Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

/http/www/natscience.jspi.uz 
 

---

“Journal of Natural Science” №5/3 2021 y. http://natscience.jspi.uz
161 
TALABALARDA TIZIMLI TAFAKKURNI RIVOJLANTIRISH 
Mustafaqulova Dildora Ismatullayevna, Usanov Ulug’bek Nurulla o’g'li 
JDPI Biologiya va uni o’qitish metodikasi kafedrasi o’qituvchilari. 
Ismatullayev Otabek
JDPI Maxsus pedagogika yo'nalishi 1 - kurs magistri
Annotatsiya: Zamon talablariga mos ravishda o’quvchi va talabalar har 
qanday muammoga mantiqiy jihatdan yonoshib ularni oson yechimini topishlari zarur 
bo’lib, buning uchun ularda tizimli tafakkurni rivojlantirish kerak bo’ladi. Ushbu 
maqolada tizimli tafakkurni rivojlantirsh yo’llari bayon etilgan.
Tayanch so’zlar: tizimlilik, izchillilik, tafakkur, ko’rsatmalilik, tizimli 
tafakkur. 
Zamonaviy gnoseologiyada tizimli tafakkur borliqdagi murakkablikni 
o’rganishda adekvat tafakkur tarzi sifatida tadqiq etilmoqda. Tizimli tafakkur nima? Bir 
qator tadqiqotlarda u shunday ta’riflanadi: tafakkurning eng rivojlangan shakli 
(Аверьянов А. Системное познания мира: методологические проблемы. Москва, 
“Политиздат”, 1985. Стр. 263); “aqlning sifat jihatdan yangi holati” (Толкачев В. 
Роскошь системного мышления. Санкт-Петербург, “Эмпатия”, 1999. Стр. 
347); “atrof muhitni tasvirlash va bilishning yangi usuli bo’lib, u narsa va hodisalarning 
o’zaro bog’liqligiga e’tibor qaratadi. 
Zamonaviy olam shitob o’zgarmoqda, murakkablashmoqdaki, tizimli tafakkur 
oldimizdagi bor imkoniyatlarni yaxshiroq ko’rish, qo’llash va boshqarishga yordam 
beradi (Медоуз Д. Азбука системного мышления. Москва, БИНОМ. 
“Лаборатория знаний”, 2011. Стр.150). 
Tizimli tafakkur narsa-hodisalar o‘rtasidagi ziddiyatlarni bir-birining inkori 
sifatida emas, balki yaxlitlikni quruvchi elementlar sifatida ko‘rishni taqozo etadi. 
Olam yaxlit tizim ekan, u haqdagi dunyoqarashimiz ham tizimli bo’lishi zarur. 
Shunda olam haqidagi bilimlarimiz adekvatlik kasb etadi. 
Ta’lim jarayonida o'quvchi va talabalarda tizimli tafakkurni rivojlantirish 
muhim masalalardan biri hisoblanadi. 
Hozirgi zamon didaktikasi o’qitishda dars mazmunining muqobil tuzilis
hini tanlash, o’qitishdagi didaktikaning tizimlilik qoidasini hisobga olishni talab qi
ladi. Ta`limda izchillikka rioya qilib o’qitish lozim, toki bugun o’rganilgan bili
m kecha o’rganilganlarni mustahkamlasin, ertaga o’rganiladiganiga zamin hozir-
lasin.
Ta`limning tizimli bo’lishi uning izchil bo’lishi bilan bog`likdir.Izchillikka
asoslangan ta`limning xarakteri belgisi shundaki, u o’quvchilarning oldindan
o’zlashtirgan bilim va malakalari zamirida yangi bilim, ko’nikma va malakalar hosil

---