Abdulla sher axloqshunoslik

1 Nitshe F. Zardusht tavallosi. I. G'afurov tarjimasi. «Tafakkur» jurnali, 1995, 1-
son.
2 0 ‘sha manba.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yetaklaydi - mana, Nitshening qadriyatlarni qayta baholashi. «Axloq, 
deydi u, — insonning tabiat qoshidagi oliftagarchiligi»1. Zero, axloq 
tufayli yowoyi, erkin, darbadar insonning barcha tabiati (instinkti) 
doimiy majburlikda saqlanishi natijasida tashqarida qo‘llanish imkonini 
topm asdan ichkariga urib ketadi. Shu bois odam o ‘zini ichki siquvda 
saqlaydigan axloqiy qadriyatlardan kechishi kerak, erkin bo‘lishi lozim. 
Bu esa, yuqorida aytilganidek, iztirobni talab etadi.
Iztirob о zgalarga emas, o ‘ziga shafqatsizlikdan, ezgulik va yovuzlik 
doirasidagi fazilatlardan kechib, undan narigi tarafga o ‘ta olishdan, 
ya ni, muayyan davr uchun qonunlashtirib qo‘yilgan axloq m e’yorlarini 
bajarmaslikdan, ularni kunpayakun qilib tashlashdan iborat. Prom etey 
taqdiri bunga yaxshi misol bo ‘la oladi. U Zevs o ‘rnatgan va hech bir 
ma bud tasaw ur eta olmaydigan jinoyat qildi. Olimp ilohiyjamoasidagi 
azaliy axloq qoidalarini buzdi — insonga, zulmatga mahkum mavjudotga 
olov о g irlab keltirib berdi va bu «o‘g‘ri» qoyaga parchinlanib, ko‘z 
ko‘rib, quloq eshitmagan azobga mahkum etildi.
Lenin ham, Hitler ham, Stalin ham, Pol Pot ham emas, aynan ana 
shu «axloqsiz» m a’budni alo odam ning azaliy timsoli deyish mum kin.
Fridrix Nitsheni olm on millatchiligida ayblashadi. Vaholanki, u: 
«Olmonlar — ularni qachonlardir mutafakkirlar deb atashardi — ular 
hozir, umuman fikrlay oladilarmi? — Deutsshland, D eutsshland uber 
alles, qo rqamanki, olmon falsafasining so‘nggi shu b o ‘lmasa edi...»2.
Nitsheni yahudiylarning dushmani sifatida talqin etishadi. Vaholanki, 
u mana bunday deydi: «Yahudiylar, shubhasizki, hozir Ovro'padagi 
eng kuchli, eng tirishqoq, eng toza irq». «M am lakatdan aksilsemitchi 
baqiroqlarni chiqarib yuborish, ehtimol foydali va adolatli b o ‘lur edi»3. 
Yoki mana bu fikrga e ’tibor qiling: «Hech qanaqangi am erikacha 
kelajakning bizga keragi yo‘q! Olmon va slavyan irqlarini payvandlash 
lozim!..». «Men hatto olm onlar slavyan qonining kuchli aralashgani 
tufayli iste dodli millatlar qatoriga kirdi deb o ‘ylayman»4. Bu misollardan 
keyin Nitsheni irqchilikda ayblash kishiga erish tuyuladi. T o ‘g ‘ri, u 
yahudiylarni ba zi о rinlarda «qamchilab» o ‘tadi. Lekin ularning asosiy