Abdulla sher axloqshunoslik
Фихте U. Н есколько лекций о назначении учёного. М инск, «Попурри»
Yüklə 48 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Фихте U. Н есколько лекций о назначении учёного. М инск, «Попурри»,
1998. С. 5 7 -5 8 . www.ziyouz.com kutubxonasi hissiy bilim nuqtayi nazaridan haqiqiy, asl deb hisoblagan holda olamni idrok etish. U eng yuzaki idrok etish, dastlabki daraja. Ikkinchi darajadagi dunyoqarash nisbatan yuksak, undagi inson «hissiy bilim» nuqtayi nazaridan kechib, olamni m a’lum qonun va tartib sifatida anglaydi. Ana shu nuqtayi nazardan insonning m a ’naviy hayoti boshlanadi. Bunday nuqtayi nazar uchun qonun — birlamchi erkinlik va inson zoti — ikkilamchi. Chunki, erkinlik qonuni erkinlik va erkin mavjudotlarni e’tirof etadi. Insonning ichki dunyosida namoyon b o ‘lgan axloqiy qonun bu tizim da inson mustaqilligining yagona asosi hisoblanadi. U chinchi bosqichda his etiluvchi dunyo bor-yo‘g‘i inson erkin harakatining doirasi bo‘lib xizmat qiladi. Zero, u erkin harakat shu harakat uchun obyekt zarurligini e ’tiro f etgani sababligina mavjud. D unyoqarashning bu uchinchi xili haqiqiy va oliy axloqiylik nuqtayi nazaridir. Bu nuqtayi nazarning qonuni borini tartibga soluvchi emas, balki qandaydir yangilik yaratuvchi qonundir. Yaratuvchilik qonuni tartibga solish qonuniga qaraganda yuksak darajaga ega. Yaratuvchilik qonuniga am al qiladigan inson, q at’iy am r nuqtayi nazaridan farqli o'laroq, o ‘z mayllari bilan doimiy kurash olib bormaydi; bunday mayllar endi hissiyotning ziyosiz intilishlari, hudbin shaxsning hayvoniy mayllari b o ‘lib qolmaydi; ular endi ruh bilan uyg'unlashadi, ruhga qarshilik qilm aydi, balki u bilan birlashib ketadi. Oliy axloq egasi bo‘lgan kishi burch hukm iga quvonch bilan bo‘ysunadigan, o ‘z burchini bajarishni oliy lazzat deb biladigan, mayllari qat’iy am r talablariga javob beradigan insondir. Fixtening fikriga ko‘ra, olamiy axloqiy tartib Xudo tom onidan ta ’sis etilgan. Axloqiy tarbiyaning aham iyati esa beqiyos — u yarim hayvoniy tabiat egasi boMmish insonni, erkin mavjudotga aylantirish vositasidir. Fixte axloq bilan huquqning farqini ham o ‘z falsafiy tizimiga mos talqin qiladi. H uquq his etilguvchi dunyo doirasi bilan cheklanm og'i va inson M enning botiniga tatbiq etilmasligi lozim , ya’ni insonning fikrlash tarzi, aqliy holatiga aralashmasligi kerak. Z ero, bular axloqqa taalluqli huquqiy m unosabatlar doirasidan tash q arid ad ir. H uquqiy qonun, axloqiy qonundan farqli o ‘laroq, insondan ezgu ixtiyorni talab etmaydi, u tashqi qilmishlarga taalluqlidir. Shunday qilib, Fixtening o ‘ziga xos falsafiy tizim ida ijtimoiylik, ilmning muhimligi b o ‘rtib ko‘zga tashlanadi. U « In jib n in g quyidagi satriga asoslanadi: «Ibtidoda So‘z boMgan va So‘z X udoniki edi» — hayoti diniy anglash shakllari bilan belgilanadigan inson, ilohiy Xudoga taqlid qilishi, aw alo bilimli va yuksak axloq egasi b o ‘lishi lozim. www.ziyouz.com kutubxonasi |