Agronomiya” kafedrasi “O‘simliklar immuniteti” fanidan laboratoriya bo’yicha uslubiy ko’rsatma

Mikroskopik zamburug‘lar
Mikromitsetlar – mikroorganizmlarning bir guruhi, o‘simlik kasalliklarining asosiy qo‘zg‘atuvchilari
Mitoz	Yadrodagi diploid xromosomalar strukturalari o‘zgarishi va ularning soni saqlangan holda (2n →2 n) nojinsiy hujayralar bavosita bo‘linishi jarayoni
Mitseliy	Zamburug‘larning juda mayda, mikroskopik uzun ip (gifa)laridan iborat vegetativ tanasi; rivojlanganda oddiy ko‘zga ko‘rinadigan holga keladi (misol uchun, barg ustidagi un–shudring qatlami, har xil mog‘orlar, toza muhitdagi koloniyalar va h.)
Nekroz	Tirik organizmning (misol uchun, o‘simlikning) bironta organi, to‘qimasi yoki hujayralarining bir guruhining halok bo‘lishi va aynan halok bo‘lgan joy; nekrotik – nekrozga taalluqli
Nematoda	Mikroskopik, dumaloq tanasi ipsimon yoki urchuq shaklli, haqiqiy to‘garak chuvalchanglar sinfi vakili
Obligat parazit	Faqat tirik organizm hisobiga oziqlanuvchi geterotrof organizm
Obligat saprotrof	Faqat faqat o‘simlik (va/yoki hayvonlar) qoldiqlari bilan oziqlanuvchi geterotrof organizm

Oomitsetlar
Jinsiy ko‘payishi oogamiya tipida va jinssiz ko‘payishi zoosporalar yordamida amalga oshiriladigan tuban zamburug‘lar guruhi
Oogoniy	Oomitsetlar guruhiga mansub zamburug‘larning jinsiy ko‘payishda ishtirok etuvchi maxsus onalik organi; otalangandan so‘ng, oosporaga aylanadi
Oospora	Oomitsetlar guruhiga mansub tuban zamburug‘ning zigotasi
Organizm	Jonzod, tana (odam, hayvon, o‘simlik, mikroorganizm)
Parazit	Patogen – ikkinchi (xo‘jayin) organizmning ustida yoki ichida yashaydigan va uning hisobidan oziqlanadigan organizm; obligat parazit – faqat tirik to‘qimalar hisobiga yashay oladigan organizm; fakultativ parazit – odatda saprotrof (qarang), ammo ba’zan, xo‘jayin uchun noqulay sharoitda, uni zararlaydigan organizm; (“fakultativ saprotrof” bilan solishtiring – “Saprotrof”ga qarang)
Patogen	“Parazit”ga qarang
Peritetsiy	Xaltacha (ask) hosil qiluvchi zamburug‘larning bir guruhining jinsiy yo‘l bilan rivojlanuvchi, ko‘zacha, nok va boshqa shaklli yopiq meva tanachasi
Piknida	Takomillashmagan zamburug‘larning o‘simlik to‘qimasi ichida yoki sirtida rivojlanadigan, ichida piknosporalar (=konidiyalar) hosil bo‘ladigan, odatda dumaloq shar, nok, ko‘zacha va boshqa shaklli, vegetativ ko‘payish uchun xizmat qiluvchi mikroskopik meva tanachasi
Piknospora	Piknidiospora – piknida ichida hosil bo‘ladigan spora (konidiya)
Pionnot	Fusarium turkumiga mansub bo‘lgan turlar shilimshiq modda ichida hosil qiladigan, makrokonidiyalaridan iborat bo‘lgan, yassi, tekis yostiqcha
Populyasiya	Aniq bir territoriyada joylashgan, boshqa populyasiyalardan ko‘proq yoki kamroq darajada ajralib turadigan, ma’lum bir turga mansub individ (organizm)lar yig‘indisi
Prokariotlar	SHakllangan yadrosi va meyoz bo‘linishi mavjud bo‘lmagan organizmlar (bakteriyalar, aktinomitsetlar, viruslar, mikoplazmalar va b.) (eukariotlar bilan solishtiring)
Propagula	Mikroskopik organizmlarning tabiatda saqlanishi, ko‘payishi va tarqalishi uchun xizmat qiluvchi organ, misol uchun zamburug‘larning mitseliy, konidiya, xlamidospora, (mikro)sklerotsiy, har xil sporalari va h.
Protoplazma	Hujayralar (va ba’zi hujayrasiz strukturalar) ning tarkibi; protoplazma yadro materiali (karioplazma yoki nukleoplazma) va sitoplazmadan iborat
Pustula	Epidermis tagida rivojlanuvchi, biroz ko‘tarilgan, pishib etilganda epidermisni yorib chiquvchi va ichida sporalar hosil qiluvchi yara, yostiqcha (urediniya, teliya, esiya va b.)
Rozetka	Buerda: O‘simlikning tuproq yuzida yotgan, qalin o‘sib chiqqan barglari yoki juda kalta poyalari bilan barglari

Saprotrof (saprofit) organizm
O‘simlik va hayvonlarning qoldiqlari bilan oziqlanib, organik moddalarni anorganik moddalarga aylantiruvchi organizm; fakultativ saprotrof – rivojlanish siklining ozroq qismida saprotrof sifatida yashovchi o‘simlik paraziti
Septa	Mikroorganizmning ikkita qo‘shni hujayralari orasidagi, o‘rtasida bitta yoki bir necha teshiklari mavjud bo‘lgan devorcha, to‘siq
Sklerotsiy	Zamburug‘ gifalari juda zich joylashib hosil qiladigan tanacha; zamburug‘ uzoq vaqt saqlanishi uchun xizmat qiladi.
Solyarizatsiya	O‘simlik kasalliklarini qo‘zg‘atuvchi zamburug‘lar, nematodalar (va ba’zi begona o‘tlar) bilan kurashish uchun qo‘llaniladigan nokimyoviy agrotexnik metod – yozning jazirama oylarida tuproqni sug‘orish va 4–6 hafta davomida tiniq polietilen parda bilan yopib qo‘yish usuli
Spermogoniy	Zang zamburug‘larining piknidasi
Spora	Zamburug‘lar (va boshqa mikroorganizmlar) hosil qiladigan, ular ko‘payishi, tarqalishi yoki noqulay sharoitda saqlanishi uchun xizmat qiladigan, mikroskopik reproduktiv hujayra yoki ko‘p hujayrali tanacha (propagula)
Sporalash	Zamburug‘lar (va boshqa mikroorganizmlar) spora bandi, konidiogen hujayra va sporalarning o‘zlarini hosil qilish jarayoni (ruscha sporonoshenie)

Sporodoxiy
Fusarium turkumiga mansub bo‘lgan turlarning havo mitseliysida konidioforalar birikib hosil qilgan dastalari
Tallom	“Tuban o‘simlik” (mikroskopik zamburug‘, suv o‘ti) larning tanasi
Teleomorfa	Zamburug‘ning takomillashgan bosqichi (misol uchun, oomitset, askomitset, bazidiomitset turlarning jinsiy bosqichi)
Teliospora	Zang va qorakuya zamburug‘larining teliya ichida rivojlanuvchi, tinim davrini o‘tuvchi (qishlovchi), qalin qobiqli va to‘q rangli, dikariotik (ikki yadroli), bahorda o‘sib bazidiya hosil qiluvchi sporasi; eski nomi “teleytospora”
Teliya	Zang va qorakuya zamburug‘larining ichida teliosporalar rivojlanuvchi pustulasi; eski nomi “teleytopustula”
Toksin	Boshqa ba’zi mikroorganizm, hasharot va issiqqonli hayvon(lar)ga nisbatan zaharli yoki o‘ta zaharli bo‘lib, ular bilan kurashish uchun, mikroorganizm sintez qiladigan va o‘zi yashayotgan substratga ajratib chiqaradigan modda (metabolit)
Tolerantlik	Kasallikka moyil bo‘lgan ba’zi o‘simlik genotip (nav)larining, ular kasallik bilan kuchli zararlanganiga qaramasdan, nisbatan yaxshi hosil to‘plash qobiliyati; tolerant nav - kasallik bilan kuchli zararlanganida ham nisbatan yaxshi hosil beruvchi nav
Transpiratsiya	1) O‘simlik barglaridan suv bug‘lanib, havoga chiqishi; 2) o‘simlik barglari orqali nafas olishi
Trixodermin	Trichoderma lignorum zamburug‘idan tayyorlanadigan, issiqxonalarda sabzavot ekinlari kasalliklari (maysa va ildiz chirishi va b.q.) bilan kurashda qo‘llash uchun yaratilgan biologik preparat
Urediniospora	Zang zamburug‘ining urediniyasida hosil bo‘luvchi nojinsiy, yupqa qobiqli va och rangli, dikariotik spora; ekin ichida va uzoq masofalarda joylashgan boshqa dalalarga havodan juda oson tarqaladi; eski nomi “uredospora”
Urediniya	Zang zamburug‘larining ichida urediniosporalar rivojlanuvchi pustulasi; eski nomi “uredopustula”
Faza	Rivojlanish stadiyasi; o‘simlik, hayvon yoki mikroorganizm o‘sish va rivojlanish jarayonining bosqichi
Faktor	Birorta jarayon yoki hodisani yurgizuvchi kuch, amalga oshiruvchi omil; muhit