Adabiyotshunoslik nazariyasi

Lirika (yunoncha lyrisos – lira jo`rligida kuylash) – badiiy  adabiyotning asosiy 

turlaridan biri bo`lib, biror hayotiy voqea-hodisa ta`sirida inson qalbida tug`ilgan ruhiy 

kechinma, fikr va tuyg`ular orqali voqelikni aks ettiradi.  

Poema  (yunoncha roiema - ijod) – inson qalb prizmalari osha hayotning poetik 

momentlarini  va  dolzarb  muammolarini  aks  ettiruvchi  epik,  lirik,  lirik-epik  va 

dramatik xarakterdagi yirik hajmli she`riy asardir.  

Ballada  (fransuzcha  ballade  –  lotincha  ballo  –  raqsga  tushaman)  –inson 

hayotining  dramatik  momentlari  va  poetik  nuqtalarini  ko`tarinki  ruhda  ifodalovchi  

rivoyaviy  (ixcham)she`riy  asar,  qalb  tug`yoni.  Ballada  uslubida  romantika  yorqin  

ufurib  turadi.  Ballada,  odatda,  o`tkir  dramatik  voqea  zaminiga  quriladi,  unda  hayot 

dramasi  qahramonning  qalb    prizmalaridan  o`tkazilib  tahlil  etiladi,  turmushdagi 

g`oyatda  muhim  muammolar  yoritiladi,  keskin  vaziyatla  lirik    qahramon  qalbida 

tug`ilgan his-tuyg`ular, qaynoq qalb harorati lirik-romantik bo`yoqlarda ifodalanadi.  

Masal  (arabcha -namuna) – ta`limiy-axloqiy, didaktik, kinoyaviy  xarakterdagi 

kichik  hajmli  she`riy  yoxud  nasriy  asar.  Masalda,  odatda,  odamlarning  ayrim 

nuqsonlari,  ijtimoiy  munosabatlardagi  nobopliklar  allergik    obrazlar  (hayvonlar, 

parrandalar,  qushlar,  jonivorlar,  tabiat  hodisalari)  vositasida  tanqid  qilinadi,  pand-

nasihat, axloqiy o`gitlar targ`ib etiladi.  

Badiiy  adabiyotning  uchinchi  turi  –  dramatik  turdir.  V.G.Belinskiy  dramatik 

poeziyaning xususiyatlari haqida to`xtalib, deydi: dramada epos lirika bir butun bo`lib 

birlashadi:  ichki  hodisa  o`z  ichida  qolishdan  to`xtaydi  va  tashqariga  chiqadi,  amalda 

o`zini  ko`rsatadi:  ichki,  ideal  (sub`ektiv)  hodisa  tashqi,  real  (ob`ektiv)  hodisa  bo`lib 

qoladi.