Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild

MATERİAL VƏ METODLAR 

Tədqiqatın  materialını  Azərbaycanın  təbii  florasında  yayılmış  nadir  ağac  və  kol 

bitkiləri təşkil etmişdir. Tədqiqat işinin əsas məqsədi ölkəmizin təbii florasında yayılmş nadir 

və  nəsli  kəsilməkdə  olan  oduncaqlı  bitki  növlərinə  insan  fəaliyyəti  ilə  bağlı  olan  amillərin 

təsiri  ilə  əlaqədar  həmin  bikilərin  bu  günkü  dövrdə  vəziyyətləri  və  onun  təhlili  olmuşdur. 

Tədqiqat işini yerinə yetirərkən  tədqiq olunan  nadir bitki növlərinin təbi şəraitdə öyrənilməsi 

üçün  Q.P.Semenova  [14],  Zaytsev  Q.N.  [7],W.T.William,  J.M.Lanbert  [17]  metodikaları  və 

ƏMBMİ 3.1 (2001) versiyası  əsas götrülmüşdür. [16]. 

 

MÜZAKİRƏ VƏ NƏTİCƏLƏR 

 Azərbaycan meşələrində 450-dən çox növ, ağac və kol bitkisi olduğu qeyd edilir [5]. 

Bu bitki  növləri  içərisində 100-dən  artıq növün  nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki  olduğu 

tərəfimizdən müəyyənləşmişdir. 

Talış  zonasında,  xüsusilə  Lənkəran  rayonu  ərazisində  aşağı  dağlıq  qurşağında 

dəmirağac,  şabalıdyarpaq  palıd  və  digər  palıd  növləri  dominant-edifikator  rolunu  oynayan 

növlərdəndir [12]. Bu meşəliklərdə azad ağacı, Qafqaz xurması, Xəzər şeytanağacı, Lənkəran 

akasiyası  və  s.  növlərə  rast  gəlmək  mümkündür.  Ümumiyyətlə,  Talış  zonasında  aşağı  dağ 

qurşağında  meşələr  3-cü  dövrə  aid  relikt  və  endemik  bitkilər  baxımından  zəngindir  [4,  5]. 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

 

 

Apardığımız müşahidələr nəticəsində məlum olmuşdur ki, Lənkəran meşələrində rast gəlinən 

bəzi nadir bitkilərə Azərbaycanın digər rayonlarında da (İsmayıllı, Qəbələ, Zaqatala, Balakən) 

rast gəlmək mümkündür. Bu onu göstərir ki, keçmişdə Azərbaycanın bir çox əraziləri Hirkan 

florasına  xas  bitkilərlə  örtülü  olmuşdur,  sonradan  iqlimin  dəyişməsi  ilə  bitkilərin  növ 

tərkibində  yerdəyişmələr  əmələ  gəlmişdir.  Lənkəran  rayon  ərazisində  aparılan  müşahidələrə 

əsasən  demək  mümkündür  ki,  yuxarıda  dağ  qurşağında  ağac  bitkilərinin    məhv  edilməsinə 

daha  çox  təsadüf  edilir.  Bu  yerlərdə  əvvəllər  şərq  palıdı  daha  çox  yayılmışdır,  lakin  bu 

bitkinin yayılma sahəsi xeyli azalmış hazırda çox nadir hallarda ona rast gəlmək (Viləşçayın 

yuxarı  hissəsi)  mümkündür.  Dərələrdə,  çay  kənarlarında  Qafqaz  xurmasına,  ürəkvariyarpaq 

qızılağaca, qanadmeyvə yalanqoza və digər nadir növlərə rast gəlinir. 

Ümumiyyətlə,  Azərbaycanın  dağlıq  bölgələrində  olan  meşə  sahələri  demək  olar  ki, 

insan  fəaliyyəti  ilə  əlaqədar  məhv  edilməkdə  davam  edir.  Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi  bu 

hal ən çox yuxarı dağ qurşağında olan meşə sahələrində baş verir.Belə meşələrdə nadir ağac 

və kol növləri ilə birlikdə  Şuşa vələsi, şərq fıstığı, ağcaqayın, Qafqaz vələsi, şabalıdyarpaq 

palıd,  çöl  ağcaqayını,  kol  bitkilərindən  isə  Hirkan  pirkalı,  yemişan,  quşarmudu  və  s  növlər 

vardır. 

Tərəfimizdən  aparılan  müşahidələr  göstərir  ki,  yaşayış  məntəqələrinə  yaxın  yerlərdə 

yanacaq və tikinti materialları üçün ağac və kol bitkiləri kəsilir və bitki qruplarının növ tərkibi 

azalır. Mütəmadi olaraq bu proses davam etdikcə bu bitki qruplaşmasında olan nadir bitkilər 

zaman keçdikcə nəsli azalmaqda davam edir . 

Nadir bitkilərdən olan şabalıdyarpaq palıdın Talış meşələrinin 40%-ni təşkil etdiyi və 

50 min hektara yaxın sahə tutduğu qeyd edilmişdir [13]. 

Müşahidələrə  əsasən  demək  olar  ki,  insanların  bu  nadir  bitkini  özbaşına  kəsməsi  və 

aşırı  mal-qara  otarması  nəticəsində  şabalıdyarpaq  palıdın  cavan  nümunələri  məhv  edilir. 

Nəticədə bu bitkinin yerinə digər bitki növləri əmələ gəlir. İnsan fəaliyyəti ilə əlaqədar Talış 

bölgəsində dəniz səviyyəsindən 1400-1700 m  yüksəklikər arasında palıdın sistematik olaraq 

məhv  edilməsi  nəticəsində  şabalıdyarpaq  palıdın  təbii  arealı  daralmış  və  bu  bitki  növü  VU 

(nəsli azlan) kateqoriyasına daxil olmuşdur.  

Aparılan  müşahidələr  nəticəsində  demək  mümkündür  ki,  antropogen  təsirlərin  güclü 

olduğu yerlərdə meşə yerinə kol bitki örtüyü ilə əvəz olunur. 

Azərbaycanın  cənub  bölgəsində  arealı  çox  kiçilən  bitkilərdən  biri  də  Qafqaz 

xurmasıdır. Əvvəllər bu bölgədə adi xurma meşələri geniş ərazini əhatə etmişdir. Müşahidələr 

və  sorğular  nəticəsində  məlum  olmuşdur  ki,    insanlar  məkik  düzəltmək  üçün  bu  nadir  bitki 

növünü kəsərək onun kötüklərindən istifadə edirlər. Adi xurmanın arealının kiçilməsinə səbəb 

olan  amillərdən  biri  də  bitkinin  meyvəsini  asan  toplamaq  məqsədilə  onun  budaqlarının 

kəsilməsi  prosesidir.  Bu  kimi  təsirlər  adi  xurmanın  yayılma  sahəsinin  daralmasına  və  nadir 

bitki  növünün  azalmasına  və  bu  növün  EN  (nəsli  təhlükədə  olan)  kateqoriyasına  girməsinə 

səbəb olmuşdur.  

Oduncağının  bərk  və  davamlı  olaraq  rəngli  olması,  baxımından  insanların  diqqətini 

çəkən  nadir  bitkilərdən  biri  də  ayı  fındığıdır.  Əvvəllər  Talış  bölgəsində  geniş  areala  malik 

olan  bu  bitki  növü  hal-hazırda  dar  bir  areala  sahibdir.  Aparılan  birbaşa  müşahidələr 

nəticəsində məlum olmuşdur ki, mebel sənayesində yeri əvəzsiz olan ayı  fındığı hal-hazırda  

qanunsuz kəsilməkdə davam etdirilir və nəticədə bu növ CR (kritik vəziyyətdə olan) təhlükə 

kateqoriyasına daxil olmuşdur.  

Talış  bölgəsində    əhali  sayının  artması  ilə  əlaqədar  yeni  yaşayış  məskənlərinin 

salınması  düzən  və  aşağı  dağ  qurşağında  olan  dəmirağacı  meşəliklərinin  kiçilməsinə  səbəb 

olmuşdur. Dəmir ağac meşəliklərinin kiçik bir sahəsi Hirkan Milli parkında az-çox qalmışdır. 

Əkin sahələrinin artırılması və həmin bitkinin gövdəsindən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə 

edilməsi  dəmirağacın  nəslini  təhlükə  qarşısında  qoymuş  və  takson  NT  (təhlükəyə  yaxın 

vəziyyətdə olan) kateqoriyasına daxil olmuşdur. 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

 

 

Ermənistanın  Azərbacan  ərazilərinin  20%-ni  işğal  etmələri  nəticəsində  oralardan 

qaçqın  düşən  vətəndaşlarımızın  yeni  ərazilərdə  o  cümlədən  Bakı  ətrafında  məskunlaşması, 

dəniz  kənarı  bölgələrdə  bağ  evlərinin  genişmiqyaslı  tikintisi  Calligonum  aphyllum  (Pall.) 

Guerke,    Calligonum  bakuense  Litv.  kimi  nadir  bitki  növlərinin  CR  (kritik  vəziyyətdə  olan) 

təhlükə kateqoriyasına daxil olmasına səbəb olmuşdur. 

Bu  gün  də  ölkəmizdə  meşə  sahələrinin  çox  bir  hissəsi  insanlar  tərəfindən  öz 

məqsədləri üçün istifadə edilməkdədir və nəticədə bu sahələrdə olan bir sıra nadir ağac və kol 

bitkiləri məhv edilir. İnsan amilinin təsiri ilə əlaqədar olaraq, birbaşa müşahidələr və onlardan 

alınan  nəticələrin  təhlillərinə  əsasən  məlum  olmusdur  ki,  tədqiq  olunan  Azərbaycanın 

florasında olan 43 növ ağac və kol bitkisinin 63%-i CR (kritik vəziyyətdə olan) və EN (nəsli 

təhlükədə olan) təhlükə kateqoriyalarına daxil olmuşdur.                                                                               

Ümumiyyətlə,  apardığımız  müşahidələr  göstərmişdir  ki,  Azərbaycan  ərazisində 

yayılmış  nadir və nəsli  kəsilməkdə olan ağac və kol  bitkilərinin insanlar tərəfindən icazəsiz 

kəsilməsi  və  istifadəsi,  aşırı  otarılmalar  və  s.  işlər  nəticəsində  bu  bitki  növlərinin  arealları 

kiçilir və bu taksonlar daha təhlükəli kateqoriyalara daxil olmağa məruz qalırlar.  

Azərbaycanda  insan  fəaliyyəti  ilə  bağlı  hava  çirklənməsinin  önəmli  mərkəzlərindən 

biri  də  zavodlar  tərəfindən  atmosferə  buraxılan  kimyavi  birləşmələr  və  (partikullar) 

hissəciklərdir.  Bunlar  çox  sayda  və  zəif  olması  baxımından  uzun  bir  vaxt  atmosferdə  qala 

bilirlər.Buna misal olaraq Abşeron yarımadasında bu tip hava çirkləndirən mərkəzlərdən biri 

də  Qaradağ  sement  zavodudur.  O  bölgədə  Calligonum  bakuense  bitkisi  üzərində  aparılan 

müşahidələr  göstərmişdir  ki,  digər  sahədə  olan  bitkilərlə  müqayisədə  morfoloji  görünüşdə 

fərqlər  əmələ  gəlmiş,  boy  kiçilmiş,  yaşıl  rəngin  azalmaları  müşahidə  edilmişdir.  Yəqin  ki, 

çirklənmiş  bölgədə  olan  bitkilərin  anatomik  quruluşunda  da  dəyişkənliklərin  baş  verməsini 

ehtimal  etmək  olar.  Digər  bir  tərəfdən  sement  hissəcikləri  bitkilərdə  normal  fizioloji 

proseslərin  getməsinə  mənfi  təsir  edir.  Eyni  zamanda  sement  hissəcikləri  torpaq 

xüsusiyyətlərinin  dəyişməsinə,  o  cümlədən  üzvü  maddələrin  və  nəmlik  miqdarının 

azalmasına,  duzluluğun  artmasına    və  nəticədə  burada  bitən  cuzğun  növlərinin  areallarının 

daralmasına və daha təhlükəli kateqoriyaya girməsinə səbəb olur. 

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi aparılan birbaşa müşahidələr nəticəsində bir daha aydın 

olmuşdur  ki,  Azərbaycanın  nadir  incilərinin  nəslini  təhlükə  qarşısında  qoyan  əsas  amil 

insandır.  İnsanların  ağacları  qanunsuz  kəsməsi,  aşırı  mal-qara  ilə  otarması,  əkin  sahələrinin 

genişləndirilməsi,  yeni  yaşayış  məskənlərinin  salınması,  yanğınlar  və  s.  kimi  əməlləri  bu 

bitkilərin  bəzilərinin  nəslinin  kəsilməsinə  səbəb  olmuş  və  bitkilərin  müxtəlif  təhlükə 

kateqoriyalarına  girməsinə  səbəb  olmuşdur.  Bu  məsələ  ilə  əlaqədar  ölkəmizin    hakimiyyət 

strukturları  ilə  yanaşı  tədqiqatçıların  da  öhdəsinə  müəyyən  məsuliyyətlər  düşür.  Həmin 

tədqiqatçılar  tədqiq  etdikləri  bölgələrdə  sadə  insanları  ətraf  mühitin  mühafizəsi  baxımından 

bilikləndirməlidirlər.                                                                                                              

Beləliklə, tədqiq olunan bitkilərin antropogen amillərə qarşı münasibətini öyrənərkən 

aşağıda qeyd olunan nəticələr çıxarılmışdır: 

        1. Aparılan tədqiqatlar bir daha sübut etmişdir ki, bitkilərin areallarının kiçilməsinə səbəb 

olan əsas amil insandır. 

        2.  Texnogen  çirklənmə  şəraiti,  bu  ərazidə  olan  nadir  bitkilərin  normal  böyüyüb  inkişaf 

etməsinə mənfi təsir edir. 

 

  ƏDƏBİYYAT                                                                 

1.

 

Hacıyev  B.,  Musayev  S.  Azərbaycanın  “Qırmızı  və  yaşıl  kitabları”na  tövsiyyə  olunan 

bitki və bitki formasiyaları. Bakı: Elm, 1996, 40 s. 

2.

 

Qurbanov  M.R.  Texnogen  landşaftlarda  bitən  bitkilərin  genorativ  orqanlarının 

biomorfoloji  dəyişkənlikləri  //  AMEA-nın  Xəbərləri,  biologiya  elmləri  seriyası,  2005,  c.60, 

№5-6, s.52-63 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

 

 

3.

 

Münir  A.Ö.,  Özcan  S.  Bitki  ekolojisi.  Ege  Üniversitesi  Fen  Fakültesi  Yayınları.  1999, 

Yayın №141, 238 s. 

4.

 

İsgəndərov  E.O.  Qafqaz  florasının  bəzi  nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan  oduncaqlı 

bitkilərinin  tədqiq  edilməsi  //  Azərbaycan  florası:  Bitkiçiliyin  istifadəsi  və  qorunması  Bakı: 

Elm, 1999, s. 369-371 

5.

 

İsgəndər  E.O.  Azərbaycanın  nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan  ağac  və  kol  bitkilərinin 

mühafizəsi  və  onun  vəziyyətinin  təhlili  (icmal)  //  Azərbaycan  Botaniklər  cəmiyyətinin 

Əsərləri, 2010, I c., s.23-43 

6.

 

Talıbov T. Naxçıvan Muxtar Respublikasının flora müxtəlifliyi və onun nadir növlərinin 

qorunması. Bakı: Elm, 2001, 192 s. 

7.

 

Зайцев Г.Н. Фенология древесных растений. М.: Наука, 1981, с. 119 

8.

 

Искендер Э.О. Ритм сезонного развития некоторых редких видов Азербайджана в 

условиях  in  situ  /  Сборник  Материалов  Международной  научно-практической 

конференции «Актуальные проблемы биоекологии». М.: 2008, с. 32-34   

9.

 

Комендар  В.И.,  Павлючок  О.В.  Влияние  антропогенного  фактора  на  современное 

состояние  олиготрофных  болот  Закарпатской  области  и  меры  по  их  охране  //  Науч. 

вестн. Ужгор. Ун-та, сер. биол., 2006, №19, с. 51-54 

10.

 

Курбанов  М.Р.,  Гасанова  Р.А.  Особенности  изучения  онтогенеза  в  экстремалных 

условиях / Изучение онтогенеза интродуцированных видов природных флор в                                                                                                                  

 Ботанических садах. Киев: ЦБС АН Украины, 1992, с. 84-85 

11.

 

Куприянов А.Н. Флора и растительность антропогенно  нарушенных территорий // 

Сборник  научных  трудов  Кемеровского  отделения  Русского  ботанического  общества, 

2005, вып. 1, 81 с. 

12.

 

Миркин Б. Антропогенная эволюция растительности // Природа, 1990, №1, с. 45-54 

13.

 

Прилипко  Л.И.,  Гогина  Е.Е.  Редкие  виды  природной  флоры  Талыша, 

заслуживающие охраны // Бюлл. ГБС АН СССР, 1978, №107, с. 62-68 

14.

 

Сафаров И.С. Редкие и исчезающие виды дендрофлоры Восточного Закавказья и их 

охрана // Ботан. Ж., 1986, т. 71, №1, с. 102-107  

15.

 

Семенова Г.П. Программа и методика изучения редких и исчезающих видов флоры 

Сибири  //  Вестн.  экол.,  лесоведения  и  ландшафтоведения    (Ин-т  Пробл.  Освоения 

Севера СО РАН), 2001, №2, с. 27-36 

16.

 

IUCN 2001. IUCN Red List Categories and Criteria: Version 3.1. IUCN Species Survival 

Commission.IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, 2001, ii+30pp.  

17.

 

William  W.T.,  Lanbert  J.M.  Multivariate  methods  in  plant  ecology.  I.  Association 

Analysis in plant Communities // J. Ecol., 1959, No 47 p.83- 101 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

 

 

РЕЗЮМЕ 

АНАЛИЗ ВЛИЯНИЯ АНТРОПОГЕННЫХ ФАКТОРОВ 

НА РЕДКИЕ ДРЕВЕСНЫЕ И КУСТАРНИКОВЫЕ РАСТЕНИЯ 

АЗЕРБАЙДЖАНА 

 

Искендер Э.О., Мамедов Т.С., Эфендиев П.М., Велиева Л.И. 

 

В  статье    изучено  влияние  антропогенных  факторов  и  приводится  анализ  

редких  и  исчезающих  древесно-кустарниковых  растений  естественной  флоры 

Азербайджана.  Изучение  факторов,  связанных  с  влиянием  человеческой  деятельности 

на исследуемых растениях, еще раз подтверждает, что антропогенный фактор является 

основной  причиной уменьшения ареала редких растений.  

 

 Ключевые  слова:    редкий,  антропогенный  фактор,  флора,  реликт,  эндемик, 

деревья, кустарники 

 

 

SUMMARY 

ANALYSIS OF IMPACT OF ANTHROPOGENIC FACTORS ON RARE TREE AND 

SHRUBBY PLANTS IN AZERBAIJAN 

 

Iskender E.O., Mamedov T.S., Efendiyev P.M., Veliyeva L.I. 

 

Impact of anthropogenic factors on rare and endangered tree & shrubby plants in the flora of 

Azerbaijan has been stuided and provided their analysis in the article. The study of the factors 

related to  human activity in  the investigated plants  again  approve that anthropogenic factors 

are the main cause of decreasing of areal of rare plants. 

 

Key words: rare, anthropogenic factor, flora, relict, endemic, tree, shrubby  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

 

 

UOT 581.9.586: 627 

 

ALAZAN - AĞRIÇAY VADİSİNİN ALP BİTKİLİYİNİN FİTOSENOLOJİ 

XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ ONUN EKOSİSTEMİNİN QORUNMASI 

 

Məmmədova Z.C. 

Bakı Dövlət Universiteti, email:[e-mail] 

 

Tədqiqat  zamanı  Alazan-Ağrıçay  vadisinin  alp  bitkiliyinin  fitosenoloji  xüsusiyyətləri 

araşdırılmış,  fitosenozun  tərkibində  rast  gələn  endemik,  nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan 

növlərin əmələ gətirdiyi formasiyalar müəyyənləşdirilmiş və onlardan səmərəli istifadə etmə, 

ekosistemin  qorunmasına  aid  tədbirlərin  hazırlanması,    ərazinin  relyef,  torpaq  və  iqlim 

şəraitinə əsasən həmin tədbirlərin elmi əsaslarla həyata keçirilməsi töfsiyyə edilmişdir. 

 

Açar sözlər: ekosistem, fitosenoz, formasiya, dominant, subdominant, kserofit, mezofit, 

mezokserofit, endemiklər, reliktlər 

 

 

 “Azərbaycan Respublikasında yay və qış otlaqlarından  səmərəli istifadə olunması və 

səhralaşmanın  qarşısının  alınmasına  dair  Dövlət  proqramı”nda  ölkəmizin  yay  otlaqlarında 

geobotaniki  tədqiqatların  aparılmasının  aktual  məsələlərdən  biri  olduğu  qeyd  edilmişdir.  

Ölkə  Prezidenti  2001-ci  ildə  biomüxtəlifliyin  qorunması  və  davamlı  istifadəsinə  dair 

sərəncam vermiş, 2006-cı ildən Milli Strategiya və Fəaliyyət Planı təsdiq edilmişdir. 

Elmi  tədqiqat  işi  Böyük  Qafqaz  sıra  dağlarının  cənub  yamacının  qərb  hissəsində 

yerləşən  Alazan-Ağrıçay  vadisinin    yay  otlaqlarında  2007-2008-ci  illərin  iyul-avqust 

aylarında  aparılmışdır.  Bu  zaman  ən  səciyyəvi  fitosenozda  senotik  xüsusiyyətlər 

müəyyənləşdirilmiş,  eləcə  də  tədqiqat  obyektlərində  otlaq  sahələrində  yerinə  yetirilmiş 

geobotaniki araşdırmalara əsaslanmaqla otlaqların ekosisteminin  qorunması üzrə tövsiyyələr 

işlənilmişdir. 

MATERİAL VƏ METODİKA 

Aparılan  tədqiqat  işi  zamanı  bitki  örtüyünün  fitosenoloji  xüsusiyyətləri  Rabotnova 

[10],  yay  otlaqlarının  növ  tərkibi,  onların  məhsuldarlığı,  qorunması  və  yaxşılaşdırılma 

tədbirləri  Prilipko  [9],  Hacıyev  [4],  Hətəmov  [5]  və  Qurbanova  [8],  ekoloji  analiz 

A.R.Şennikova  [12]  görə  öyrənilmişdir.  Toplanmış  bitkilər  «Флора  Азербайджана»  [11] 

əsasən təyin  edilmiş, Çerepanova [13] görə dəqiqləşdirilmiş,  nadir və nəsli kəsilməkdə olan 

bitkilərin araşdırılmasında «Эндемы флоры Азербайджана» [6] və  «Azərbaycanın Qırmızı 

Kitabı»ndan [3] istifadə olunmuşdur.  

 

EKSPERİMENTAL HİSSƏ 

Müəyyən  edilmişdir  ki,  alp  bitkiliyində  formalaşmış  üçyarpaq  yoncalı-ağbığlıq 

formasiyaları  geniş  arealda  yayılmışdır.  Bununla  bağlı  Böyük  Qafqaz  sıra  dağlarının  cənub 

yamaclarında (Alazan-Ağrıçay vadisinin yay otlaqlaq sahələrində) xarakterik formasiyalardan 

seçilmiş  Trifolieta-Alchemilletum-Poaosum  formasiyasının  tərkibi  və  fitosenoloji  quruluşu 

tədqiq olunmuşdur (cədvəl1). 

Apardığımız  çöl  tədqiqatlarının  nəticələrinə  əsasən  bitkiliyin  müasir  təsnifatı  hazır-

lanmış,  habelə  fitosenozun  məhsuldarlığı,  qidalılığı  və  otlaq  tutumu  [1,  2,  4,  5,  7]  müəy-

yənləşdirilmişdir. 

 

 

 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

 

 

Cədvəl 1 

 Üçyarpaq yoncalı-şehduranlı- dişəlik (Trifolieta-Alchemilletum-Poaosum) formasiyasının  

növ tərkibi və quruluşu (Poa badensis Hanke dominantlığı ilə). Alazan-Ağrıçay vadisinin 2, 5, 

6, 7 və 9 №-li yay otlaq sahələri 15 iyul 2008-ci il tarixində qeydə alınmışdır. 

S/s 

Biomorf növlər 

Ekoloji 

qruplar 

Bolluğu 

(bal ilə) 

Mərtəbəlilik və 

hündürlük (sm-lə) 

Fenoloji 

fazalar 

 Çoxillik otlar      

1. 

Poa badensis  Haenke 

mezofit 

3-4 

II (25) 

Çiç. 

2. 

Alchemilla sericeae Willd. 

kserofit 

2-3 

III (30) 

Çiç. 

3. 

Trfolium repens (L.) C.Presl. 

mezofit 

2 

II (35) 

çiç. 

paxla 

yet.-ə 

4. 

Amoria caucasicum Tausch 

 

kserofit 

1-2 

III (20) 

paxla 

yet.-ə 

5. 

Trifolium alpestre L. 

mezofit 

1-2 

III (45) 

çiç. 

6. 

Festuca picta Kit. 

kserofit 

1-2 

II (40) 

çiç. 

7. 

Poa pratensis  Huds.  

mezofit 

1-2 

III (10) 

çiç. 

8. 

Chrysaspis elizabethae Roskov  

 

 

mezo-

kserofit 

1-2 

III (5) 

çiç. 

9. 

Bromopsis variegata (Bieb.) 

Holub. 

kserofit 

1 

I (90) 

çiç. 

10. 

Amoria ambigua (Bieb.) 

Soyak. 

Mezzo-

kserofit 

1 

I (80) 

paxla 

yet.-ə 

11. 

Cephalaria gigantea (Lebed.) 

Bobr. 

mezofit 

1 

II (70) 

çiç. 

12. 

Koeleria albovi Domin 

kserofit 

1 

II (65) 

çiç. 

13. 

Elytrigia caucasicum 

(C.Kooch.) Grossh. 

kserofit 

1 

III (60) 

çiç. 

14. 

Nardus stricta L. 

mezofit 

1 

II (50) 

çiç. 

15. 

Plantago saxatilis Bieb. 

kserofit 

1 

II (45) 

çiç. 

16. 

Centaurea fischeri Schlecht. 

kserofit 

1 

III (30) 

çiç. 

17. 

Achillea millefolium L. 

mezo-

kserofit 

1 

III (25) 

çiç. 

18. 

Lotus gebelia Vent. 

kserofit 

1 

III (20) 

çiç. 

19. 

Cirsium rhizocephalum 

C.A.Mey. 

mezofit 

1 

III (15) 

çiç. 

20. 

Scabioza caucasica Bieb. 

Mezzo-

kserofit 

1 

III (12) 

veg. 

21. 

İnula grandiflora Willd. 

mezofit 

1 

III (10) 

veg. 

22. 

Taraxacum stevenii Spreng. 

(DC.) 

mezofit 

1 

III (8) 

çiç. 

23. 

 Myosotis 

alpestris 

F. 

W.Shmidt 

mezofit 

1 

III (5) 

çiç. 

                         Layihə örtüyü 60-80%-ə bərabərdir.