A21 Avezbayev S

X bob. 
X JALIKDA ICHKI YER TUZISHNING 
VAZIFALARl VA MAZMUNI 
1. X jalikda ichki yer tuzishning mohiyati 
Qishloq x jaligi amaliyotida ishlab chiqarishni va hududni 
tashkil etish masalalarini zaro bo iiq holda yechish x jalikda 
ichki yer tuzish davomida amaiga oshiriladi. 
Yer mulkchiligining paydo b lishi va rivojlanishi bilan birga 
oldiniga yerlarni ajratishga, yer egaiiklari va yerdan foydalanish-
larni shakllantirishga va b hshga. ularning chegaralarini mus-
tahkamlashga qaratilgan x jaliklararo yer tuzish rivojlana boshla-
di. Keyinroq, yirik korxonaiar paydo b lishi bilan x jalikda ichki 
yer tuzish zarurati tu ildi. Yirik yer egaliklari ayrim hududiy ish-
lab chiqarish, x jalik b laklariga b linar edi. Ularni Rossiyada 
XIX asrda va XX asrning boshida ekonomiyalar, fermalar, 
folvarklar deb atashdi. Yer fuzish jarayonida hududni qishloq 
x jaligini yuritish zaruratlariga moslash: qishloqlarni joylashtirish; 
y l tarmoqlarini rejaiashtirish; maydonlarni yer turlariga (haydal-
ma yerlar, bo lar, pichanzorlar va yaylovlar), yer turlarini — al-
mashlab ekishlar va dalalarga, dalalarni — foydalaniladigan 
uchastkalarga b lish; joylarning suv rejimini tartibga solish, suv 
bilan ta'minlash va melioratsiya rnasalaiari yechilar edi. 
X jalikda ichki yer tuzish b yicha ishlarning keyingi rivojla-
nishi yirik qishloq x jalik korxonaiari — kolxozlar va sovxozlarni 
tashkil etish bilan bo iiq b ldi. O tgan asrnirsg 20-yillari oxirida 
qishloq x jaligidagi yoppasiga kollektivlasiitirish va yangi tashkil 
etilgan qishloq x jalik kcrxonalarida yer luzish zamrati sababli 
"x jalikda ichki yer tuzish" atamasi yer tuzishning maxsus va 
quv adabiyotlariga mustahkam kira boshladi. Birinchi bosqich-
197 

---

larda x jalikda ichki yer tuzish, asosari.. haydalma yerlar mas-
sivlarini ajratish va ularni aimashlab ekish daiaiariga, brigada 
uchastkalariga b Iishdan iborai b idi. KeyinchaJik uning asosida 
aholi yashash joylarini, ishlab chiqarish rnarkazlarini, fermalarni, 
y llarni, suv inshootlarini, daraxtzoriarni. pichanzorlar va 
yaylovlarni joylashtirish boshlandi. 
X jalikda ichki yer tuzishda ilniiy asosiangan, usiz ishlab 
chiqarishni va iiududni oqilona tashkil etib b lmaydigan loyiha 
yotadi. U yer egalari va yerdan ibydalanuvchilaming iqtisodiy 
manfaatlarini maksima! qondirishga y naitirilgan va yerlardan 
yuqori samarali foydalanish va uni oqilona tashkii etishga qaratil-
gan. 
X jalikda icliki yer tuzish ishiab ebiqarishni, mehnatni va 
qishioq x jalik korxonalarini noshqarishni oqilona tashkil etish, 
x jalik yuritish, dehqonchilik, qishloq x jaiik ekinlarini 
yetishtirish texnologiyaian. inashinalarning il or tizimlarini 
q llash uchun hududiy asos b lib xi/mat qiladi, bu esa ishlab 
chiqarishning iqtisodiy samaradoriigini oshirish sharti sifatida xiz-
mat qiladi. Bunda yerlardan foydaianish fartibi va sharoitlariga ri-
oya qilinadi, tuproqlar unumctorligining qayta tiklanishi, saqla-
nishi va tabiiy landshaftlarning yaxshilanishi ta'minlanadi. 
X jaiikda ichki yer tuzishning asosiy maqsadi yerlardan va u 
bilan bo liq boshqa ishlab chiqarish vositalaridan oqilona foy-
daianishni, ularnr niuhoiaza qiiishni va yaxshilashni tashkil etish, 
uning tabiatni muhofaza qilishga qaratilganligini va qishloq 
x jaligi ishiab chiqarishining maksimai iqrisodiy samaradorligini 
ta'minlash hisoblanadi 
Shu sababli, qishloq x jaiik korxonaiarida ichki yer tuzishda, 
bir tomondan, qishloq x jalik ishlab chiqarishini, uning yer 
uchastkalari sifatmi va joylashgan riniarini hisobga olgan holda 
hududiy tashkil etish va joylashfirish aniaiga oshiriladi, ikkinchi 
tomondan esa x jalik yeriaridan rbvdalanish, uiarni muhofaza 
qilish va samaraclorligmi oshirish. har bk ver b lagi hududini 
tuzish b yicha tadbirlar tizimi beigilan^di. 
Shunday qiiib, x jaiikda ichki yer tuzish — bu aniq qishloq 
x jalik korxonalarida yerlardan va ular bilan bo liq ishlab 
chiqarish vositaiaridan oqiiona foydaianishii? va ularni muh faza 
qilishni tashkil etishning ijriinoiy-iqtisodiy jarayoni b iib, z 
ichiga ishlab chiqarishni v?< hududm tashk.il etish b yicha ioyiha 
asosida amalga oshiriSadigan tadbirlar iminim oiadi. 
198 

---

X jalikda ichki yer tuzishning asosiy va/ifalari quyidagilar 
hisoblanadi: 
— x jaiik yerining har bir b iagi vazifasini uning 
agroekologik xususiyatlari va joylashgan miga, ishlab
:
chiqarish 
kuchlarining zafnonaviy rivojlanish darajasiga, ilmiy-texnik jara-
yon yutuqlariga, qishioq x jaiik ekinlarining yuqori hosildorligini 
va yer turlarining yuqori mahsuldorligini, tuproqlar unumdorligi-
ning oshishini va ularning buziHsh jarayonlari t htatishini 
ta'minlovchi yer munosabatlariga mos tarzda foydalanishni 
oqilona tashkil etish va uni muhotaza qilishni aniqlash; 
— x jalikda ishlab chiqarishning asosiy elementlari va 
sharoitlari: yer, ishcin kuchi, is;h.Utb chiqarish vositalari, ularning 
zaro bo lanishi orasidagi son va sifat iihatdan mutanosiblikni, 
balanslanganlikni ta'minlash; 
—- belgilangan ishlab chiqansh dasturinj maksimal samarador-
lik bilan bajarish, mustahkam ozuqa b:r/.asini yaratish, kapital 
yuklamalar, mehnat resursiari, pui-nioddiy vositalar samaradorlig-
ini oshirish, umuman korxona qishioq x jalik ishlab chiqarishi-
ning raqobatbardoshligi va reniabeililigini yaxshilash imkonini be-
radigan yerning unumdorlik va huduciiy xususiyatlarini, x jalik 
yuritishning iqtisodiy sharoitlarini, yer egalikiari va yerdan 
foydalanishlarning ayrim qisrrUarining tabiiy xususiyatlarini hisob-
ga olgan holda, qishloq x jaitgi ishiab chiqarishining tarmoqlari 
tarkibini, lchamlari va joylashishini belgilash; 
— dehqonchilik madaniyatini k tarishga, qishloq x jalik 
texnikasidan yuqori unumh foydalanishga, x jalik yuritishning 
il or tizimlarini, ekinlarni yetishtiiish texnoiogiyatarini, mehnatni 
ilmiy tashkil etish va qishloq x jalik ishiab chiqarishini boshqa-
rishni joriy etishga, dehqonchilikda ishchi iarayonlarni t ri 
amalga oshirishga yordam beruvciii tashkiiiy-hududiy sharoitlar 
yaratish; 
— yerlarni melioratsiyaiash, atrof-muhitni muhofaza qilish, 
tabiatda ekologik muvozanatni saqlash, madaniy landshaftlar 
yaratish b yicha tadbirlar majmuini ishiab chiqish va joriy etish; 
— har bir yer b lagirting maydonim, sifatini va joylashgan 
rnini hisobga olib, x jaiikda ichki yev munosabatlarini, ichki 
rejalash va boshqarishni, boshqa niasaialaini yechishni taitibga 
solish uchun zarur yer baholash me•"yorlari tlzimini ishlab chiqish. 
X jaUkda ichki yer tuzishning maqsadi va vazifalari uning 
mazmunini va loyihani ishlash tartibiai aniqiaydi. 
199 

---