Amir Temur O‘rta, Janubiy va G‘arbiy Osiyo, shuningdek, Kavkaz, Povoljya va Rus tarixida muhim o‘rin tutgan O‘rta Osiyolik turkiy hukmdor, sarkarda va zobit

Amir Temurning oilasi
Amir Temurning onasi Takina xonim edi. Otasi Amir Taragʻay esa turkiy barlos urugʻining oqsoqollaridan hamda Chigʻatoy ulusining eʼtiborli beklaridan hisoblangan. Uning buyuk ajdodlari Kesh viloyatida hokimlik qilishgan. Shu bois Amir Temurning otasi amir Taragʻay ham yilda bir marotaba Ili daryosi boʻyida xon tomonidan chaqiriladigan el-yurt beklarining qurultoyiga taklif etilar va u bunday yigʻinlarda muttasil qatnashar edi. Shu bilan birga u, Sharafuddin Yazdiyning taʼkidlashiga koʻra, „ulamo va sulaho va muttaqiylargʻa mushfiq va mehribon erdi va bularning majlisiga borur erdi…“. Taragʻayjon piri Shamsuddin Kulolni ayniqsa chuqur ehtirom qilgan. Keyinchalik shayx Kulol Amir Temurning ham piri boʻlgan. Taragʻaybek 1405-yilda vafot etgan.
Amir Temurning katta opasi Qutlugʻ Turkon ogʻo va singlisi Shirinbeka ogʻo bor edi. Ular Temurdan oldin vafot etishgan va Samarqanddagi Shohi Zinda majmuasidagi maqbaralarda dafn etilgan. "Muyizz al-Ansabʼga koʻra, Temurning yana uchta ukasi bor edi: Djuki, Olim Shayx va Suyurgʻatmish. Temurning bitta amakisi bor edi, uning ismi Bolta edi.^[1]
Tashqi ko'rinishi
Temurning zamondoshi va asiri, uni 1401 yildan beri shaxsan bilgan Ibn Arabshoh shunday deydi:
“Temur yaxshi qaddi-qomatli, baland boʻyli, peshonasi ochiq, boshi katta, ovozi kuchli, kuchi uning jasoratidan kam emas edi; yorqin qizarish yuzining oppoqligini jonlantirdi. Uning keng yelkalari, qalin barmoqlari, uzun sonlari va kuchli mushaklari bor edi. U uzun soqol qo'ygan; o‘ng qo‘li va oyog‘i shikastlangan. Uning nigohi juda mehrli edi. U o‘limdan nafratlanar, o‘limida 70 yoshga to‘lganidan biroz tortinchoq bo‘lsa-da, hali ham o‘z dahosini ham, qo‘rqmasligini ham yo‘qotmagan edi. U yolg'onning dushmani edi; hazillar uni qiziqtirmasdi. ... u qanchalik shafqatsiz bo'lmasin, haqiqatni tinglashni yaxshi ko'rardi. Yaxshi yoki yomon muvaffaqiyatlar uning kayfiyatiga ta'sir qilmadi. Jasur askarlarning do'sti, o'zi jasoratga to'la, u o'zini hurmat qilishga va itoat qilishga majburlashni bilardi”[23].
Yozma manbalarda 1362 yilda Seiston yaqinida turkmanlar bilan boʻlgan jangda Temur oʻqlardan yaralangani; Oqibatda u umrining oxirigacha o‘ng oyog‘i oqsoqlanib, o‘ng qo‘li qurib qolgan. Shu bilan birga, Klavixoning so‘zlariga ko‘ra, Temur o‘ng qo‘lining ikki barmog‘idan ayrilgan. M. M. Gerasimov o'z tadqiqotida o'ng qo'l suyaklari haqiqatan ham tirsak bo'g'imida bir oz egilgan holatda birlashtirilganligini tasdiqladi. Shu bilan birga, Temur yelka bo'g'imida bu qo'lning harakatchanligini yo'qotmadi va qo'l nafaqat ishladi, balki jarohat tufayli buzilgan ko'rsatkich barmog'i ham to'sqinlik qilmadi. Temurning oqsoqligi ham xuddi shunday hujjatlashtirilgan. O'ng son va pastki oyog'i shikastlangan. Tiz qovog'i son suyagining epifizi bilan birlashib, oyog'ini to'g'rilab bo'lmaydigan holatda bo'lgan, bu "Oqsoq" taxallusiga to'liq mos keladi[30]. Temur ot minishni yaxshi ko‘rar, bir necha kun egardan tushmasdi, bu uning og‘riyotgan oyog‘ining egilish darajasini tushuntirmaydimi?
Amir Temurning yoshligi
Amir Temurning yoshligi Keshda kechdi. Yetti yoshga toʻlgach, otasi uni oʻqishga berdi. Amir Temur yoshlik chogʻlaridanoq maxsus murabbiylar nazorati ostida chavandozlik, ovchilik, kamondan nishonga oʻq uzish, boshqa turli mashq va harbiy oʻyinlar bilan mashgʻul boʻlgan. Shu asnoda Amir Temur tulporlarni saralab ajrata oladigan mohir chavandoz va dovyurak bahodir boʻlib voyaga yetgan. Amir Temur tabiatan ogʻir, bosiq, teran fikrli va idrokli hamda nihoyatda ziyrak, kishilardagi qobiliyat, fazilat, ayniqsa, samimiyatni tezda fahmlab oladigan inson boʻlgan. Shu tufayli oʻspirinlik chogʻlaridayoq atrofiga tengqurlari orasidan sadoqatli doʻstlarni jalb qila olgan. Uning atrofiga bolalikdagi doʻstlari va maktabdoshlari (Abbos bahodur, Jahonshohbek, Qimori inoq, Sulaymonshohbek, Idiku Temur, Sayfuddinbek, Hindushoh, Qarqara va boshqalar) toʻplanishib, birgalikda mashq qilar, musobaqalarda ishtirok etishar, astasekin navkar boʻlishib va harbiy guruhga birlashib, harbiy boʻlinma sifatida shakllana borgan. Keyinchalik ular Amir Temur qoʻshinida lashkarboshilik darajasigacha koʻtarilganlar.
A mir Temurning kuchayishi
Chigʻatoy xonligining xaritasi