n u q ta y i n a z a rd a n y o n d a s h g a n la r. B u la r o r a s id a b u y u k a llo m a ,
elatdoshim iz
Abu
Lays as-S am arq an d iy (978(9)—1003) alohida o ‘rin
egallaydi. U ning, ayniqsa, «Tanbeh ul-g‘ofiliyn» va «B o‘ston ul-orifiyn»
asarlari m usulm on olam ida m ashhur.
Abu Lays Sam arqandiy o ‘z kitoblarida m uayyan diniy-fiqhiy m asala
yuzasidan hadislam i isbot tarzida k eltirar ekan, asosiy e ’tibo rni ularning
axloqiy m o h iy a tin i ochib berish g a q a ra ta d i. B u n d ay y on dashuvni
to ‘g ‘ridan t o ‘g ‘ri m usulm on kishisining fazilatlari yoki illatlariga (hayo,
m uloyim lik, hasad, kibr, g ‘iybat va h .k .) b a g ‘ishlangan boblardagina
em as, balki haj, nam oz, qiyom at singari s o f d in iy -fiq h iy m avzudagi
m asalalard a h am yaqqol k o 'rish im iz m u m k in . M asalan , taq v o d o r
deganda xalq ichida odatda h a ro m va m ak ru h (c h o 'c h q a g o ‘shti,
tuxum , ot g o ‘shti v.b.) narsalar iste’m ol qilm ay d ig an , k o 'p c h ilik d an
ajralib tu rad ig an odam tush u n ilad i. V a h o la n k i, h a d isla rd a n b irida
shunday rivoyat qilinadi:
«Payg‘am b ar (s.a.v.) aytadilar: «Agar sizlar egilib qolguninggizcha
nam oz o 'q ib , torga o'xshab qolguningizcha r o ‘za tutsalaringiz ham ,
faqat taqvo bilangina ular sizga foyda b erad i» 1.
Bu hadis bilan tanishgach, alb atta sizda, n a h o tk i taqvo shunchalik
k a tt a n a r s a b o ‘ls a , d e g a n h a y r a t p a y d o b o 'l a d i . A b u L a y s
Sam arqandiyning sharhini o ‘qiganingizdan keyingina uning m a ’nosi
naqadar keng, o ‘z ichiga deyarli butun boshli b ir axloq kodeksini qam rab
oluvchi m a ’naviy hodisa ek an in i an g lab yetasiz. A na shu sh arh n i
ixcham lashtirilgan holda keltiramiz:
«Faqih aytadilar: « Taqvoning alom ati o ‘nta narsada bilinadi:
1. Tilni g ‘iybatdan saqlash...
2. Yomon gumondan saqlanish...
3. Masxara qilishdan saqlanish...
4. Harom narsalardan ko 'zn i tiyish...
5. Rost gapirish...
6. A llohning bergan n e ’m a tla rin i ta nim oq va nafsiga ajabla nib
qolmaslik...
7.
M olini haq narsalarga ishlatish...
8. N afsi uchun ulug‘lik va kibrni talab qilmaslik...
Dostları ilə paylaş: