A21 Avezbayev S

Yer tuzish loyihasi — xalq x jaligida yerdan samarali foy-
dalanishni ta'min!ovchi yer landshaftlarini yaratishga, ularni iqti-
sodiy, ijtimoiy va cvologik baholashga qaratilgan, hamda ularga 
huquqiy asos beradigan hujjatlar t plamidir. Yer tuzishni loyiha-
!ash ishlari qishloq x jalik va noqishloq x jalik korxonalarida, 
korxonalararo birlashmalarda olib boriladi. 
Yer ishlab chiqarish jarayonida ishiab chiqarish vositasi sifatida 
ishtirok etishi bilan bir qatorda, tabiat mahsuli va uning bir b la-
gi hamdir. Shuning uchun yer tuzish loyihalari faqat yerdan foy-
dalanishda ma'Ium tartib o
c
rnatibgina qolmay, baiki tabiatning 
boshqa resurslariga (elementlariga) va umuman ekologik tizimga 
faol ta'sir qiiadi. Shuning uchun ham yer tuzish loyihalarini tabi-
atni tuzish lovihalari deb ham atash mumkin. Biz bu holni h?ch 
qachon esdan chiqarmashgimiz va ioyiha tuzilayotgan paytu.: J;~ 
batra uning tabiatga qiladigan ijobiy va salbiy ta'sirla:;.i 
aniqiashimiz va baholashimiz shart. 
12 

---

Yer tuvjshni loyihalash — yer tuzishning asosi va ajralmas 
b lagidir. Uning yordamisiz yerdan samarali foydalanishni va 
yerlarni muhofaza qilishni tashkil etish mumkin emas. 
Shunclay qilib, yer tuzishni loyihalash fani — yerdan to 'la va 
samarali foydalanishni tashkil qiluvchi loyihalarning nazariy 
asoslarini, turlarini, tarkibini, amaliy bajarilishini va hayotga tadbiq 
qilish yo 'llarini o 'rgatuvchi fandir. 
Yer tuzish jarayonida yerga ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar manbayi 
sifatida qaraladi. Yerni ishlab chiqarish vositasi sifatida tashkil qi-
lish jarniyatda qaror topgan ishlab chiqarish munosabatlari bilan 
chambarchas bo liqligi unga ijtimoiy-iqtisodiy ma'no beradi. Shu 
sababli, yer tuzishni loyihalash fani iqtisodiy fanlar turkumiga ki-
radi. 
Hozirgi davrda zbekistonda yer tuzishning mazmuni 
amaldagi qonunlar bilan belgilanadi. zbekiston Respublikasining 
1998-yilda qabul qilingan "Yer kodeksi"ga asosan yer tuzish ish-
lari tarkibiga quyidagilar kiradi: 
— respublika va uning mintaqalarining yer-suv resurslaridan 
foydatanish hamda ularni muhofaza qilish chizmalarini (sxemala-
rini) ishlab chiqish; 
— tumanlar va viloyatlarning yer tuzish chizmalarini (sxe-
maiarini) ishlab chiqish; 
— tuproq unumdorligini oshirish, yerlardan oqilona foydala-
nish va ularni muhofaza qilish bilan bo liq istiqbol rejalarini, 
respublika miqyosidagi va hududiy dasturlarni ishlab chiqish; 
— alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning joylashishi 
va chegaralari belgilanishini asoslash. 
X jaliklararo. yer tuzishga quyidagilar kiradi: 
— Joyning zida ovullar, qishloqlar, posyolkalar, tumanlar 
shaharlar, viloyatlar chegaralarini belgilash; 
— yerlarning joylashishidagi noqulayliklarni bartaraf etgan 
holda yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, ijarachilarning va 
mulkdorlarning yangi yer uchastkalarini tartibga solish loyihalarini 
tuzish; 
— yangi tashkil etilayotgan, qayta tashkil etilayotgan qishloq 
x jalik korxonalari, muassasalari hamda tashkilotlariga yer ajratib 
berish loyihalarini tuzish; 
— korxonalar, muassasalar va tashkilotlarga davlat va jamiyat 
ehtiyojlari uchun olib q yiladigan yerlarni ajratib berish loyi-
halarini tuzish; 
13 

---

— yer uchastkalarini naturada (joyning zida) ajratib berish, 
yerga egalik qilish huquqini va yerdan foydalanish huquqini, yer 
uchastkasini ijaraga olish huquqini hamda yer uchastkasiga 
b lgan mulk huquqini tasdiqlovchi hujjatlar tayyorlash. I 
— yangi yerlarni zlashtirish, qishloq • x jalik yerlarini 
yaxshilash, tuproq unumdorligini saqlash va oshirish, buzilgan 
yerlarni rekultivatsiya qilish, tuproqni suv va shamol eroziyasidan, 
sellardan, k chkilardan, suv bosishdan, zaxlashdan, qaqrab qo-
lishdan, zaranglashishdan, ishlab chiqarish chiqindilari, radioaktiv 
va kimyoviy moddalar bilan ifloslanishdan himoya qilish b yicha 
ishchi loyihalarni ishlab chiqish; 
— barcha yerlarni r yxatga olish, hamda foydalanilmayot-
gan, samarasiz foydalanilayotgan yoki belgilangan maqsadda foy-
dalanilmayotgan yerlarni doimiy aniqlab borish; 
— yerlarni resurs jihatidan baholash, yerlardan foydalanish va 
ularni muhofaza qilish yuzasidan yer tuzish hujjatlarini ^shlab 
chiqish; i 
— yerlarni baholash tadbirlarini tkazish. 
X jaliklarda ichki yer tuzish turi qishloq x jalik korxoifialari, 
muassasalari va tashkilotlarining hududini tashkil etib, ilmiy 
asoslangan almashlab ekishni joriy qilishni, barcha qishloq xp'jalik 
yerlarini (haydalma yerlar, pichanzorlar, yaylovlar, bo lar, uzum-
zorlar) oqilona joylashtirishni, tuproq eroziyasiga qarshi kurash 
tadbirlarini ishlab chiqishni, shuningdek, su orish shaxobchalarini 
ta'mirlash va qayta qurishni z ichiga oladi. 
Yer tuzish tarkibida topografiya, geodeziya, kartografiya, 
tuproq, agroximiya, geobotanika jihatidan, tarixiy-madaniy va 
boshqa y nalishlarda tekshirishlar hamda izlanishlar olib borish 
nazarda tutiladi. 
Yer tuzish murakkab ijtimoiy-iqtisodiy jarayon b Iib, u 
doimiy ravishda rivojlanib boradi. Shuning uchun ham, u bir mar-
ta tkaziladigan tadbir emas. Yer tuzish loyihalari ma'lum davr-
lardan keyin yangilanib turishi kerak. Yer tuzish jarayoni quyidagi 
bosqichlardan iborat: 
— yer tuzish ishlarini belgilash; 
— yer tuzish ishlarini tkazish (tayyorgarlik ishlari, loyiha 
tuzish va uni yer tuzish qatnashchilariga taqdim etish); 
— loyihani tasdiqlash va amalga oshirish (joylarda chegara 
belgilarini rnatish, loyiha elementlarini joylarga k chirish va 
boshq.); 
14 

---

— yer tuzish qatnashchilariga beriladigan huijatlarni tayyorlash 
va berish. 
Yuqoridagilardan k rinib turibdiki, yer tuzish jarayonining