Orın sepligi
Orın sepligindegi atlıq sózler zattıń, is-hárekettiń ornın bildiredi. Olar kimde? nede? Sorawlarına juwap berip, tolıqlaıwsh aǵza boladı. Mısalı: Sarada qızıqlı kitaplar bar. Almada qurt joq. Eger orın sepligindegi atlıq sózler qayerde? qayda? qay jerde? Sorawlarına juwap berip kelse, pısıqlaıwsh xızmetinde qollanıladı. Mısalı: Bizler sayaxatta boldıq. Olar awıldajasaydı.
Esletpe: Atlıqlardıń qaysı aǵza xızmetinde kelgenligi sol xızmette kelgen atlıqtıń formasına hám orın tártibine qatnaslı boladı. Máselen, ataw seplikte kelgende baslawısh, seplik jalǵawlı kelgende tolıqlawısh hám pısıqlawısh, orın tártibine qaray anıqlawısh xızmetin atqaradı.Damir Biyimbetov
Atlıqtıń jasalıwı
Atlıqlar tómendegi usıllar arqalı jasaladı:
Affiksaciya (qosımtalardıń qosılıwı arqalı)
Sóz qosılıw (birikken atlıq, dizbekli atlıq, jup atlıq, tákirar atlıq, qısqarǵan qospa atlıq)
Leksika-semantikalıq usıl (substantivaciya)
Leksika-sintaksislik (leksikalizaciya)
Atlıqtıń affiksaciya usılı arqalı jasalıwı
Bul usıl arqalı dórendi atlıqlar jasaladı. Atlıq jasawshı qosımtalar atlıq, kelbetlik, sanlıq hám feyil sózlerden sóz jasaw ózgesheligine qaray ekige bólinedi: 1) atawısh sózlerden atlıq jasawshı qosımtalar. 2) feyil sózlerden atlıq jasawshı qosımtalar.
Atawısh sózlerden atlıq jasawshı qosımtalar:-shı/-shi, -lıq/-lik, -shılıq/-shilik, -qar/-ker/-ger, -nama, -kesh, -xor, -dar, -ıldı, -ildi. Mısalı: etikshi, balıqshılıq, jılqıman, etikshilik, miratnama, jıltıldı, gúrildi.
Feyil sózlerden atlıq jasawshı qosımtalar: -ma/-me, -pa/-pe, -ba/-be, -aq/-ek, -k, -ıq/-ik, -ǵı/-gi, -qı/-ki, -ǵısh/-gish, -ın/-in, -n, -ım/-im, -i, -ıs/-is, -s, -sh/-ish. Mısalı: súzbe, qırǵısh, oraq, jawın, kórinis.t.b.
Atlıq jasawshı qosımtalardan -shı/-shi, -lıq/-lik, -shılıq/-shilikónimli, al -ker/-ger, -kesh, -paz, -xor,
Dostları ilə paylaş: |
