Amaliy dasturiy ta’minot

---

: AMALIY DASTURIY TA’MINOT 
 
REJA: 
 
1. Amaliy dasturiy ta’minot haqida tushuncha. 
2. Amaliy dasturiy ta’minot tasnifi. 
3. Sun’iy intellect tizimlari. 
Kompyuterning dasturiy ta’minoti orasida eng ko`p qo`llaniladigani amaliy 
dasturiy ta’minot (ADT)dir. Bunga asosiy sabab – kompyuterlardan inson 
faoliyatining barcha sohalarida keng foydalanishi, turli predmet sohalarida 
avtomatlashtirilgan tizimlarning yaratilishi va qo`llanishidir. Amaliy dasturiy 
ta’minotni quyidagicha tasniflash mumkin. 
Muammoga yo`naltirilgan ADTga quyidagilar kiradi: 
– 
buxgalteriya uchun DT; 
– 
personalni boshqarish DT; 
– 
jarayonlarni boshqarish DT; 
– 
bank axborot tizimlari va boshqalar. 
ADT 
Muammoga 
yo`nal-tirilgan 
ADT 
Ofis 
ADT 
Sun’iy intel-lekt 
tizimlari 
Multimedia das-turiy 
vositalari 
Kichik nashriyot 
tizimlari 
Umumiy 
maqsadli ADT 

---

Umumiy maqsadli ADT – soha mutaxassisi bo`lgan foydalanuvchi axborot 
texnologiyasini qo`llaganda uning ishiga yordam beruvchi ko`plab dasturlarni o`z 
ichiga oladi. Bular: 
– kompyuterlarda ma’lumotlar bazasini tashkil etish va saqlashni 
ta’minlovchi ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT); 
– matnli hujjatlarni avtomatik ravishda bichimlashtiruvchi, ularni tegishli 
holatda rasmiylashtiruvchi va chop etuvchi matn muharrirlari; 
– grafik muharrirlar; 
– hisoblashlar uchun qulay muhitni ta’minlovchi elektron jadvallar; 
– taqdimot qilish vositalari, ya’ni tasvirlar hosil qilish, ularni ekranda 
namoyish etish, slaydlar, animatsiya, filmlar tayyorlashga mo`ljallangan maxsus 
dasturlar. 
Ofis ADT idora faoliyatini tashkiliy boshqarishni ta’minlovchi dasturlarni 
o`z ichiga oladi. Ularga quyidagilar kiradi: 
– REJA:lovchi yoki organayzerlar, ya’ni ish vaqtini REJA:lashtiruvchi, 
uchrashuvlar bayonnomalarini, jadvallarni tuzuvchi, telefon va yozuv kitoblarini 
olib boruvchi dasturlar; 
– tarjimon dasturlar, ya’ni berilgan boshlang`ich matnni ko`rsatilgan tilga 
tarjima qilishga mo`ljallangan dasturlar; 
– skaner yordamida o`qilgan axborotni tanib oluvchi va matnli ifodaga 
binoan o`zgartiruvchi dasturiy vositalar; 
– tarmoqdagi uzoq masofada joylashgan abonent bilan foydalanuvchi 
orasidagi o`zaro muloqotni tashkil etuvchi kommunikatsion dasturlar. 
Kichik nashriyot tizimlari «kompyuterli nashriyot faoliyati» axborot 
texnologiyasini ta’minlaydi, matnni bichim solish va tahrirlash, avtomatik ravishda 
betlarga ajratish, xat boshlarini yaratish, rangli grafikani matn orasiga qo`yish va 
hokazolarni bajaradi. 
Multimedia dasturiy vositalari dasturiy mahsulotlarning nisbatan yangi sinfi 
hisoblanadi. U ma’lumotlarni qayta ishlash muhitining o`zgarishi, lazerli 

---

disklarning paydo bo`lishi, ma’lumotlarning tarmoqli texnologiyasining 
rivojlanishi natijasida shakllandi. 
Sun’iy intellekt tizimlari. Bu sohadagi izlanishlarni to`rt yo`nalishga bo`lish 
mumkin: 
– 
Ijodiy jarayonlarni imitaiiya qiluvchi tizimlar. 
Ushbu yo`nalish kompyuterda o`yinlarni (shaxmat, shashka va h.k.) 
avtomatik tarjima qilishni va boshqalarni amalga oshiradigan dasturiy ta’minotni 
yaratish bilan shug`ullanadi. 
– 
Bilimlarga asoslangan intellektual tizimlar. 
Ushbu yo`nalishdagi muhim natijalardan biri ekspert tizimlarniig yaratilishi 
hisoblanadi. Shu tufayli sun’iy intellekt tizimlarini ma’lum va kichik sohalarning 
eksperti sifatida tan olinishi va qo`llanishi mumkin. 
– 
EHMlarning yaigi arxitekturasini yaratish. 
Bu yo`nalish sun’iy tafakkur mashinalari (beshinchi avlod EHMlari)ni 
yaratish muammolarini o`rganadi. 
– 
Intellektual robotlar. 
Bu yo`nalish oldindan qo`yilgan manzil va maqsadga erisha oladigan 
intellektual robotlar avlodini yaratish muammolari bilan shug`ullanadi.