A21 Avezbayev S

va miqdorlarini aniqlash. Yer egalari va yerdan foydalanuvchilar-
ning noqishloq x jalik yerdan foydalanuvchilarini joylashtirish 
keltirib chiqaradigan zararlari obyektni joylashtirishning har bir 
yechimi b yicha aniqlanadi. Ular, t la hajmda, buzilgan ishlab 
chiqarishni tahlash uchun zarur davr hisobiga y qotilgan foydani 
ham q shib, qoplanishi kerak. Pulni zarar k rgan yer egaliklari 
va yerdan foydalanuvchilar olishadi. 
Yerlarni sotib olishda yer egaliklarining zararlari, ularning 
toia qiymati miqdorida qoplanadi. 
Quyidagilarning baholari qoplanishi kerak: 
— uy-joy binolari, madaniy-maishiy maqsadlarga moijallan-
121 

---

gan obyektlar, ishlab chiqarish va boshqa bino va inshootlar yoki 
ularni yangi joyga k chirish b yicha xarajatlar; 
— meva-rezavor, himoya va boshqa daraxtlar; 
— tugalianmagan ishlab chiqarish; 
— yerdan foydalanishdagi noqulayliklardan (kamchilikiardan) 
kelib chiqadigan xarajatlar; 
— yeriarning yomoniashgan sifatini tiklash uchun zarur xara-
jatlar; 
— yerdan foydalanuvchi huquqlarining cheklanishi bilan 
bo liq xarajatlar; 
— boy berilgan foyda. 
Binolar va inshootlar — teng sifatli yangi obyektlarni qurish-
ning smeta bahosi b yicha; daraxtlar — k chatlar va uiarni 
tqazish va mevalash yoki shohlari tutasha boshlaguncha parva-
rishlash bahosi b yicha, tugallanmagan ishiab chiqarish —haqiqiy 
bajarilgan ishlar hajmi va xarajatlar miqdori b yicha baholanadi. 
Paydo b ladigan noqulayliklar keltirib chiqaradigan zararlar 
yoilar, k priklar, dambalar va boshqa inshootlarni qurish, hamda 
transport vositalarini sotib oiishga sarflanadigan bir martalik (ka-
pital) xarajatlar miqdori bilan aniqlanadi. 
Yomonlashgan yerlarning sifatini tiklash b yicha zarariar lo-
yiha huijatlaridan kelib chiqib aniqlanadi va z ichiga maxsus 
izlanishlar va qidiruvlar, hamda yerning sifatini tiklash b yicha 
tadbirlar qiymatini oladi. 
Boy berilgan foyda buzilgan ishlab chiqarishni tiklash uchun 
zarur davrda yerlardan olinadigan yiilik daromad kelishining 
t xtashi bilan bogiiq b ladi. U shu daromad miqdorida bir mar-
ta qoplanadi. Bunda tiklanish davri uzuniigiga bogiiq koeffitsicru-
dan foydalaniladi (1 yil - 0,9; 2 yil - 1,7; 3 yil - 2,5; 4 yil -
3,2; 5 yil — 3,8; 6-7 yii — 6 va sh. .). 
Har yiigi daromad ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi b yicha 
natural k rsatkichlarda va yerlarni oiish vaqtidagi harakatdagi ba-
holarda hisoblanadi. 
Hisoblangan zararlar va xarajatlar manfaatdor tomonlar bilan 
kelishiladi, kelib chiqqan tortishuvlar sudda yechiladi. 
6. 0{inadigan yer uchastkasining unumdor tuproq qatlamini 
qirqib olish, saqlash va foydalanishning texnik sharoitlarini tayyor-
lash. Noqishloq x jalik obyektlari joylashadigan uchastkalardagi 
qishloq x jalik yerlarining unumdor qatlami qirqib olinishi, 
saqlanishi va boshqa yerlarni yaxshilash uchun foydalanilishi ks-
122 

---

rak. Bu ishlarni bajarish uchun ishchi loyiha tuzilgan boiishi ke-
rak. Uni tayyorlash uchun tuproqlami qirqib olish, saqlash va foy-
dalanishning texnik sharoitJari shaklidagi topshiriq yer tuzish loyi-
hasi tarkibida yerdan foydalanishning joylashadigan rnini bir-
lamchi (oldindan) kelishish bosqichida ishlanadi. 
Texnik sharoitlarda (loyihalash uchun topshiriqda) quyidagilar 
k rsatiladi: 
— unumdor qatlami qirqib olinadigan uchastkalarning joylash-
gan rni va maydoni; 
— qirqib olinadigan qatlamning har bir uchastkadagi yoki 
tuproq turidagi qalinligi; 
— unumdor qatlamdan foydalanish y nalishlari; 
— vaqtinchalik tuproq uyumlarining joylashishi; 
— tuproq qoplab yaxshilanadigan uchastkalarning joylashgan 
rni va maydoni; 
— qoplanadigan qatlam qalinligi; 
— unumdor qatlam qoplanib, zlashtiriladigan yerlarga q yi-
ladigan asosiy talablar ( zlashtirish muddatlari, agrotexnika, 
ekinlar va sh. .). 
Texnik sharoitlarga chizma ilova qilinadi. Ushbu topshiriq 
asosida yer uchastkasini berish vaqtigacha ishchi loyiha tuziladi, 
usiz yer uchastkasi foydalanishga yoki mulk qilib berilishi mumkin 
emas. 
7. Buzilgan yerlarni rekultivatsiyalashning texnik sharoitlarini