A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

F.oxusporium
bilan kasallansa-da, 
boshqa kassallik turlari unga ta’sir qilmaydi. G ‘o ‘zaning Toshkent 
navlari 
V. dahliae
zam burug‘ining barcha rassalari va 
Fusarium
zam burug‘lari bilan kasallanadi.
0 ‘simliklaming immunitet xususiyati deb, o ‘simlikning kasal- 
lanishi uchun qulay sharoit va infeksiya manbaining mavjudligi 
sharoitida, ular bir-biri bilan m unosabatda bo‘lgan sharoitda 
ham kasallanmaslik xususiyati tushuniladi. 0 ‘simliklaming kasal- 
likka chidamliligi yoki chidamsizligi tabiatdagi ikkita genom, 
o ‘simlik va parazitning o ‘zaro munosabati m a’lum ekologik
9

---

m uhitda amalga oshib, o ‘simlik chidamliligini orttirishi yoki 
patogenning zararli xususiyatini kamaytirishi mumkin.
F itoim m unitetning qishloq xo‘jaligidagi aham iyati g ‘oyat 
k atta d ir. 0 ‘sim lik lard a im m u n ite t x u su siy atlarin i hosil 
b o ‘lishini bilish im m unogen yoki kasalliklarga chidam li 
navlarni yaratish im k o n in i beradi.
Bunday navlarni yaratish, qishloq xo‘jalik m ahsulotlari va 
hosilini nobud bo‘lishiga yo‘l q o ‘ymaydigan eng samarali usul 
hisoblanadi. Ya’ni, o ‘sim liklarning chidam li navlarini yara­
tish hozirgi zam on seleksiya fanining samarali yo‘li hisobla­
nadi.
Seleksiya y o ‘li b ilan hosil q ilin g an k u n g ab o q arn in g
shum g‘iyaga, bug‘doyning q o ‘ng‘ir zangga chidam li Qrim 1, 
g ‘o ‘zaning Toshkent, kartoshkaning rakka chidamli navlari bu 
ekinlarning hosildorligini keskin ortishiga olib kelgan.
Erishilgan yutuqlarga qaram asdan o ‘sim liklar seleksiyasi 
hozirgi kun talablari darajasidan orqada qolm oqda. Bu bo- 
radagi tadqiqotlarni yanada takom illashtirish, biologiya fani 
yutuqlarini im m unitet xususiyatlarining qonuniyatlarini chu- 
qur o ‘rganib, jarayonlarni boshqarishni yo‘lga qo‘yishni taqozo 
etadi. Seleksiyada im m unitet xususiyatlarini boshqarish evo- 
lutsion bosqichda tuban va yuksak o ‘sim liklarning rivojlanish 
bosqichlarini bir davrda nazorat qilib, kompleks chidam lili- 
kni vujudga keltirish vazifasini q o ‘yadi.
M ansub b o 'lm ag an im m unitet xususiyati o ‘sim liklarni 
qurshab olgan m ikroorganizm lar t a ’siridan him oya qiladi. 
0 ‘sim lik ildizi o ‘sadigan tu p ro q d a turli m ikroorganizm lar: 
z a m b u ru g ‘lar, b a k te riy a la r, a k tin o m itse tla r b ilan uzviy 
bog‘langan b o ‘lib, shunga qaram asdan kartoshka zang kasal- 
ligi, lavlagi qorakuya, donli ekinlar fitoftorioz bilan kasal- 
lanm aydi. 0 ‘sim liklarning m ansub b o ‘lm agan chidam liligi- 
ning hosil b o ‘Iishida o ‘sim likning anatom o-m orfologik tuzi- 
lishi va fiziologik xususiyatlari ham asosiy o ‘rin tutadi.
0 ‘sim liklar im m u n itet xususiyati kelib chiqishi, hosil 
bo‘lishiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi. Nasldan naslga o ‘tuvchi 
immunitetga tug‘ma yoki tabiiy im m unitet deyiladi. 0 ‘simliklar
10

---

hayoti jarayonida biror kasallik bilan kasal- 
lanmaslik xususiyatiga su n ’iy yoki orttirilgan 
im m unitet deyiladi. 
'Jgjpl
0 ‘simliklarning bir necha turdagi kasal- 
liklarga nisbatan im m unitet hosil qilish xu- 
susiyatiga kompleks yoki guruhli im m unitet 
deyiladi. M asalan, kartoshka o ‘simligi rak va 
fitoftorioz kasalligiga nisbatan im m unitet xu- 
■ P l r
susiyatini nam oyon qiladi. Kompleks immu- 
nitet hosil q iladigan o ‘sim liklarni ekish 
’j r ; f *'
qishloq xo‘jaligi uchun iqtisodiy jihatdan sa- 
T.n.straxov 
marali hisoblanadi.
Sust im m unitetda o ‘simliklar unga kirib kelgan patogenga 
nisbatan befarq munosabatda bo‘ladi. Kasallikka chidamli navdagi 
o ‘simliklarda chidam lilik xususiyati 2-3 soatdan keyin paydo 
bo‘lib, uzoq vaqt davom ida saqlanadi.
Sust im m unitet om illariga o ‘simlik a ’zolarining anotom o- 
morfologik tuzilishi, hujayra shirasining tarkibi, o ‘sim likning 
fiziologik xususiyatlari
va o ‘sim likdagi ayrim
-----\
m o d d a la r
s a b a b
\
b o ‘ladi 
Ь ?
\
L orx 
B erlix in g en
1-rasm .