A21 Avezbayev S

5. Yer tuzishni Ioyihalash tamoyillari (prinsiplari) 
Yer tuzishning asosiy vazifalari zbekiston Respublikasining 
"Yer kodeksida" k rsatilgan b lib, ular yerdan ilmiy asoslangan 
holda t Iaj oqilona va samarali foydalanishni tashkil qilishdir. 
Yer tuzish tehlari yuqorida keltirilgkn vazifalardan kelib chiqadi-
gan umumiy tamoyillar (prinsiplar) \asosida olib boriladi. Ularni 
qisqacha quyidagicha ta'riflash mumkin: 
1. Loyifalashni tashkil etish, texnika va texnologiyalar so-
hasidagi ilmiy-texnik taraqqiyot yutuqlaridan iloji boricha maksi-
mal foydalanish tamoyili. Bu tamoyil loyihalash jarayonida eng 
zamonaviy t^xnik vositalar va usullardan foydalangan holda loyi-
haviy yechinilarning samaradorligini oshirishni talab etadi. Qish-
loq x jalik korxonalari hududlarini zamonaviy texnikadan foy-
dalanishga v^ ishlab chiqarishning il or tVxnologiyalarini joriy 
etishga mosla|sh natijasidagina biz yerdan va boshqa ishlab chiqa-
rish vositalaridan samarali foydalanishga emhishimiz mumkin. 
Demak, biz yer tuzish loyihalarini ishlashda eng zamonaviy 
texnikadan fqydalanishni va il or texnologiyalarni joriy etishni 
k zda tutishimiz kerak. 
2. Birinchi navbatda tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan 
masalalarni yechish tamoyili. Yer tuzish loyihalari tabiatning ajral-
mas b lagi boigan yerning landshaftiga zgartirish kiritishi 
sababli, ularning tabiatga ta'siri sezilarli boiadi. Bu ta'sir ijobiy 
yoki salbiy b lishi mumkin. Bu tamoyil yer tuzish loyihalari 
yechimlarini ekologik jihatdan baholab, ularning ichidan faqat 
atrof-muhitga salbiy ta'sir qilmaydiganlarini tanlab olishni taqozo 
etadi. 
3. Hududning tabiiy va ekologik sharoitini toia hisobga olish 
tamoyili. Yer tuzish loyihalarini ishlayotganda Respublika yer fon-
21 

---

dini tabiiy qishloq x jalik rayonlariga b lish natijaiari, yer tuzish 
tkazilayotgan hudud tabiiy sharoiti va, yerlarininj? joylashuvi, 
relefi hisobga olinadi. Shu bilan bir qatojrda, yer ka^iastri ma'lu-
motlaridan, ekologik va boshqa maqsadlijirda tkazilgan muhan-
dislik va dala qidiruv ishlari natijalaridan keng foydalahiladi. 
4. Yerdan foydalanishda qishloq x jaligining ustuvorligini 
ta'minlash tamoyili. Qishloq x jaligida /.uproq unumdorligi katta 
ahamiyatga ega. Respublikamizda ununiidor tuproqli j su oriladi-
gan yerlar kam b lganligi sababli, yer tuzish loyihalairida ulardan 
faqat qishloq x jaligi maqsadlari uchijn foydalanishn i ta'minlash 
kerak. Qishloq x jalik yerlarining noqishloq x jalik maqsadlari 
uchun ajratilishiga y l q ymaslik zarur. 
5. Loyihaning yuqori iqtisodly va ijtimoiy samaradorligini 
ta'minlash tamoyili. Loyihaning har bir yechimi iqtisodiy asoslani-
shi kerak. Iqtisodiy asoslash loyi'nada k rsatilgan tadbirlarni amalga 
oshirish natijasida olinadigan q shimcha mahsulotni hisoblab to-
pish y li bilan bajariladi. Iqfisodiy samara ijtimoiy samara bilan 
chambarchas bo liqdir. Saba'bi, odamlarning yashashl mehnat qi-
lish, dam olish sharoitlarini va ularga maishiy xizmatj k rsatishni 
yaxshilash x jalik oladi^an iqtisodiy samaraga t ridan-t ri 
bo liqdir. Mehnatkashlarning turmush va mehnat sljiaroitlarining 
yaxshilanishi esa mehnat unumdorligining k tarilishig,a va natijada 
iqtisodiy samaradorlikni/ng oshishiga olib keladi. 7 
6. Yerdan foydalan^sh jarayonida uni no rin isrojgarchilikdan, 
nooqilona x jalik yuiritishdan, tabiatning va ishlab jchiqarishning 
salbiy ta'siridan mufnofaza qilish tamoyili. Loyihaning har bir 
yechimi huquqiy va/ ekologik asoslanishi kerak. Yendan kelajakda 
foydalanish b yicha qilinadigan takliflar madaniy agtrar landshaft-
larni rivojlantirishg,a, tuproq unumdorligini saqla^h va doimiy 
oshirishga qaratilgan va yerdan foydalanishda no rfn isrofgarchi-
liklarga yoi q ymaydigan me'yoriy hujjatlarga asosliangan boiishi 
kerak. 
7. Loyihada q yilgan masalalarning bir-biri bilah bogiiq hol-
da toia yechilishini ta'minlash tamoyili. Loyihaning asosiy qism-
lari va elementkiri bir-birlari bilan, yerdan foydalanishni va u bi-
lan bogiiq ishlab chiqarish vositalarini tashkil qilishga qaratilgan 
boshqa bashorailash, rejalash va loyihalash ishlari bilan chambar-
chas bo lanishini ta'minlash kerak. Bularga birinchi navbatda tu-
man yer tuzis,h chizmalari, melioratsiya loyihalari, yoi qurilishi 
chizmalari va. loyihalari, aholi yashash joylari bosh loyihalari va 
22 

---

boshqalar kiradi. Agar yuqorida keltirilgan bo liqlik b lmasa 
loyihada, albatta, xatoliklar kelib chiqadi. 
8. Yer tuzishda yer t risidagi qonunlarga t la rioya qilish 
tamoyili. Yer tuzish natijasida yerdan fqydalanish va yerga egalik 
qilish bilan bo liq huquqiy masalalar ham yechiladi. Bu esa z 
navbatida hududni belgilangan yer munosabatlariga moslab tashkil 
etishni talab etadi. 
Yuqorida keltirilgan asosiy talablar va umumlashtirilgan ta-
moyillar har xil yer tuzish ishlarini bajarish uslubiyatlarini 
yaratishda va loyihalashda katta ahamiyatga ega.