Aldegid va ketonlarning tabiatda uchrashi, Gomologik qator. Tuzilishi va nomlanishi

Birikish reaksiyalari.1.Aldegid va ketonlar Ni katalizatori ishtirokida vodorodni biriktirib olish mumkin.
Bunda aldegidlardan birlamchi, ketonlardan ikkilamchi spirtlar xosil bo’ladi:

R – C – H + H₂ R – CH₂OH

O
R – C – H + H₂ R – CH – R
 
O OH

Aldegid va ketonlar sianid kislotani biriktirib oksinitrilga aylantiradi.

R OH
R – C = O + HCN C
H CN
Oksi nitrildan oksikislota va a - aminokislotalar sintez qilish mumkin.
O’rin olish reaksiyalari. Quyida aldegid va ketonlarning karbonil gruppasidagi kislorodning ba`zi birikmalari bilan o’rin olish reaksiyalarini ko’rib chiqamiz.
1.Aldegid va ketonlar gidroksilamin NH<sub>2</sub>OH bilan oksimlar xosil qiladilar.
O
CH<sub>3</sub> – C + H<sub>2</sub>NOH CH<sub>3</sub> – C =NOH +H<sub>2</sub>O
H H
Sirka aldegid oksimi
CH<sub>3</sub> CH<sub>3</sub>
C=O+H<sub>2</sub>NOH C=N – OH + H<sub>2</sub>O
CH<sub>3</sub> CH<sub>3</sub>
atseton oksimi
2.Aldegid va ketonlarga gidrazin NH<sub>2</sub> - NH<sub>2</sub> ta`sir ettirilsa, gidrazonlar xosil bo’ladi:
O
R – C + H₂N - NH₂ R - C = N – NH₂ +H₂O
H H
R R
C=O+H₂N – NH₂ C=N – NH₂ + H₂O
R R
3.Aldegid va ketonlardagi karbonil gruppa bilan bevosita boglangan uglevodorod-dagi a - vodorod atomlari juda aktiv bo’lib, ular galogenlar bilan osongina o’rin almashinishi mumkin.
Masalan:
O O
СН₃ – CH₂ - C + Br₂ – CH₃ - CH - C + HBr
H Br H
a- brompropion aldegid
4.Aldegid va ketonlarning oksidlanishi. Aldegidlarning kumush gidrooksidning ammiakli eritmasi bilan oksidlanishi "kumush ko’zgu" reaksiyasi deyiladi. Bu reksiyadan aldegidlarning sifat analizida keng foydalaniladi.


O
R – C +[ Ag ( NH₃)₂]+ OH- R – COONH₄ + NH₄OH +Ag
H
Ketonlar faqat ishqoriy va kislotali muhitda KMnO₄ yoki K₂CrO₇ kuchli oksidlovchi ta`siridagina oksidlanadilar. Oksidlanish jarayonida molekulalar parchalanib ketadi.
O O
CH₃ - CH₂ - C – CH₂ – CH₃ + 3[O-] CH₃ – C + CH₃ – C