Amaliy mashg’ulot 1 Mavzu: Dasturlash tillarida ma’lumotlarning standart turlari. Funksiyalarni amalga oshirish

Boolean ma'lumotlar turi bilan e'lon qilinadi bool kalit so'z va faqat 
qiymatlarni qabul qilishi mumkin true, yoki false. Qiymat qaytarilganda true = 1 
va false = 0. 

---

Char Ma'lumotlar turi saqlash uchun foydalaniladigan yagona belgi. Belgilar 'A' 
yoki 'c' kabi bir tirnoq bilan o'ralgan bo'lishi kerak. 
String - Turi belgi (matn) bir ketma-ketlikni saqlash uchun ishlatiladi. satrda 
yozilganidek qo'sh tirnoqda yozilishni unutmang. Misol uchun string ism = 
"MasterSherkulov"; Satrlardan foydalanish uchun siz qo'shimcha kutubxonadan 
foydalanishingizga to'g'ri keladi  kutubxonaga kiritishingiz kerak: 
 
 Ma’lumotlar toifalari 
Ko’plab dasturlash tillarida ma’lumotlar bazaviy va keltirilgan toifalarga 
ajratiladi. Ma’lumotlarning toifalarini 1.1-rasmdagidek klassifikatsiyalash mumkin. 
Ma’lumotlarning ixtiyoriy toifasi qiymatlar sohasi va ular ustida bajarilishi 
mumkin bo’lgan amallar orqali tavsiflanadi. void kalit so’zi hech qanday toifaga ega 
emaslikni anglatadi. Bunday toifadagi funksiyalar hech qanday qiymatni 
qaytarmaydi. Lekin asosiy dastur tanasi, ya’ni main() funksiyasi void toifasiga ega 
bo’lolmaydi, u int toifasida bo’lishi kerak. 
Amallar odatda unar ya’ni bitta operandga qo’llaniladigan amallarga va binar 
ya’ni ikki operandga qo’llaniladigan amallarga ajratiladi. 

---

Binar amallar additiv ya’ni qo’shuv [+] va ayirish [–] amallariga, hamda 
multiplikativ ya’ni ko’paytirish [*], bo’lish [/] va modul olish[%] amallariga 
ajratiladi. Additiv amallarining ustuvorligi multiplikativ amallarining ustuvorligidan 
pastroqdir. Butun sonni butun songa bo’lganda natija butun songacha yaxlitlanadi. 
Masalan, 10/3=3, (-10)/3=-3, 10/(-3) =-3. 
Modul amali butun sonni butun songa bo’lishdan hosil bo’ladigan qoldiqqa 
tengdir. Agar modul amali musbat operandlarga qo’llanilsa, natija ham musbat 
bo’ladi, aks holda natija ishorasi kompilyatorga bog’liqdir. 
Binar arifmetik amallar bajarilganda tiplarni keltirish quyidagi qoidalar asosida 
amalga oshiriladi: 
1. 
short va char tiplari int tipiga keltiriladi; 
2. 
agar operandlar biri long tipiga tegishli bo’lsa ikkinchi operand 
ham long tipiga keltiriladi va natija ham long tipiga tegishli bo’ladi;
3. 
agar operandlar biri float tipiga tegishli bo’lsa ikkinchi operand 
ham float tipiga keltiriladi va natija ham float tipiga tegishli bo’ladi;
4. 
agar operandlar biri double tipiga tegishli bo’lsa ikkinchi operand 
ham double tipiga keltiriladi va natija ham double tipiga tegishli bo’ladi;
5. 
agar operandlar biri long double tipiga tegishli bo’lsa ikkinchi 
operand ham long double tipiga keltiriladi va natija ham long double tipiga 
tegishli bo’ladi; 
Unar amallarga ishorani o’zgartiruvchi unarminus [–] va unar plus [+] amallari 
kiradi. Bundan tashqari [++] va [--] amallari ham unar amallarga kiradi. 
[++] unar amali qiymatni 1 ga oshirishni ko’rsatadi. Amalni prefiks ya’ni ++i 
ko’rinishda ishlatish oldin o’zgaruvchi qiymatini oshirib so’ngra foydalanish 
lozimligini, postfiks ya’ni i++ ko’rinishda ishlatishdan oldin o’zgaruvchi 
qiymatidan foydalanib, so’ngra oshirish kerakligini ko’rsatadi. Masalan, i qiymati 2 
ga teng bo’lsin, u holda 3+(++i) ifoda qiymati 6 ga, 3+i++ ifoda qiymati 5 ga teng 
bo’ladi. Ikkala holda ham i qiymati 3 ga teng bo’ladi.
[--] unar amali qiymatni 1 ga kamaytirishni ko’rsatadi. Bu amal ham prefiks va 
postfiks ko’rinishda ishlatilishi mumkin. Masalan, i qiymati 2 ga teng bo’lsin, u 
holda --i ifoda qiymati 1 ga, i-- ifoda qiymati 2 ga teng bo’ladi. Ikkala holda ham i 
qiymati 1 ga teng bo’ladi. 
Masala: Ushbu masalalarni C++ dasturlash tilida int a=100, b=10, c=5; 
qiymatlar berilgan. Sikl, unar va arifmetik amallar yordamida ekranga a=4 va b=810 
natija chiqsin 
Dasturning ko’di: 
#include  
#include  
using namespace std; 

---

int main(int argc, char *argv[]) 
{ 
int a=100,b=10,c=5;
for(int i=0; i<2; i++) 
{ a/=b-c; 
} 
for(int i=0; i<2; i++) 
{ b*=a+c; 
} 
cout<<"a="<cout<<"b="<system("PAUSE"); 
}