mal-qoyunun 
səsindən başqa heç nə eşidilmirdi. Biz çalışırdıq ki, kəndə girmədən dağa 
qalxaq,  çünki  itlərin  hürüşməsi  düşməni  duyuq  sala  bilərdi.  Gecə  tam 
qaranlıq  idi.  Ay  batmışdı.  Addımları  yavaşca  atır,  danışmır,  əl-qol 
işarələri ilə bir-biri başa salırdıq. Hətta ratsiya ilə də danışmır, düymələri 
basaraq  uzun  və  ya  gödək  telefon  səsləri  ilə  bir-birimizə  məlumat 
verirdik.  Biz  kəndin  yuxarısındakı  əkin  yerlərinə  çatdıqda  at  kişnərtisi 
eşidildi. Tez yerə uzandıq. Çünki düşmən kəşfiyyatı ilə rastlaşa bilərdik. 
Diqqətlə  ətrafa  qulaq  asdıq  və  kənd  camaatının  atlarının  yaxınlıqda 
olduğunu  yəqin  etdik  və  yenidən  hərəkətə  başladıq.  Yolun  təhlükəli 
olduğunu bildiyimiz üçün yol ilə getmirdik. Qayaların arası ilə yamacla 
yavaş-yavaş  yuxarı  qalxırdıq.  Mümkün  qədər  səssiz  gedirdik.  Hərdən 
ayağımızın altından xırda daşlar diyirlənib səs salırdı. Mən lap dəstənin 
axırında idim. Hərdən işarə ilə dayanır, dincimizi alır,  ətrafa qulaq asır, 
yenidən  irəliləyirdik.  Biz  qayalığı  keçdik  və  Dərəqışlaq  kəndinin  üst 
tərəfindəki  yamacla  bir  az  da  irəliləyib  teleqüllə  olan  dağın  arxasına 
keçdik.  Orada  dayanıb,  iki  nəfərə  bizdən  50  metrədək  qabaqda  
teleqülləyə  yaxınlaşmaq    tapşırığı  verdik.  Biz  də  onların  arxasınca 
gedirdik. Hətta ratsiya ilə də danışmırdıq. Biz yamacla düşmən  

---

 
169 
Ömründə bir dəfə də olsun, əlinə silah almayan kiĢidən döyüĢçü olmaz! 
                                                                                                    M ü ə l l i f  
mövqelərinin  arxasına  keçdik  və  oradan  teleqülləyə  tərəf  yavaş-yavaş 
yaxınlaşmağa  başladıq.  Teleqülləyə  yaxınlaşdıqda  artıq  ermənilərin 
səslərini aydın eşidirdik. Təpənin arxasında idik, düşmən bizdən təqribən 
100 metr məsafədə idi. Bu vaxt Yellicə və Aşağı Ayrım istiqamətlərindən 
güllə səsləri eşidilirdi. Komandir məni və Namiq Atayevi yanına çağırdı 
və düşmən üzərinə qəflətən hücum etməyi təklif etdi. Əvvəlcə razılaşdıq, 
sonra  isə  sayımızın  az  olduğunu  və  teleqüllə  ətrafında  düşmənin  ən  azı 
500  nəfərədək  qüvvəsinin  olduğunu  deyib  komandiri  bu  fikirdən 
daşındırdıq.   
Kəşfiyyat  məlumatlarını  ratsiya  ilə  qərərgaha  bildirdik  və 
Kəlbəcər şəhərini qorumaq üçün mütləq əlavə qüvvələrin lazım olduğunu 
qeyd etdik. Səhər açılan kimi düşmənin Kəlbəcər şəhərinə hücum edəcəyi 
ehtimalını  da  qərərgaha  çatdırdıq.  Əlavə  qüvvələrin  çağırılması  və  heç 
olmasa Kəlbəcər şəhərini müdafiə etməyin vacibliyini dedik.  
Səhər  açılırdı.  Bizim  düşmən  arxasında  ləngiməyimiz  təhlükəli  idi.  Ona 
görə  yavaş-yavaş  Dərəqışlaq  kəndinə  və  oradan  Kəlbəcərə  endik. 
Komandir  yorulduğundan  silahını  alıb  götürür,  ona  kömək  edirdim. 
Özüm  də  bərk  yorulmuşdum.  Qərərgaha  çatanda  artıq  işıqlanmışdı, 
təqribən saat 8 olardı. Yorğunluq, yuxusuzluq və aclıqdan ayaq üstə dura 
bilmirdik. Orada öyrəndik ki, Kəlbəcər şəhərini müdafiə etmək üçün bizə 
heç  bir  kömək  göndərilməmiş,  üstəlik  də  digər  mövqelərə  axşamdan 
göndərdiyimiz 
dəstələrlə 
əlaqələrimiz 
də 
kəsilmişdi... 
 
ġəkildə soldan: gizir T.Rzayev, 
 ―Topçu Qəhrəman‖ və kapitan F.Mehdiyev 1992-ci il
 

---

 
170 
                                  DöyüĢ-ağıl  və  dözüm  tələb edir. M ü ə l l i f