Аbdullа аvloniy ijodi

Kurs ishining maqsadi – Abdulla Avloniy ­ shoir, yozuvchi, dramaturg, ammo pedagogika uning hayotidagi muhim sahifani tashkil etadi. Badiiy asarni tahlil qilish uchun yo‘llanma berish, badiiy matnni chuqur va turli metodlar asosida talqin qilish, jahon adabiyotshunosligidagi adabiyotshunoslik metodlarining ichki imkoniyati va cheklanganlik tomonlarini barcha adabiy tur hamda janrlar bo‘yicha yozilgan ilmiy asarlar misolida asoslab o‘rganish, talabalarning ilmiy-estetik tafakkurini shakllantirish sanaladi.
Kurs ishining vazifasi - talabalarga adabiyotshunoslikning turli masalalarini tahlil etish, mustaqil fikrlash, Adabiyotshunoslik metodologiyasi, Badiiy tahlil asoslari, O‘zbek adabiy tanqidi tarixi kabi fanlarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirish uchun zarur bo‘ladigan tayanch bilimlarni beradi.
Kurs ishining ob’yekti - ahamiyati ijtimoiy hayot va adabiyotni tushunish, badiiy asarlar estetik darajasini aniqlash, adabiy qahramon va real hayot kishisi o‘rtasidagi farqlarni ajratish kabilar bilan belgilanadi.
Kurs ishining predmeti - Adabiyot nazariyasi‖ fanini o‘qitish jarayonida kompyuter texnologiyasidan, proyektor, elektron doska va shu kabi texnik vositalardan foydalaniladi. Ayrim mavzular bo‘yicha talabalar bilimini baholash test asosida va kompyuter yordamida bajariladi. Internet tarmog‘ idagi adabiyot va adabiyotshunoslikka oid rasmiy elektron kutubxonalar, ijodkorlarning shaxsiy veb- sahifalariga murojaat qilinadi, tar qatma materiallar tayyorlanadi, test tizimi hamda tayanch so‘z va iboralar asosida oraliq va yakuniy nazoratlar o‘tkaziladi.
Kurs ishining tuzilishi. Kirish, 2 bobni o’z ichiga olgan asosiy qism, xulosa va tavsiyalar hamda foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.


I.BOB. ABDULLA AVLONIY O'ZBEK BOLALAR ADABIYOTINI BOSHLOVCHILАRDАN BIRI EKАNLIGI
1.1. Abdulla Avloniyning hayoti haqida ma’lumot
Abdulla Avloniy ­ shoir, yozuvchi, dramaturg, ammo pedagogika uning hayotidagi muhim sahifani tashkil etadi. U faoliyatning ilk bosqichidan to umrining so`nggi damlarigacha o`qituvchilik qildi, pedagogika fanining ham nazariy, ham amaliy masalalari bilan mustaqil shug`ullandi, darsliklar yaratdi. Aytish mumkinki, u musulmon sharqi pedagogikasining katta bilimdoni, shu bilan birga, XX-asr zamonaviy o`zbek pedagogikasining asoschisi, o`zbek tili va adabiyoti o`qitish metodikasi fanining tamal toshini qo`ygan mutafakkiridir.
Abdulla Avloniy 1878-yilning 12 iyulida Toshkentning Shayxovand Tahur daha, Mergancha mahallasida tug`ildi. Bobosi Mirne`matboy asli qo`qonlik bo`lib, o`qchi-yoychi, otasi Miravlon esa to`quvchi-hunarmand edi. U Toshkentning ruslar yashaydigan qismi Piyonbozor (hozirgi Navoiy nomli teatr maydoni)da, yarmarka bozori (hozirgi San`at muzeyi atrofi)da yoymachilik qilib, bo`z va chit bilan sovda qilar edi.
Yosh Abdulla O`qchi mahallasidagi eski maktabda savod chiqardi, 1890-yildan mahalla madrasasida, so`ng Shayxovand Tahurdagi Abdumalikboy madrasasida Mulla Umar Oxund qo`lida tahsil ko`ra boshladi, ammo oilaviy sharoitning og`irlashuvi o`qishni davom ettirishiga imkon bermadi: 14 yoshidan boshlab mardikorchilik, 18 yoshidan ustalik, suvoqchilik, duradgorlik, pechkachilik ishlari bilan shug`ullandi. Keyinchalik tarjimai holida quyidagilarni yozadi: «Madrasadan chiqib ketsam ham maorif ishlaridan chiqib ketmadim». 1900-yilda Abdullani toshkentlik bir savdogarning Salomatxon ismli qiziga uylantiradilar, shu yili otasi vafot etib, oilani tebratish mashaqqatlari asosan uning zimmasiga tushadi, endi u faqat bo`sh vaqtlardagina mustaqil mutolaa bilan shug`ullanadi, Rusiyaning turli shaharlarida chiqib turgan gazeta va jurnallar bilan tanishib boradi, «Tarjimon» gazetasini o`qib, zamondan xabardor bo`ldi. 1904-yilda Abdulla Avloniy Mirobod mahallasida eski maktablardan farq qiluvchi usuli jadid maktabi ochdi va o`zi mudirlik hamda o`qituvchilik qildi. Shu vaqtdan uning pedagogik faoliyati boshlandi, maktabning dovrug`i Toshkentning uzoq chekkalariga ham tez tarqaldi. Ushbu maktabning birinchi o`quvchilaridan, uzoq yillar Toshkent Davlat universiteti (hozirgi O`zbekiston Milliy universiteti) pedagogika kafedrasiga mudirlik qilgan, marhum pedagog olim Yusuf Tohiriy mazkur maktab va uning o`qituvchisi A.Avloniy haqida quyidagi xotiralarini yozib qoldirgan edi: «Shaharning qarama-qarshi chekkasida, temir yo`l ishchilari istiqomat qiladigan Mirobodda yangi tipdagi maktab ochilganligi haqida eshitib qoldik. Tez orada bu maktabning fazilatlari haqidagi shov-shuvlar, uning muallimi Avloniyning dovrug`i butun shaharga tarqaldi. Shammaning tilida: «Miroboddagi maktab 6 oyda o`qish-yozishni o`rgatarmish, jo`g`rofiya, hisob, tabiatni o`rganish degan darslar o`qitilarmish», - degan gap yurardi. Bizga juda sirli tuyulgan bu maktabni va uning donishmand muallimini ko`rishga hammamiz oshiqardik. Nihoyat bir kuni uch-to`rttamiz borishga jazm qildik.
Maktab pastakkina, nimqorong`u bo`lib, masjid yo`lagiga joylashgan edi. Xonaning tepasidagi yorug`lik uchun qoldirilgan tuynukdan qish va bahorda qor bilan yomg`ir ham tushib turardi. Lekin xonada o`quvchilar va o`qimoq uchun kelganlar soni ko`p edi. Xayolimizda domlaning allaqanday bir sirli tomoni bor edi. Bizni qotmagina, kichik jussali, qorachadan kelgan, istarasi issiq, cho`qqi soqol bir kishi kutib oldi. Bu nomi tilga tushgan muallim Avloniy edi. O`qishga qabul qilindik. Ko`p o`tmay ko`z oldimizda yangi bir dunyo ochilganiga to`la ishonch hosil qildik. Ular o`qish yozishda, hisob masalalarini hal etishda, tabiat hodisalaridan xabardor bo`lishlari, juda ko`p she`r va hikoyalarni yod bilishlari bilan hammamizni lol qoldirishdi. Avloniy maktabi bizdan borgan bolalar bilan liq to`ldi. Shu tariqa bu maktab tobora shuhrat topib bordi»1.
A.Avloniy birinchilardan bo`lib ushbu maktabiga rus tilini o`quv predmeti sifatida kiritdi. Rus tilidan rus-tuzem maktabini bitirib chiqqan, keyinchalik O`zbekistonda xizmat ko`rsatgan o`qituvchi, Abdulla Avloniy nomli ushbu maktabda uzoq yillar direktor bo`lib ishlagan Mirjalil Karimov dars berdi.
Bunday usuli jadid maktablari xalq o`rtasida qanchalik shuhrat qozonmasin, mahalliy mutaassiblar, mustamlakachi ma`murlarning katta qarshiliklariga duch keldi. Jadid shoiri Tavalloning «Kimni sahnada ko`rsang, ani jasorati bu» degan so`zlari bevosita yangi maktabdorlarga ham taalluqli edi. Chunki ularning bu faoliyati chinakam fidoyilik edi. Shukumat mahalliy maktablarni va muallimlarini iqtisodiy ta`minlamagani yetmaganday, o`qituvchilari, o`qitadigan darslik va kitoblari, hatto o`quvchilarigacha qattiq nazorat ostiga olgan edi. Abdulla Avloniy nomidagi Xalq Ta`lim xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish Markaziy institutidagi A. Avloniy memorial muzeyida Sirdaryo viloyat xalq o`quv yurtlari inspektorining A.Avloniy nomiga yozgan so`rovnomasi saqlanadi. Mazkur xujjat rus tilida bo`lib, tarjimasi shunday:
«Toshkentning ruslar qismida yashovchi Mulla Abdulla
Avlonovga
1914-yil 26-fevraldagi arizangizga qo`shimcha yozma ravishda quyidagilarni talab qilaman: Siz ochgan maktabda darslar qaysi darslik va dastur asosida olib boriladi? Darsliklar mualliflarining familiyalari kimlar? Darsliklar qachon va qayerda nashrdan chiqqan?
Sirdaryo viloyat xalq o`quv yurtlari inspektori: imzo.
Bunday ta`qib va tazyiqlar natijasida Avloniyning Mirobodda ochgan maktabi 1908-yilda yopib qo`yildi. 1909-yilda u ikkinchi marta Degrez mahallasida maktab ochdi. Usuli jadid maktablari ochish, ularni xalq o`rtasida targ`ib-tashviq qilish bilan ish bitmas edi. Ularda yangicha o`qitish usullaridan kelib chiqqan holda tuzilgan yangi darsliklar, o`quv jihozlari suv bilan hovodek zarur edi: usuli savtiya metodi asosida yaratilgan alifbo darsliklari, o`qish kitoblari, majmualar, turli fanlar bo`yicha darsliklar yo`q darajada edi. Jadid pedagoglaridan Shoji Muin Shukrullayevning quyidagi so`zlari zamirida katta haqiqat yotar edi: «1901-yildan e`tiboran Qo`qon va Toshkentda, 1903-yildan Samarqandda yangi maktablar ochila boshladi. Bu maktablar Turkistonning katta shaharlarida son jihatidan (taqlidiy suratda) bir daraja ko`paygan bo`lsa ham 4-5 yildan keyin yana kamayib, faqat ba`zi tuzuklari davom etdi. Buning bir sababi kitobsizlik bo`lsa, boshqa sababi o`qituvchilarning usuli ta`limdan xabarsizliklari edi»