A'jiniyaz atındaģı Nókis màmleketlik pedagogikalıq instituti Geografiya hàm ekonomika fakulteti 1-kurs studenti Jienbaev Qurbanbaydin’ Ózbekistannıń eń jańa tarıyxı pàninen óz betinshe jumısı

A'jiniyaz atındaģı Nókis màmleketlik pedagogikalıq instituti Geografiya hàm ekonomika fakulteti 1-kurs studenti Jienbaev Qurbanbaydin’ Ózbekistannıń eń jańa tarıyxı pàninen óz betinshe jumısı

O’zbekistan ha’m YUNESKO qatnasiqlari
Reje
1. Ózbekstan Respublikasınıń YUNESKO ga aǵza bolǵan kún 1993-10 -23
2.Ózbekstan - YUNESKO: tınıshlıq hám jaqsı iygilikli is jolındaǵı sheriklikligi
3.Ózbekstan - YUNESKO: ámeliy sherikliktiń jańa basqıshı
4. Tashkentte Ózbekstan hám YUNESKO ortasındaǵı munasábetler ortasinda pikir almasiw
5. Ózbekstanda YUNeSKO materiallıq miyrasları

Ózbekstan YUNESKOg’a 1993 jılda ǵárezsiz mámleket retinde aǵza bolǵan jáne bul Shólkem menen onıń hár bir tarawdaǵı jumıslarında aktiv qatnas etip kelip atır. Respublikada qılınıp atırǵan islerdi kórip, 1997 jılda Shólkemge aǵza mámleketler Ózbekstan Respublikasın 4 jilg’a Basqarıw Komitetke basqarıw organına saylaǵan. Sol tártipte, 2009 jıldan 2013 jılǵa shekem Ózbekstan YUNESKOnin’ Basqarıw Komitetine aǵza retinde qaytatdan saylaǵanı. Tariyxıy áhmiyetke iye bolǵan waqiyalardan biri, 1998 jıl 6 -7 noyabr kúnleri Ózbekstanda YUNESKO Basqarıw Komitetiniń aqırǵı 155-jıynalısı bolıp ótken, oǵan kóre Tashkent deklaratsiyası “Aǵza mámleketlerde YUNESKOnin’ iskerligi hám mádeniyati” qabıl etilgen. YUNESKO baslıqlıǵında Ózbekstan xalqi ushın zárúrli bolǵan, tariyxga, pánge, dúnya xalıqları mádeniyatına úles qosqan ilimpazlardıń sáne hám yubileylar bayramlanishi názerde tutildi.

Olardan : astronom alım Mırza Ullıbekning 600-jıllıǵı
• Ámir Temurdıń 660 - jıllıǵı
• alim Al-Farg'oniynin’ 1200-jıllıǵı
• alim hám teolog Al-Buxoriynin’ 1225- jıllıǵı
• alim hám súwretshi Kámaliddin Behzodnin’ 545-jıllıǵı
Bunnan tısqarı, YUNESKO baslıqlıǵında hám sherikliginde Buxara hám Xiva qalalarınıń 2500 jıllıq, Shaxrisabz hám Qarsınıń 2700 jıllıq, sonıń menen birge, Samarqand qalasınıń 2750 jıllıǵı hám Tashkent qalasınıń 2200 jıllıq yubileylari saltanatli bayramlanǵan. YUNESKOnin’ tikkeley járdeminde Samarqand qalasında Oraylıq -Aziya Xalıq aralıq izertlew institutı tuzildi. Ózbekstannıń túrli aymaqlarında 10 dana kafedra hám YUNESKOnin’ 10 dana
social -tálim orayları tabıslı xızmet kórsetip atır, sonıń menen birge, YUNESKO oyda sawlelendiriwindegi 46 mektep bar. YUNESKO menen sheriklik jıllarında Respublikada sonday joybarlar ámelge asırılǵan :
• “Laydan jasalǵan materiallıq miyraslar komplekslerin, jergilikli qánigelerdiń mamanlıǵın asırıw, Ullı Jipek Jolı boyında jaylasqan materiallıq miyraslar komplekslerindi dizimtan ótkeriw”;
• “Xorezm wálayatındaǵı suw hám jer resursları Ekonomikalıq hám ekologiyalıq restrukturizatsiyasi”;
• “Ózbekstandaǵı budda miyrasları ob'yektlarini saqlaw”;
• “Ózbekstannıń gúzeshilik kórkem óneri”;
• “”shashmaqam”di saqlaw, rawajlandırıw hám keleshek áwladqa jetkiziw”;
• “Ózbek gilemlerdi tayarlaw kórkem óneri. Buxara hám Xivada gilem toqıw hám boyaw oqıw orayları ashıw”;
• “Boysun aymaǵınıń materiallıq miyraslari”.
Bay materiallıq miyrasları, ruwxıy qádiriyatları, pán hám bilimlendiriw tarawı daǵı úlken jetiskenlikleri menen insaniyat tamadduniga salmaqlı úles qosqan xalıqlar kóp. Ózbekstan sonday mámleketlerden. Dúnyada tınıshlıq ornatıw, turaqlı rawajlanıwdı támiyinlew, tálim arqalı mádeniyatlararo baylanıs dúziw, pán tarawların rawajlandırıw, xalıq aralıq materiallıq hám maǵlıwmat almasinuwg’a járdemlesiw sıyaqlı tarawlarda iskerlik jurgiziwshi YuNESKOnin’ jáhán civilizatsiyası quramındaǵı nomateralliq materiallıq miyraslardı saqlap -álpeshlew jolındaǵı xızmeti úlken.
Birinshi Prezidentimiz Islam Karimov “YuNESKO tımsalında eń zárúrli adamgershilik máseleleriniń sheshimine dóretiwshilik jantasıwda háreketleniwshi kúsh bolıp xızmet etetuǵın ayriqsha, ayrıqsha shólkemdi kóremiz” degen edi.
Birlesken Milletler Shólkemi quramındaǵı usı xalıq aralıq shólkemge 1945-jıldıń 16 -noyabrinde tiykar salınǵan. Ózbekstan ǵárezsizlikke eriskeninen keyin, yaǵnıy 1993-jıldıń 29 -oktyabrida YuNESKOga aǵza boldı. 1996 -jılda Tashkentte shólkem wákilxanası ashıldı. Sol jıldıń aprel ayında Ózbekstan Respublikası Prezidenti Islam Karimovning shólkem bas rezidenciyaına saparı óz-ara munasábetler tariyxında zárúrli waqıya boldı.
1998-jıldıń 6 -7-noyabr kúnleri Tashkentte YuNESKO Ijroiya sovetiniń juwmaqlawshı jıynalısı bolıp ótti. MDH kóleminde birinshi ret islengen usı ilajda «Jáhán mádeniyatı hám YuNESKOning aǵza mámleketlerdegi iskerligi» atlı Tashkent deklaratsiyası qabıllandı.
Azel-azelden bilimlendiriw, pán hám mádeniyat máselelerine bólek itibar qaratǵan ózbek xalqiniń usı shólkem menen izbe-iz hám perspektivalı sherikligi áyne jaqsi boldı.

YUNESKOnin’ bilimlendiriw tarawı daǵı tiykarǵı programması Birlesken mektepler programması tarmaǵı esaplanıp, oǵan jáhándıń altı mıńnan zıyat mektep aǵza. Bul programmanıń tiykarǵı maqseti xalıq aralıq awızbirshilik, tınıshlıq, mádeniyatlararo baylanıs hám turaqlı rawajlanıw ideyaların targ'ib etiw hám de tálim sapasın asırıwǵa qaratılǵan.1994-jıl dekabrde dúzilgen YuNESKO jumısları boyınsha Ózbekstan Respublikası Milliy komissiyası mámleketimizde bul tarmaqtı rawajlandırıw boyınsha aktiv jumıs aparıp atır. 1996 -jıldan berli usı tarmaqqa mámleketimizdiń 45 tálim shólkemi qosıldı. Usı tálim mákemeleri bir qatar xalıq aralıq programmalarda tabıslı qatnasıp, «Tálim barlıq ushın» maqsetlerin hám BMTnin’ turaqlı rawajlanıw tálimi on jıllıǵın targ'ib etpekte. Bunnan tısqarı shólkemdiń bilimlendiriw tarawı daǵı iskerligi tálim, informaciya hám kommunikatsiya texnologiyaları salasındaǵı tálim, jámiyetlik tálimi orayları, kásip-óner oqıw mákemeleri, saw turmıs tárizi tálimi sıyaqlı jónelislerdi qamtıp alǵan.YuNESKO tárepinen 2003-jılda “Turaqlılıq hám rawajlanıw ushın tálim 10 -jıllıǵı” daǵaza etildi. Buǵan baylanıslı mámleketimizde de kóplegen ilajlar ótkerildi. Bul baǵdarlama sheńberinde xalıqtıń til úyreniw múmkinshiliklerin keńeytiw, ruwxıylıq hám bilim baǵdarları boyınsha tálimdi rawajlandırıw, pán-texnika jetiskenliklerinen jáne de keń paydalanıwdı támiyinlew sıyaqlı wazıypalar izbe-izlik menen ámelge asırıldı.
Usı iygilikli islerdiń ámeliy nátiyjesi mısalında jerleslerimizning «Suw hám tábiy dereklerdi basqarıw» hám «Sahrada oazis jaratıw» joybarları turaqlı rawajlanıw tálimi sheńberinde 2009 -jıldıń eń aldıńǵı tájiriybe joybarları, dep tapildi.
YuNESKOnin’ pán programmaları sheńberinde biologiyalıq túrme-túrlıktı asıraw hám tábiy dereklerden aqılǵa say paydalanıw, social hám ekonomikalıq rawajlanıwdı qollap-quwatlaw, materiallıq qádiriyatlardı rawajlandırıwǵa arnalǵan joybarlar turmısqa qollanıw etińip atır. Shólkemdiń «Xalıq aralıq gidrologiya», «Insan hám biosfera», «Bioetika, MOST (Social reformalardı basqarıw ) » xalıq aralıq programmaları boyınsha mámleketimizde milliy komitetler dúzildi. Ózbekstan ilimpazları YuNESKO shafeligida ótkerilgen Avstraliya, Sloveniya, Tailand, Iran xalıq aralıq ilimiy ánjumanlarında qatnasıw etip kelip atır.
Mısal ushın, 1995-jıl 5-iyulda YuNESKOning «Ullı jipek jolı - baylanıs jolı» da’sturinde tiykarında Samarqand qalasında Oraylıq Aziya izertlewleri xalıq aralıq institutı ashılǵanı, Urgensh mámleket universiteti hám de Bonn universiteti menen sheriklikte jer hám suw resurslarınan aqılǵa say paydalanıw, topıraq ónimliligin asırıwǵa qaratılǵan joybar ámeliyatqa qollanıw etilgeni bunıń tastıyıǵı bolıp tabıladı. Bunnan tısqarı, Samarqandda hár jılı jazǵı dem alıw ornılarda jas ilimpazlardıń quyash energiyası boyınsha islenbeleri kórgezmesi ótkerip kelip atr. Mekteplerde tábiy pánler boyınsha tálim izbe-iz rawajlantirilib, Ózbekstan ekologiyalıq atlası hám Ózbekstandaǵı bulaqlar atlası basıp shıǵarıldı. Ekologiyalıq tárepten qawipsiz texnologiyalar islep shıǵıw boyınsha da bir qansha joybarlar ámeliyatqa engizilip atır.
Materiallıq hám tábiy miyraslardı anıqlaw, qorǵaw hám saqlaw YuNESKO iskerliginiń tiykarǵı baǵdarlarınan biri esaplanadı. 2001-jılda YuNESKO mámleketlikler hám húkimetlik emes shólkemleri ortasında usı máselege arnalǵan social soraw ótkerip, 2003-jılı Nomateraliq materiallıq miyraslardı qorǵawǵa arnalǵan konvensiya qabıllandı. Sol kunga shekem 88 mámlekettiń ájdadlardan áwladlarǵa ásirler osha ótip kiyatırǵan 300 eń jaqsı ǵáziynesi - úrp-ádet, dástúr, bayram, tamaq, xalıq awızsha ijodi, qosıq, oyınları Insaniyattıń nomateraliq materiallıq miyrasları dizimine kiritilgen.
Házirge shekem Ózbekstan nomateraliq materiallıq miyraslarınıń milliy diziminde 74 obiekt bar. Putkil jahan miyraslarınıń kem ushraytuǵın úlgisi retinde Ózbekstan aymaǵındaǵı tórt áyyemgi qala - Samarqand, Buxara, Xiva, Shahirsabiz YuNESKO dizimine kiritilgeni, jasarıw hám jańalanıw áyyamı - Sortro'z bayramı, Úlken qosıq, «Shashmaqom», askiya insaniyattıń awızsha hám nomateraliq materiallıq miyrasları retinde YuNESKOnin’ Reprezentativ diziminen jay alǵanı, Tashkent mámleket shıǵıstanıw institutı janında Abu Rayhon Beruniy atındaǵı Shıǵıs jol jazbalari orayında tóplanǵan kemde-kem ushraytuǵın qol jazbalalar«Jahon xotrasi» dizimine kiritilgeni Ózbekstannıń usı xalıq aralıq shólkem menen izbe-iz hám nátiyjeli sherikligi nátiyjeleri bolıp tabıladı.
Ámir Temur, Mırza Ullıbek, Ahmad Farg'oniy, Imom Buxoriy, Kámaliddin Behzod sıyaqlı ullı babalarımız, Samarqand, Buxara, Xiva, Termiz, Shaxirsabiz, Qarsı, Tashkent, Marg'ilon sıyaqlı áyyemgi qalalarımız, «Alpomish», «Avesto» kórkem ádebiyatqa baylanıslı esteliklarimiz, Xorezm Ma'mun akademiyasınıń yubileylari YuNESKO qatnasıwında keń bayramlandi.
Bular qatarında Birinshi Prezidentimiz Islam Karimov ǵayratı menen islengen «Sharq taronalari» xalıq aralıq muzıka festivalini da bólek atap kórsetiw kerek. Hár eki jılda bir márte Samarqandning Registon maydanında ótkeriletuǵın usı xalıq aralıq ilaj xalıqlar ortasındaǵı doslıq sabaqların jáne de bekkemlewge xızmet etip kelip atır. Ol jaǵdayda dúnyanıń derlik barlıq aymaqlarından kórkem óner wákilleri, muzıkantlar, qosıqshılar, sayaxatshılar qatnasadı.
YUNESKOga aǵza 190 nan artıq mámlekettiń milliy qádiriyatları, tamaddun hám mádeniyat oshaqlarına húrmet shólkemdiń tiykarǵı kriteryası bolıp tabıladı. Bilimlendiriw, pán hám mádeniyat insaniyattı jaqsı islikke, jaqtılıqqa aparıwı, dúnya xalıqları birden-bir joqarı qálew - doslıq hám tınıshlıq ideyaları átirapında jipslashishi kerekligin uqtirib kelip atır. Adamgershilikli hám de tınıshlıqparvar Ózbekstan xalıq aralıq shólkemdiń usı iygilikli maqsetin tolıq quwatlap, sheriklik sabaqların jáne de keńeytiw tárepdarı bolıp tabıladı.

Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoev 26 avgust kúni Samarqand qalasında BMTnin’ tálim, pán hám mádeniyat máseleleri boyınsha shólkemi (YUNESKO)Bas direktorı Odri Azuleni qabılladı, dep xabar berdi O'zA.

Mámleketimiz basshısı joqarı mártebeli qanatı qus eken, Ózbekstan hám YUNESKO ortasındaǵı konstruktiv baylanıs izbe-iz, seriklik munasábetleri bekkemlenip baratırǵanın úlken qanaatlanıwshılıq menen belgiledi.
Odri Azulenin’ bul abıraylı xalıq aralıq institut bas direktorı retindegi usı dáslepki saparı bıltır Parij qalasında bolıp ótken ushırasıwdıń logikalıq dawamı ekeni, sonıń menen birge, ústin turatuǵın jónelislerde óz-ara mápli sheriklikti bekkemlew boyınsha táreplerdiń umtılıwı qatań ekeninen dárek beriwi aytıp ótildi.
Búgingi kúnde YUNESKO tárepinen Ózbekstan ushın birinshi ret qabıl etilgen Mámleketlik joybar sheńberinde ústin turatuǵın jónelisler boyınsha qospa ilajlar nátiyjeli ámelge asırılıp atır.
Xalqımızdıń kem ushraytuǵın materiallıq -tariyxıy miyrasların asıraw salasında sheriklik qılıw jáne bul boyınshaǵı almasinuvlarni aktivlestiriwge bólek itibar qaratılıp atır.
Jáhándıń aldıńǵı tájiriybesin tereń úyreniw hám qosıw maqsetinde jurtımızda YUNESKO kafedraları tarmaǵı ken’eymekte. Ózbekstannıń jetekshi joqarı tálim mákemelerinde " Dúnya dinlerin salıstırıwlama izertlew", " Suw diplomatiyasi, suw resurslarini basqarıw hám átirap -ortalıq qáwipsizligi", " Mádeniyat turizmi" sıyaqlı kafedralar ashılıp atır.
YUNESKO járdeminde mámleketimizde " Shıǵıs namalari", baqsıshılıq kórkem óneri, ónermentshilik festivallari, Mártebe kórkem óneri konfrenciyası sıyaqlı qatar iri xalıq aralıq ilajlar dúzilip atır.

Ushırasıwda keń kólemli sheriklikti jáne de rawajlandırıw, atap aytqanda, Jáhán miyrasları komitetiniń náwbettegi sessiyasi juwmaǵında

erisilgen kelisimlerdi sózsiz ámelge asırıwdıń aktual máseleleri talqılaw etildi. Ózbekstanda materiallıq miyraslar ob'ektlerin rawajlandırıw hám asıraw salasındaǵı aktiv umtılıw-háreketlerdi dawam ettiriw zárúrligi jazıp qoyıldı. Búgin Samarqandda sol temaǵa baǵıshlap tabıslı ótkerilgen qospa xalıq aralıq konferenciya nátiyjeleri joqarı bahalandı.
Mádeniyat, tálim hám pán, gender siyasat baǵdarlarında hám de ekologiya, atap aytqanda, Aral apatshilǵı aqıbetlerin saplastırıw baǵdarında ámeliy sheriklik múmkinshilikleri kórip shıǵıldı.
YUNESKO Bas direktorı shın júrekten qabıl ushın mámleketimiz basshısına minnetdarlıq bildirdi. Jurtımızda bay materiallıq miyraslardı saqlap -álpeshlew, turizm potencialın ámelge asıriw, tálim hám pán, átirap -ortalıq qáwipsizligi tarawlarında zárúrli ózgerislerdi ámelge asırıw boyınsha reformalar unamlı nátiyjeler berip atırǵanı qanaatlanıwshılıq menen jazıp qoyıldı.
YUNESKO Ózbekstan menen keń kólemli sheriklikti etkende de rawajlandırıw hám bekkemlewde qatań ekeni tastıyıqlandi.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoev sol kúni «Sharq taronalari» on ekinshi xalıq aralıq muzıka festivalinin’ saltanatli ashılıw dástúrinde sóylegen sóylewinde jigirma eki jıldan berli usı festival' YUNESKO jetekshiliginde ótkerip kelinip atırǵanın bólek belgiledi. Bul shólkemdiń Bas direktorı Odri Azule xanım jurtımızǵa shaxsan kelip, konfrenciyaǵa bólek jaǵımlılıq hám kóterińki ruxlanıw baǵıshlagani ushın shın júrekten minnetdarshılıq bildirdi.
YUNESKO Bas direktorı Odri Azule óz shıǵıwında festival' ótip atırǵan Samarqand Ámir Temurdıń ullı mámleketi, Registon maydanı bolsa Mırza Ullıbek miyraslarınan dárek beriwin, bul miyraslar ásirler dawamında ilimpazlar, ónermentler, artistlerdi bulmanǵa jeteklegenin belgiledi. Putkildunyalıq tariyxni asıraw, universal til bolǵan muzıkanı rawajlandırıw YUNESKOning juwapkershilik sheńberine kiriwin, shólkem Ózbekstan menen keń kólemli sheriklikti rawajlandırıw niyetinde ekenin aytıp ótdi.
Maǵlıwmat ushın : BMSHnin’ tálim, pán hám mádeniyat máseleleri boyınsha shólkemi - YUNESKO Ekinshi jáhán urısınan keyin, 1945 jıl 16 noyabrde dúzilgen. Onıń tiykarǵı maqseti tálim, pán, mádeniyat, kommunikatsiyalar, turizm tarawları daǵı sheriklikti rawajlandırıw arqalı tınıshlıq hám qawipsizlikti bekkemlewge kómeklesiw bolıp tabıladı.
YUNESKOnin’ Parij qalasındaǵı Bas rezidenciyası 1958 jıl 3 noyabrde ashılǵan. Bul jay Parij qalasındaǵı Sena dáryasınıń so'l qirg'og'ida jaylasqan. Latınsha “Y” belgisine uqsas jay joybarı Xalıq aralıq arxitektorlar toparı tárepinen islep shıǵılǵan bolıp, ol jaǵdayda AQShdan Marsel' Breyer, Italiyadan P'er Luidji Nervi hám Frantsiyadan Bernar Zerfyus sıyaqlı arxityektorlar qatnasıwǵan. Jay arxitekturası da ayriqsha bolıp, ol 72 beton ústin ústine ornatılǵan. Ush korpustan shólkemlesken bınanıń 1068 áynegi barlıq bólmelerine jetkilikli muǵdarda jaqtılıq túsiwin támiyinleydi.
Odri Azule - 1972 jıl 4 avgustda Parijda tuwılǵan. 2000 jılda Frantsiya admınıstratsiyasi milliy mektepti tamamlaǵan. Sonnan keyin Il'-de-Frans regioni Esap palatasında islegen. 2014 jılda Frantsiyanıń burınǵı Prezidenti Fransua Ollandnin’ máslahátshisi, 2016 -2017 jıllardaǵı Frantsiya Mádeniyat hám kommunikatsiya ministri retinde iskerlik alıp barǵan. Ol 2017 jıl 15 noyabrden YUNESKOning Bas direktorı lawazımında iskerlik aparıp atır.
Tashkent mámleket shıǵıstanıw universiteti janındaǵı Shıǵıs mádeniyatı hám miyrasların izertlew ilimiy-izertlew orayında “Ózbekstan hám YuNESKO: ‘’Madaniy aloqalarning shakllanish tarixi va rivojlanish istiqbollar” atlı ilimiy toplam baspadan shıqtı.

BMSHnin’ tálim, pán hám mádeniyat máseleleri boyınsha qánigelesken shólkemi YUNESKO dúnyada tınıshlıqtı ornatıw, jarlılıqtı joq etiw, turaqlı rawajlanıwdı támiyinlew, tálim arqalı mádeniyatlararo baylanıs dúziw, pán tarawların rawajlandırıw, xalıq aralıq materiallıq hám maǵlıwmat almasinuviga járdemlesiw sıyaqlı tarawlarda iskerlik júrgizedi.Bıyılǵı jılı mámleketimiz xalıq aralıq maydanda joqarı abıray hám orınǵa iye bolǵan usı shólkemge aǵza bolǵanına 29 jıl tolıqtı. Ótken dáwir dawamında Ózbekstan menen YUNESKO ortasındaǵı baylanıslar, ásirese, mádeniyat salasında jedel rawajlandi. Atap aytqanda, jurtımızdań bay materiallıq miyrasların saqlap -álpeshlewde bul shólkem menen jaqın sheriklik ornatılǵan.
YuNESKO járdeminde mámleketimizde “Sharq taronalari”, baqsıshılıq kórkem óneri, ónermentshilik festivallari, Mártebe kórkem óneri konfrenciyası sıyaqlı qatar iri xalıq aralıq ilajlar tashkil atırǵanlıǵı da munasábetlerdi jáne de rawajlandırıwdıń hasası bolıp xızmet etedi.
Usı ilimiy maqalalar kompleksi Tashkent mámleket shıǵıstanıw universiteti janındaǵı “Shıǵıs mádeniyatı hám miyrasların izertlew ilimiy izertlew orayi” tárepinen ilimiy-ámeliy konferenciya materialları tiykarında dúzilgen. Jıynaq Ózbekstan hám YuNESKO munasábetleri hám materiallıq diplomatiyasi, shólkemlestirilgen-huqıqıy tárepleri haqqındaǵı, sonıń menen birge, materiallıq miyraslar ob'ektlerin YuNESKO dizimine kirgiziw, saqlaw, olardı alıp shıǵıp ketilishi hám alıp kirilishi máseleleri, xalıq aralıq jámiyetshilik hám keyingi áwladqa jetkiziw, gender teńligin támiyinlewde YuNESKOnin’ roli sıyaqlı ilimiy maqalalardan shólkemlesken.

2017-jıldıń 31-martı kúni Ózbekstan Respublikası Sırtqı isler ministrliginde mámleket degi missiyasini juwmaqlayotgan BMSHnin’ tálim, pán hám mádeniyat máseleleri boyınsha shólkemi (YUNESKO) wákilxanası basshısı Krista Pikkat menen ushırasıw bolıp ótti. Bul haqqında Ózbekstan Respublikası Sırtqı isler ministrligi Baspasóz xızmeti maǵlıwmat tarqatdı.
Bul maǵlıwmatqa kóre sáwbet dawamında Ózbekstan hám YUNESKO ortasındaǵı munasábetler jaǵdayı hám keleshekleri ortasinda pikir almasılǵan.Sonıń menen birge YUNESKO elshixanası basshısına Ózbekstan tárepi nátiyjeli iskerligi hám de Ózbekstan hám YUNESKO ortasındaǵı sherikliktiń jáne de rawajlanıwına qosqan salmaqlı úlesi, tálim, ilim hám mádeniyat tarawları daǵı óz-ara sheriklikti bekkemlewge tiyisli ámeliy máseleler sheshimine qaratılǵan qospa joybarlar hám programmalardı ámelge asırıw daǵı qatnasıwı ushın minnetdarshılıq bildiriw etilgen.
Krista Pikkat da Ózbekstandaǵı YUNESKO wákilxanası basshısı retindegi iskerligi dawamında Ózbekstan tárepiniń hár tárepleme kórsetken járdemi ushın minnetdarshılıq bildirgen
Ministrler Mákemesi 2018 jıl 9 iyun kúni “YuNeSKOning Umumjahon miyrasları dizimine kiritilgen Ózbekstan Respublikasındaǵı aymaqlardı qorǵaw tuwrısında”gi 435-sanlı qarardı qabılladı.
Putkilduniya materiallıq hám tábiy miyraslardı qorǵaw tuwrısındaǵı konvensiya 1995 jıldıń 22 dekabrinde Ózbekstan Respublikası tárepinen ratifikatsiya etilgen. Konventsiya sheńberinde Xiva qalasındaǵı “Ichan-qorǵan”, “Samarqand - mádeniyatlar kóshe kesispesi” obiekti, Buxara hám Shaxirsabiz tariyxıy orayları hám de Chotqol biosferası (tábiy miyraslar ) Putkil duniya miyrasları dizimine kiritilgen.
Nizamg’a muwapıq, Qashqadárya wálayatı Shaxirsabiz qalasınıń tariyxıy orayında keń kólemde qurılıs hám abadanlastırıw jumısların aparıwda Konventsiya jáne onı ámelge asırıw boyınsha ámeliy qóllanba qaǵıydalarına ámel etpesten hám olardıń joybarları YuNeSKOnin’ Putkildunya miyrasları orayı menen aldınan keliwilmagan halda alıp barılǵanı onıń bemisl universal hám ulıwmadunyalıq ma`nisine saldamlı unamsız tásir kórsetken. Nátiyjede, YuNeSKO janındaǵı Putkil duniya miyrasları komitetiniń 40 -sessiyasi sheshimi menen SHahirsabiz tariyxıy orayı 2016 jılda Umumjahon miyraslarınıń qáwip astındaǵı obiektler dizimine kiritilgen. Usı qarar menen Umumjahon miyrasları dizimine kiritilgen Ózbekstandaǵı aymaqlardı qorǵawdı jetilistiriw maydanınan usınıslar islep shıǵıw hám de onı ámelge asırıw boyınsha Bas ministr orınbasarı Áziz Abduhakimov baslıqlıǵında respublika basshi jumısshı toparı tuzildi.
Umumjahon miyrasları dizimine kiritilgen mámleketimizdegi aymaqlardı qorǵawdı jetilistiriw hám YuNeSKO janındaǵı Umumjahon miyrasları komitetiniń usınısların ámelge asırıw boyınsha 26 banddan ibarat “Jol kartası” tastıyıqlandi.
Jańa sheshimge muwapıq, Jumısshı gruppa Konventsiya, xalıq aralıq hámme tarepinen tan alınǵan normalar hám de YuNeSKO janındaǵı Umumjahon miyrasları komiteti usınısları, “Tariyxıy qalalar tábiyat kórinisileri tuwrısında”gi YuNeSKO usınısnamasın inabatqa alǵan halda, Ózbekstannıń milliy nızam hújjetleri, qalasazlik norma hám qaǵıydaları, tariyxıy qalalardıń bas jobaların, usınıń menen birge, Umumjahon miyrasları dizimine kiritilgen jurtımızdaǵı tiyisli aymaqlardı ilimpazlar, xalıq aralıq ekspertler, keń jámiyetshilik wákillerin qosqan halda sın kózqarastan analiz etedi hám de tiykarlanǵan usınıslar islep shıǵadı. Buǵan baylanıslı jámiyetshilik qadaǵalawın ámelge asırıwdıń tásirli hám ámeliy mexanizmleri, sonday-aq, jámiyetshilik keńesleri iskerligin jolǵa qoyıwǵa hár tárepten kómeklashiladi. Ilimpazlar, xalıq aralıq, shet el hám milliy shólkemlerdiń maman qánigeleri hám ekspertlerinen ibarat quramda Xalıq aralıq máslahát keńesi, turaqlı ámeliy baylanıs aparıwǵa qaratılǵan “Doslar klubi” iskerligi jolǵa qóyıladı.
Sheshimge tiykarınan Umumjahon miyrasları dizimine kiritilgen mámleketimizdegi tiyisli aymaqlar (obiektler) bólek qáwipsizlik etiletuǵın aymaqlar retinde tán alıw etiledi hám de olarda joybarlastırılǵan barlıq qurılıs hám abadanlastırıw jumıslarınıń joybarları YuNeSKOnin’ Umumjahon miyrasları orayı hám Ózbekstan Respublikası Mádeniyat ministrligi menen belgilengen tártipte aldınan kelisim halda ámelge asırılıwı shártligi, belgilep qoyıldı.
Umumjahon miyrasları dizimine kiritilgen mámleketimizdegi tiyisli aymaqlar (obiektler) de Konventsiya talapları atqarılmaganda hám olardaǵı qurılıs jumıslarınıń joybarları keliwmesten ámelge asırılǵan jaǵdaylar boyınsha basqarıw hám jınayatlı juwapkerlik ilajları belgilengen tártipte kúshaytırıladı.
YuNeSKO janındaǵı Umumjahon miyrasları komitetiniń usınısların inabatqa alǵan halda SHaxirsabiz tariyxıy orayınıń bemisl universal hám ulıwmadunyalıq ma`nisin qayta tiklew ilajları ámelge asıriladı.
Xiva qalasındaǵı “Ichan-qorǵan” hám Buxara tariyxıy orayı hám olardıń qáwipsizlik aymaǵındaǵı barlıq kapital qurılıs jumısları, olardıń joybarları Umumjahon miyrasları orayı tárepinen maqullangunga shekem toqtatıladı.
Usı jıldıń 10 iyuligacha Materiallıq -materiallıq miyraslar obiektleri mámleket kadastrına kiritilgen obiektlerdiń jańalanǵan dizimi belgilengen tártipte tastıyıqlanadi. Xalıqtıń xabordorligini asırıw maqsetinde bul dizim rásmiy-veb saytlarda daǵaza etiledi. Hár jılı 18 aprel - Esteliklerdi hám tariyxıy jaylardı asıraw xalıq aralıq kúnin Ózbekstanda keń bayramlanadı, sol kún Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúninde tarawdıń wákillerin múnásip xoshametlantiriladi, túrli ilajlar hám respublika kórik-tańlawları ótkeriledi. 18 aprel kúni respublika xalqın mámleket muzeyleri hám materiallıq materiallıq miyraslardıń kóshpelis múlk obiektlerine biypul, shet el puqaralardı arzanlastırılgan bahalarda kiriwi maydanınan usınıslar ministrler Mákemesine kiritiledi.
Usı qarar Ózbekstan Respublikası aymaǵında Konventsiya qaǵıydalarına iyiwmay ámel qılıw, mámleketimizdegi Umumjahon miyrasları dizimine kiritilgen obiektler hám aymaqlardı qorǵaw, olardıń kem ushraytuǵınlıǵı, jáhán mádeniyatı hám tariyxına qosqan hár tárepleme kútá úlken úlesin saqlap qalıw, keleshek áwladqa jetkiziwge úles qosadı.
Ózbekstan BMT qasındaǵı tálim, pán hám mádeniyat máseleleri boyınsha xalıq aralıq shólkemge (YuNeSKO) 1993 jılı qosıldı. Usı waqıtta YuNeSKO dizimine Ózbekstandan 4 arxitekturalıq kompleks hám nomoddiy materiallıq miyraslardıń 5 obiekti kiritilgen. Arxitekturalıq kompleksler Xiva, Buxara, Samarqand hám Shahirsabiz tariyxıy oraylarınan ibarat. 5 ta nomateralliq mádeniyat obiekti bolsa Sortro'z, úlken qosıq, askiya hám taǵı basqalardan ibarat. Sonıń menen birge, taǵı 30 obiekt bul dizimge kiritilish basqıshında turıptı. Prezidenttiń «Materiallıq materiallıq miyraslar ob'ektlerin qorǵaw salasındaǵı iskerlikti tupten jetilistiriw ilajları tuwrısında" gi sheshimi qabıllandı. Bul haqqında Ádillik ministrliginiń telegramdagi «Huqıqıiy informaciya» kanalı arqalı xabar berildi.
Sheshimge muwapıq Mádeniyat ministrliginiń Materiallıq miyraslar ob'ektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw ilimiy-islep shıǵarıw bas basqarması hám de onıń regionlararo (regionlıq ) mámleket inspeksiyalari negizinde Mádeniyat ministrligi janında Materiallıq miyraslar departamenti onıń aymaqlıq basqarmaları dúzildi.
Departament materiallıq materiallıq miyraslar, atap aytqanda, arxeologiya miyrasları ob'ektlerin qorǵaw hám olardan paydalanıw salasında arnawlı kepillikli shólkem esaplanıwı belgilep qoyıldı.
2019−2021 jıllarda materiallıq materiallıq miyraslar ob'ektlerin qorǵaw, asıraw, ilimiy izertlew, targ'ib qılıw hám olardan aqılǵa say paydalanıwdı tupten jetilistiriw boyınsha «Jol kartası» tastıyıqlandi. Departament qasında tariyx, arxitektorshılıq, materiallıq materiallıq miyraslar salasında ilimiy, ámeliy tájiriybege iye bolǵan 11 dana alım hám joqarı maman qánigelerden ibarat Ilimiy-ekspert keńes tuzildi.
Keleside, materiallıq materiallıq miyraslardıń kóshpelis múlk ob'ektleri hám olardıń qorǵawlanatuǵın tegralarida jer qazıw, jer dúziw, qurılıs, melioratsiya hám basqa xojalıq jumısları, asırawǵa tiyisli islerdi ámelge asırıw hám de ilimiy hám ilimiy-texnikalıq izertlewler ótkeriwge tiyisli joybarlar Ilimiy-ekspert keńes menen keliwiliwi kerek, bunda onıń juwmaǵı Departament ushın májburiy esaplanadı.
Materiallıq miyraslar fondı shólkemlestirilip, onı qáliplestiriw dárekleri belgilep qoyıldı.
Buxara mámleket kórkem-arxitekturalıq muzey-qorıq jeri, Samarqand mámleket birlesken tariyxıy -arxitekturalıq hám kórkem muzey-qorıq jeri, Xiva «Ichan qorǵan» mámleket muzey-qorıq jeri tiyislishe «Buxara», «Samarqand», «Ichan qorǵan» mámleket muzey-qorıq jerleri etip qayta at berildi.
Navaiy, Qashqadárya, Surxondaryo hám Ferǵana wálayatlarında tiyislishe «Sarmishsoy», «Shahirsabiz», «Termiz» hám «Qo'qon» mámleket muzey-qorıq jerlerin shólkemlestiriledi.Sheshimge kóre YUNESKOnin’ Umumjahon miyrasları dizimine tariyxıy -materiallıq ma`nisine kóre kiritilgen respublika daǵı aymaqlar bólek qáwipsizlik etiletuǵın tariyxıy -materiallıq aymaqlar esaplanadı hám de olarda joybarlastırılǵan qurılıs hám abadanlastırıw jumıslarınıń joybarları Departament hám de YUNESKOnin’ Umumjahon miyrasları orayı menen májburiy tártipte kelisim halda ámelge asıriladı. Bunda materiallıq materiallıq miyraslardıń kóshpelis múlk ob'ektleri milliy dizimi ministrler Mákemesi tárepinen tastıyıqlanadi.Mámleket kóshpelis múlki esaplanǵan materiallıq materiallıq miyraslar ob'ektlerin operativ basqarıw huqıqı tiykarında yamasa mut paydalanıw huqıqı tiykarında biriktiriw prezident hám ministrler Mákemesi sheshimi tiykarında ámelge asıriladı. Materiallıq materiallıq miyraslar ob'ektlerin qorǵaw boyınsha jámiyetshil inspektorlar iskerligi shólkemlestiriledi, olardıń nızam hújjetleri aynıwına tiyisli shaqırıwları Departament yamasa onıń aymaqlıq basqarmaları tárepinen májburiy tártipte mámleket qadaǵalawı formasında tekseriledi, bunda basqarıw huqıqbuzarlik yamasa jınayat anıqlansa, jámiyetshil inspektorlar Fond qarjları esabınan pul sıylıqı menen siyliqlandi.

Paydalang’an a’debiyatlar

1.Saidov A.X., Xalqaro huquq, T., 2001
2.Xakimov R., Oʻzbekiston va Birlashgan Millatlar Tashkiloti, T., 2001
3.Moʻminov Abdulxay, Oʻzbekiston va UNESCOning xalqaro-huquqiy munosabatlari, T., 2003.
4. https://uz.wikipedia.org/wiki/UNESCO
5. https://uzbekistan.lv/uz/ozbekiston-yunesko-tinchlik-va-ezgulik-yolidagi-hamkorlik/