A21 Avezbayev S

B
e
 = Q,\32pSiK, 
bunda p — tuproqdagi gumus miqdori, birlik ulushlarida; S — yer sathidan 
oqadigan suv hajmi, ! ga m
3
; i — suv yi iladigan qiyalik nishabligi, 0; K
e
— 
ekinlarning eroziyadan xavfliligi koffitsienti; 0,132 — tish koeffitsienti. 
Masalan, shudgor uchun K
e
=\.
/ J = 0 , 0 4 ,
 S=\ ga 500 m' /=3° 
b lganda B=\ ga 0,79 t b ladi. 
357 

---

---

---

28-jadvalning davomi 
1 
Kuzgi bu doy 
qand lavlagisi 
Arpa 
Almashlab 
ckish b yicha 
rtacha 1-yilda 
K p yillik 
tlar 
4 d a l 
Shuning zi 
Kuzgi bu doy 
Bir yillik 
tlar+k p 
yillik tlar 
Almashlab ekish 
b yicha rtacha 
1-yilda 
Yechimlar 
b yicha 
hammasi 
Iqtisodiy 
samara 
2 
40 
400 
40 
60 
jli dala alma 
60 
40 
40 
3 
- 0,52 
- 0,57 
- 0,34 
- 0 , 4 4 
- 0 , 6 0 
shlab ekishi 
- 0,24 
- 1,44 
- 1,68 
-0,97 
4 
- 0,97 
- 2 , 7 7 
- 0,96 
- 1.93 
+ 0,90 
maydoni 
+ 0,90 
- 0 , 9 7 
- 0,05 
+0,20 
5 
- 1,49 
- 3,34 
- 1,30 
- 2,37 
+ 0,30 
6 
23,7 
4-00 ga, nishabligi 4° 
+ 0,76 
- 2,41 
- 1,73 
-0,77 
- 7 . 7 
7 
94X0 
3080 
12560 
2080 
Almashlab ekishning butun rotatsiyasi davrida yuzaga keladi-
gan gumusning umumiy balansini, shu almashlab ekishda ekinlar 
egallab turgan maydonlarga bo liq rtacha qiymat sifatida 
aniqlash mumkin (29-jadval). 
K rinib turganidek, ikkinchi yechimda ekinlarni yaxshi joy-
iashtirish hisobiga gumusning taqchilsiz balansi uchun birinchi 
yechimga nisbatan 2080 t g ng kam kerak b ladi. Bu qiymatni 1 
t g ng bahosiga k paytirib, birinchi yechim b yicha tuproqlar 
unumdorligining tiklanish sharoitiarini yaxshilash uchun zarar 
q shimcha xarajatlarni aniqlaymiz. 
Almashlab ekish yechimlarini solishtirish maqsadida dehqonchi-
likningyalpi mahsuloti qiymatini hisoblashni qishloq h jaligi ishlab 
chiqarishining bir xil intensivlik darajasida (melioratsiyalangan hay-
dalma yerlarning bir xil maydoni, itlash tizimi, uru chilrji, 
360 

---

---

Yerning hududiy xususiyatlari har bir aimashlab ekishda 
yetishtirilgan mahsulotlarning C,
k
tannarxida aks etadi. U quyidagi 
itbda b yicha hisoblanadi: 
C„ = C„„ A/ Kj Ai, 
bunda C
Mk
— butun x jalik b yicha mahsulot tannarxi, I s som; K — tan-
narxning zgarishi koeffitsicntlari; K, — ekinlarning hosildorligiga va almash-
lab ekishgacha b Igan masofaga bo liq Iioldiv K> — yerlariiing konlurlashishi-
ga bo liq holda; K, — ycrlarning texnologik \n;.usiyatlariga bo liq holda. 
K, K
2
 K,— koeffitsientlari qiymati maxsus adabiyotda keltirilgan.* 
Masalan, kartoshkaning hosildorligi 1 ga 200 s b lganda va u ikki-
ta bir xil maydoni 100 ga teng, quyidagi tavsitlarga ega dalalarda ekil-
ganda tannarxi qanday b lishini baholash kerak b lsin. 
Birinchi dala x jalik markazidan 10 km masofada (K 1 = 1,49) 
joylashgan. Maydonlari 2 gektargacha b igan konturiardan tashkil 
topgan (K2=l,115). Yerlarning nishabligi 1° gacha, tuproqlari 
kulrang — rmon, qumoq, kam tosh aralash. Toshloqligi uchiin 
tuzatish 1,01. Joyning relefi va tuproqlarning nisbiy qarshiligi 
iichun tuzatishlar 1 teng. 
Ikkinchi dala brigada markazidan 2 km masofada joylashgan 
(K 1 = 1,25). 10 dan 20 gektargacha b Igan maydonga ega kon-
turlardan tashkil topgan (K2= 1,049). Yerlari nishabligi 1° gacha, 
tuproqlari kulrang — rmon, qumoq. Toshlar aralashmagan. 
Kartoshkani yetishtirish uchun t ri (bevosita) xarajatlar me'yo-
ri — 653,54 ming s m. 
Berilgan sharoitlarda kartoshkani yetishtirish xarajatlari 
quyidagidek b ladi: 
birinchi dalada: 
C, = 653,54 1,49 1,115 1,01 =1096,6 ming s m I ga 
yoki 1 s 5480 s m; 
ikkinchi dalada: 
C
2
= 653,54 1,25 1,049 = 856,95 ming s m 1 ga, 
yoki 1 s 4280 s m. 
Ikkinchi dalada kartoshka yetishtirishning tannarxi 1200 
s mga (21,9%) kam b ladi, bu hosildorlik bir xil boiganda 100 
ga maydondan q shimcha 23,96 ming. s m sof daromad olishni 
ta'minlaydi. 
(1096600 - 865950) 100 = 23,96 ming s m. 
*
BOJIKOB
C.H.
3KOHOMHK3
3eMJieycTpoHCTBa. — M.:
KOJIOC,
1996. 
362 

---