Abdulla sher axloqshunoslik



Yüklə 18,91 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə26/209
tarix07.01.2024
ölçüsü18,91 Kb.
#210787
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   209
falsafa

Lutsiy Anney Seneka 
(lotincha Lutsius A nneus Seneka, m iloddan 
avvalgi 5 — m ilodiy 65-yillar) h am yozuvchi, ham axloqshunos-faylasuf. 
U ning « G ‘azab haqida», «Shafqat haqida», «Baxtli hayot haqida» singari 
a x lo q s h u n o s lik k a d o ir ris o la la ri k o ‘p c h ilik k a m a ’lum . A y n iq sa , 
«Lutsilliyga axloqiy m aktublar» asari m ashhur.
Senekaning fikriga k o 'ra, dunyo m oddiy, biroq unda qandaydir jonli 
ibtido hukm ron: uni aql-idrok deym izm i, tabiat, bashorat yoki taq d ir 
deym izm i — aham iyati yo ‘q, m uhim i shuki, uning yozig‘i albatta amalga 
oshadi. F aylasuf fazilatlarning m a ’nosini taqdirdan rozilikda, uning
www.ziyouz.com kutubxonasi


zarbalariga insoniy q ad r-q im m atn i yo ‘qotm ay, m a rd o n a va chidam
bilan dosh berishda k o ‘radi. U o ‘lim ni sovuq, tu n d , lekin ozodlikning 
kafolati sifatida talqin etadi. O zodlikni o ‘z -o ‘zini o ‘ldirishda ko‘rish, 
shubhasiz, u yashagan davrning g ‘oyatda fojialiligi b ilan bog‘liq.
Seneka qul bilan ozod kishining m a’naviy tengligini t a ’kidlaydi: «Ular 
qullarm i? Yo‘q, odamlar. U lar qullarm i? Y o‘q, ular uyingdagi qo‘shnilar. 
U lar qullarm i? Yo‘q, sening ito a tk o r d o 'stlaring. U la r qullarm i? Y o‘q, 
ular sening qullikdagi birodarlaring, negaki, sen ham , ular ham taqdim ing 
qullarisiz»1. Albatta, bu o 'rind a Seneka ijtim oiy-iqtisodiy tenglikni emas, 
balki qul bilan q u ld o rn in g ax lo q iy ten g lig in i n a z a r d a tu tm o q d a . 
Faylasufning aytishicha, ruh ozodligi — shaxs u c h u n o ‘z - o ‘zini qadrlash 
va g ‘urur-iftixor m anbai. K im ki botiniy ozodlikka erishgan ekan, u 
taq d ir k o ‘rgiliklariga b o ‘ysunm aydi, qism at zarbalarini m ardo na kutib 
olishga tayyor turadi. Ana sh unday kishi — baxtli o d am : u m innatsiz 
ezg ulikn in g xizm atko ri, shu bo is uning fe ’li y ax sh ilik , m uruvvat, 
g 'a z ab la n m a slik kabi ijobiy x u su siy a tla rd an ta sh k il to p g an . Z e ro , 
m a n f a a t p a r a s t li k d a n c h e k in i b , b e g ‘a r a z e z g u is h la r g a o ‘z in i 
bag'ishlashdan yuksakroq baxt y o ‘q; o ‘zing u c h u n yashashni istasang
boshqalar uchun yashashni o ‘rgan. Fozil inson h e c h q ach o n quyidagi 
ax lo q iy q o id an i u n u tm a y d i: in so n a w a lo , V a ta n g a , keyin yaq in
kishilariga, undan keyingina o ‘z m anfaatlariga x izm at qilishi kerak.
Y ana b ir Qadimgi Rum o axloqshunosi ozod qilin g an qul E piktetdir 
(E piktetos — yunoncha sotib olingan degan m a ’n o n i anglatadi, 50 — 
138-yillar a tro fid a ). U n in g ax lo q iy q o id ala ri q u y id a g ic h a : ta q d ir 
m uqarrar; aql-idrok axloqning yagona va ishonchli m ezoni; tashqi dunyo 
m a’b u d lar irodasiga q a t’iyan b o g ‘liq, ichki d u nyo in so n n in g hukm i 
ostida; haqiqiy d o nishm andning erki shundaki, u o ‘ziga b o g ‘liq b o ‘lgan 
n a rs a la rn i o ‘ziga b o g ‘liq b o ‘lm a g a n n a rs a la r b ila n c h a lk a s h tirib
yuborm aydi; hayotning m aqsadi va m a ’nosi shaxsiy ichki erkinlikni 
anglash va uni qo'lga kiritishda; unga eltadigan y o ‘l b itta — m a ’budlar 
irodasiga so‘zsiz itoatkorlik, ehtiyojda m o'tadillik, beparvolik, sovuqqon 
aql bilan ish ko‘rish.
E piktetning fikriga ko‘ra, b axt, haqiqiy saodat — fazilatda, fazilat 
esa butunlay insonning ijodidir, zero, uni inson shakllantiradi. Faylasuf, 
o ‘zing y oqtirm aydigan s h a ro itn i o ‘zgalarga ravo k o ‘rm a , agar qul

Yüklə 18,91 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   209




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin