Amaliy matematika

Debet 0410-0490 «Nomoddiy aktvlar hisobi schetlari»
Kredit 8510 «Aktivlarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar»

• 
  Boshlang‘ich qiymat kamaytirilganda
  

Debet 8510 «Aktivlarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar»
Kredit 0410-0490 «Nomoddiy aktvlar hisobi schetlari»
Nomoddiy aktivlarning analitik hisobi moddiy javobgar shaxslar bo‘yicha har bir inventar ob’ektning kodi (tartib nomeri) bo‘yicha kartochkalarda yoki kitobda yuritiladi. Ushbu kartochka va kitoblar nomoddiy aktivlar kelib tushganda ochiladi va ularning butun foydali xizmat muddati davri davomida saqlanadi.


Inventarizatsiya o'tkazish tartibi
Mulk shaklidan qat'iy nazar, korxona va tashkilotlar o'zlariga taalluqli bo'lgan mablag'lar holatini, ularning to'liqligini aniqlash maqsadida yillik buxgalteriya hisoboti va balansini topshirishdan oldin to'liq inventarizatsiya o'tkazishlari kerak. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahka-masining 1994-yil 26.03.164-sonli „O'zbekiston Respub-likasida buxgalteriya hisobi va hisoboti to'g'risidagi Nizomini tasdiqlash hamda buxgalteriya hisob-schotlar tizimini takomillashtirish haqida" gi qarorida ko'rsatilganidir.
Inventarizatsiya o'tkazish yordamida tegishli hisobdor shaxs zimmasida tovar va moddiy boyliklar son va sifat jihatdan o'rganilib, pul ifodasida hisob-kitob qilinadi va natijalari aniqlanadi.
Yuqoridagi qarorga asosan: quyidagi hollarda ashyoviy ro'yxat (inventarizatsiya) dan o'tkazish majburiydir:

• 
  mulkni ijaraga berishda va davlat tasarrufidan chiqarishda;
  
• 
  yillik buxgalteriya liisobotini tuzish oldidan, hisob yilining birinclii oktabridan so'ng ro'yxatdan o'tkazilgan mulk bundan mustasnodir.
  

Binolar, inshootlar va asosiy vositalarning boshqa ko'chma obyektlari, ashyoviy ro'yxatdan ikki-uch yilda bir marta o'tkazilishi mumkin.
Pul mablag'lari, hujjatlari, boyliklar va qat'iy hisobda turadigan rasmiy ish qog'ozlari oyda bir marta inventarizatsiya qilinadi.
Наг bir tarmoq o'z xususiyatlarini hisobga olib, tarmoq ichida inventarizatsiya o'tkazish to'g'risida yo'riqnomalar ishlab chiqishi mumkin.
Inventarizatsiya o'tkazishda mulk egasi, rahbar maxsus buyruq, farmoyish beradi. Farmoyish qachon, qayerda inventarizatsiya o'tkazilishi, komissiya a'zolarining tarkibi, moddiy javobgar shaxslarning ismi, familiyalari belgilanadi. Inventarizatsiya boshlanish va tugatilish kunlari ko'rsatiladi.
Inventarizatsiya yordamida moddiy javobgar shaxs tomonidan yo'l qo'yilgan xato va kamchiliklar, tovar moddiy boyliklardagi yo'qotishlar, kamomad va xiyonatlarni aniqlash imkoniyati yaratiladi. Inventarizatsiyaning maqsadi BHMA ning 19-sonida ko'rsatilgandir. Korxona va tashkilotlarda doimiy harakatdagi inven-tarizatsiya komissiyalari tгIziladi. Bu kommissiyaga a'zo qilib korxona rahbarining muovinlari, huquqshunos, tovarshunos, iqtisodchilar, muhandislar kiritilishi mumkin. Doimiy harakatdagi inventarizatsiya komissiyasining tarkibi xo'jalik yurituvchi subyekt rahbari tomonidan tegishli buyraq bilan hisobot yilining boshida tashkil qilinadi.
Buxgalteriya hisobi milliy andazasining 19-sonida ko'rsatilishicha, inventarizatsiya paytida komissiya a'zo-laridan birortasining ishtirok etmasligi, inventarizatsiya natijalarini haqiqiy emas deb hisoblanishiga olib kelishi ko'rsatilgan.
Doimiy harakatdagi inventarizatsiya komissiyasi a'zolari o'z faoliyati davomida moddiy javobgar shaxslarning ish faoliyatini nazorat qilib boradi, inventarizatsiya o'tkazishni tashkil qiladi, inventarizatsiya komissiyasi a'zolariga tovar-moddiy boyliklarning to'liqligini ta'minlash bo'yicha o'z fikr va mulohazalarini beradi.
Doimiy harakatdagi inventarizatsiya komissiyasi a'zolari inventarizatsiya ishlarini to'g'ri o'tkazilganligini aniqlash maqsadida nazorat tekshirishlarini o'tkazib boradilar va bu to'g'ridagi dalolatnomani tuzadilar.
Agar inventarizatsiya o'tkazishda jiddiy xato va kam-chiliklar aniqlansa, inventarizatsiya o'tkazish to'g'risida belgilangan qoidalar buzilgan deb hisoblansa, qayta inventarizatsiya o'tkazish to'g'risida o'z takliflarini beradi.
Korxona rahbari tomomdan doimiy harakatdagi inven­tarizatsiya o'tkazish komissiyasini tuzish to'g'risidagi buy-rug'ining mazmuni va ko'rinishi quyidagicha:
Inventarizatsiya ishlarining boshlanishida moddiy ja-vobgar shaxs tomonidan inventarizatsiya o'tkazish, bel-gilangan kuniga tovar hisoboti tuziladi va uning birinchi nusxasi komissiya a'zolariga taqdim qilinadi. Hisobda kirim va chiqim hujjatlari to'liq ko'rsatiladi va qo'shimcha hujjatlar yo'qligi to'g'risida moddiy javobgar shaxs tilxat yozib beradi.
Navbatdagi qilinadigan ish, bu xazinadagi naqd pullarni sanab chiqish bilan bajariladi, haqiqiy aniqlangan, sotilgan tovarlar summasiga dalolatnomada naqd pullar qiymati bo'yicha alohida-alohida ko'rsatiladi va komissiya tomonidan imzolanadi.
Agar kassada pul qiymatiga ega bo'lgan qog'ozlar borligi aniqlansa, ular alohida dalolatnomada ko'rsatiladi.
Inventarizatsiya o'tkazishda moddiy javobgar shaxs zimmasidagi tovar-moddiy boyliklar, idishlar, inventarlar, asbob-uskunalar to'liq ro'yxatga olinadi.
Tovar-moddiy boyliklarning ro'yxati maxsus inven-tarizatsiya varaqalarida aks ettiriladi. Inventarizatsiya varaqasida komissiya a'zolarining turkumi, inventarizatsiya o'tkazilayotgan kun, shu kunga tovarlar, idishlar qoldig'i tovar hisobotiga asosan ko'rsatiladi.
Moddiy javobgar shaxs zimmasidagi tovar-moddiy boyliklar inventarizatsiya varaqasida nomma-nom o'z ifodasini topadi. Unda tovarning nomi, sorti, artikuli, bahosi, miqdori summasi ko'rsatiladi.
Mavjud tovar-moddiy boylik to'liq ro'yxatdan o'tka-zilgandan keyin jami tovarlar miqdori va summasi hisoblab chiqiladi.
Inventarizatsiya o'tkazilgandan so'ng komissiya a'zolari moddiy javobgar shaxslar zimmasidagi (mulk) tovar-moddiy boylik to'liq inventarizatsiya varaqasida ko'rsatiladi va komissiya a'zolariga mulk egasi tomonidan e'tirozlar yo'qligini tasdiqlash maqsadida bayonnoma yozib uni imzolaydilar.
Shundan keyingina inventarizatsiya natijalarini aniqlash uchun asos yaratiladi.
Inventarizatsiya natijalarini aniqlash tartibi va rasmiy-lashtirish O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkama-sining 1994- yil 26- martdagi 164-sonli qarorida ko'rsatilgan. Qarorda asosan, inventarizatsiya o'tkazish va boshqa tekshiruvlar vaqtida aniqlangan haqiqiy mavjud mulk hamda buxgalteriya hisobi ma'lumotlari o'rtasidagi farqlar quyidagicha aniqlanadi: „Ortiqcha mulk va pul mablag'lari tegishli ravishda moliyaviy natijalarga yoki mablag' bilan ta'minlash (fondlar) ni ko'paytirish kirim qilinadi, keyin chalik uning sabablari va aybdor shaxslar aniqlanadi" (1994-yil, 26. 03, Vazirlar Mahkamasining 164- sonli qarori).
Xalq xo'jalik tarmoqlarida inventarizatsiya o'tkazish tartibi, natijalarini aniqlash yuqoridagi qarorda ko'rsatilgan bo'lsa-da, tarmoq xususiyatidan kelib chiqqan holda ayrim o'zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, savdo tarmoqlarida inventarizatsiya natijalarini aniqlashda tovarlarni me'yordagi va me'yordan yuqori bo'lgan kama-yishini aniqlashga aloliida ahamiyat beriladi va bunday kamayish summalari inventarizatsiya natijalarini aniqlashda hisobga olinadi