Anar İsayev Ramil Rəhimov

 
 
 
XVI Lidovikin qilyotin  alətində edam edilməsi 
 
Gilyotin - bir sıra Avropa ölkələrində barəsində ölüm hökmü çıxarılmış məhkumun edam üsulunda 
istifadə edilən alətə verilən ad idi. Gilyotin 1738-ci ildə Fransada anadan olan ixtisasca həkim Giyotin 
tərəfindən təkmilləşdirilib. Aləti icad edən şəxsin isə Giyotinin müəllimi Antuan Lui olduğu mənbələrdə 
qeyd  olunur.    Alət  Parisin  məşhur  Qrevs  meydanında  ölmüş  insanlar  üzərində  sınaqdan  keçirilərək 
bəyənildikdən sonra 1791-ci ildə qəbul edilərək Fransa Cinayət Məcəlləsinə daxil edilir. Maraqlıdır ki, 
edamdan qabaq oxunan ölüm hökmündə məhkumun Fransa xalqı adından edam edildiyi bəyan edilirdi. 
Təkcə Fransada terror dövrü kimi xarakterizə edilən 1793- 1794-cü illlərdə, yakobinçilər təfindən 
40 min insan gilyotin aləti ilə  edam edilmişdi. Fransada sonuncu dəfə kütlə qarşısında gilyotin alətində 
edam etmə üsulu 1977-ci ilə təsadüf edir. Bundan 4 il sonra, Fransada edam hökmü ləğv edildi. 
 
 
Robespyer 
 
 
Danton 
 
 
Marat 
 

 
205 
 
Yakobinçi qrupların meydana gəlməsi 
Yakobinçilər  bir neçə qrupa bölünmüşdülər: 
 
Mötədil  qrup.  Dantonun  rəhbərliy  etdiyi  mötədil  qrup  terror  siyasətindən  əl  çəkməyi  və  inqilabi 
demokratik diktaturanı ləğv etməyi  tələb edirdilər. 
 
«
İfrat  yakobinçilər
»
  qrupu. 
Şomet  və  Eberin 
başçılıq  etdiyi  bu 
sol  müxalifətçi  qrup  Robespyerin 
rəhbərlik  etdiyi
  ali  icraedici  orqan  olan 
ictimai  Qurtuluş  Komitəsinin  siyasətinə  qarşı  çıxırdı.  Onlar 
daha sərt tədbirlərin həyata keçirilməsinə çalışırdılar. 
 
Robespyerçi  qrup.  Robespyerçi  qrupunun  məqsədi  -  iri  mülkiyyəti  müəyyən  qədər  məhdudlaşdıran, 
demokratik respublika qurmaqdan ibarət idi. 
Yakobin diktaturasını qruplar arasındakı  daxili çəkişmələr  zəiflədirdi.  İlk hər iki qrupun rəhbərləri inqilabi 
Robespyer  hökumətinə qarşı  çıxdıqları üçün edam edildilər. Bu hadisə  yakobinçilərin  mövqeyini daha zəiflətdi  və 
yakobin bloku dağıldı.  
Konventin  kənd  təsərrüfatı  fəhlələrinin  çöl  işlərinə  göndərilməsi,  varlı  kənd  juaziyasının  məhsulunun 
müsadirə edilməsi haqqında dekretləri vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Robespyer hökumətinə qarşı əks-inqilabi 
blok yarandı. 
 
1794-cü il 9 termidor (27 iyul) çevrilişi. Yakobin diktaturasının süqutu. İnqilabın başa çatması 
Əvvəllər  yakobinçi  diktaturanı  müdafiə  edənlər  Konventin    narazı  üzvləri  ilə  birləşdilər.  Termidorun  9-da 
(iyulun  27-də)  suiqəsdçilər  Konventdə  qarmaqarışıqlıq  salaraq  Robespyeri  və  onun  tərəfdarlarının  həbs  edilməsi 
haqqında qərar qəbul edib onların edam edilməsinə nail oldular. 
 
Beləliklə, 1794-cü il,
 
9 termidor (27 iyul) çevrilişi nəticəsində: 
 
Yakobinçilər diktaturasına son qoyuldu. 
 
Fransa burjua inqilabı başa çatdı. 
 
Termidorçular (Direktoriya irticası) hakimiyyətə gəldilər.
 
 
Hakimiyyət yenidən iri burjuaziyanın əlinə keçdi.
 
 
 
 
1794-cü il, 9 termidor (27 iyul) çevrilişi. Suiqəsdçilər Konventdə qarmaqarışıqlıq salaraq çevriliş etdilər.  
Yakobin diktaturası süqut etdi. Robespyer və onun tərəfdarları həbs edilərək gilyotin qurğusunda edam edildilər
. 
 
 
Fransa burjua inqilabının əhəmiyyəti 
1789-1794-cü illər Böyük Fransa burjua inqilabı böyük əhəmiyyətə malik idi. Belə ki: 
 
Fransa  burjua  inqilabı  əvvəlki  inqilablardan  fərqli  olaraq,  feodal-mütləqiyyət  sistemini  tam  aradan 
qaldıran yeganə burjua inqilabı idi 
 
İnqilabın qələbəsi Fransada kapitalizmin inkişafının sürətlənməsinə səbəb oldu və ümumdünya tarixinin 
sonrakı gedişinin dəyişməsinə ciddi təsir göstərdi. 
QEYD:
  Feodalizm  quruluşunun  kapitalizm  quruluşu  ilə  əvəz  edilməsi  İngiltərə  və  Fransa  burjua 
inqilablarının nəticələrinə aid oxşar cəhət  təşkil edir. 
 
 
 
 
 

 
206 
 
Termidor (Direktoriya) irticası dövrü (1794-1799). 1795-ci il termidorçu Konstitusiyası 
Fransada 
«
yeni varlılar
»
  inqilab illərində əldə edilmiş var-dövlətin qorunub saxlanmasında maraqlı olan iri 
burjuaziyanın  nüfuzlu  nümayəndələri  idilər.  Onlar  termidor  çevrilişi  nəticəsində  hakimiyyətə  gəldiyi  üçün  1794-
1799-cu illərdə hakimiyyətdə olduğu dövr də termidor irticası dövrü adlandı. 
1795-ci  ilin 
payızında 
termidorçu  Kovent  yeni  Konstitusiya  qəbul  etdi. 
Bu,  respublika  təqvimi  üzrə 
«üçüncü il konstitusiyası» adlanırdı.  
Termidorçu Konstitusiyaya əsasən:
 
 
Fransada respublika quruluşu saxlanıldı. 
 
Ümumi seçki hüququ ləğv edildi . 
 
S
eçicilər üçün əmlak və yaş senzi tətbiq olundu. 
 
Qanunverici hakimiyyəti iki palatadan ibarət Qanunverici Korpusa verildi. 
 
İcraedici hakimiyyət beş direktordan ibarət olan Direktoriyaya 
həvalə edildi
. 
Zadəgan Barrasın  əsas rol oynadığı 
Direktoriya  dövründə Fransada aşağıdakı tədbirlər həyata keçirildi:
 
 
Jirondist deputatlar Konventin tərkibinə qaytarıldı. 
 
Yakobin klubu bağlandı, onların üzvləri isə həbs və edam edildi. 
 
Milli qvardiya yakobin tərəfdarlarından təmizləndi. 
 
Monarxiya tərəfdarlarına qarşı qoyulan qadağalar zəiflədildi. 
 
Yakobinçilərin tətbiq etdiyi sabit qiymətlər ləğv edildi. 
 
 
 
Yakoninçilərin həyata keçirdiyi tədbirlər 
 
Direktoriya dövründə həyata keçirilən tədbirlər 
 
  Respublika quruluşu saxlanıldı. 
  Fransanın  ikinci Konstitusiyası qəbul edildi. 
  Feodal  vergi  və  mükəlləfiyyətlər  tamamilə  və 
əvəzsiz ləğv edilməsi haqqında dekret verildi. 
 Kəndlilər torpaq mülkiyyətçisi oldular. Tutulan 
kəndli torpaqları sahiblərinə qaytarıldı. 
  Əks-inqilabçılara  qarşı  sərt  qanunlar  qəbul 
olundu,  vətənə  xəyanət  edənlər  cəzalandırıldı, 
hərbi tribunal yaradıldı. 
 
  Respublika quruluşu saxlanıldı. 
  Jirondistlər Konventin tərkibinə qaytarıldı. 
  Yakobin  klubu  bağlandı,  üzvləri  isə  həbs  və 
edam edildi. 
  Milli  qvardiya  yakobin  tərəfdarlarından 
təmizləndi. 
  Yakobinçilərin  tətbiq  etdiyi  sabit  qiymətlər 
ləğv edildi. 
  Monarxiya  tərəfdarlarına  qarşı  qoyulan 
qadağalar zəiflədildi. 
 
 
Direktoriya dövründə daxili vəziyyət 
Bütün tədbirlərə baxmayaraq Termidorçulatın apardığı 
daxili iqtisadi siyasət ölkədə bahalığın, ərzaq çatışmazlığının 
qarşısını ala bilmədi. Əhalinin yoxsul təbəqələrinin narazılığı 
daha  da  artdı. 
Direktoriyanın  hakimiyyəti  dövründə  ölkə 
daxilində
 
termidorçular  tərəfindən  sabit  qiymətlərin  ləğvi 
bahalığın  artmasına,  ərzaq  çatışmazlığına  və  aclığa  səbəb 
oldu.  Odur  ki,  1795-ci  ilin  yazında  xalq  kütlələri  üsyan 
qaldıraraq  çörək,  həbs  edilmiş  demokratların  azad 
olunmasını  və  Konstitusiyanın  bərpa  edilməsini  tələb 
etdilər.  Lakin  üsyanlar  amansızlıqla  yatırıldı  və  üsyançıların 
heç bir tələbi yerinə yetirilmədi.
 
1795-1796-cı illərdə Parisdə 
Fransua  Noel  Baböf  başda  olmaqla  əsas  məqsədi 
Direktoriyanı  devirib  yoxsullar  diktaturasını  qurmaq  olan 
«Bərabərlik  uğrunda  hərəkat»  baş  verdi.  Lakin  hərəkat 
amansızlıqla  yatırıldı.  1796-cı  ilin  mayında  Baböf  və  onun 
yaxın silahdaşları həbs edilərək edam edildi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1796-cı il, «Bərabərlik uğrunda hərəkat»ın 
yatırılması 
 

 
207 
 
Direktoriya dövründə xarici siyasət 
Direktoriya dövründə
 
Fransanın aşağıdakı  hərbi uğurları iri burjuaziyanın mövqeyini daha da möhkəmləndirdi: 
 
1796-1797-ci illərdə Napoleon Bonapartın başçılığı ilə İtaliyaya yürüş təşkil olundu. Lodi döyüşündə 
İtaliyadakı  Avstriya  qoşunları  məğlub  edildi.  Avstriya  ilə  bağlanan  sülh  müqaviləsinə  əsasən  Belçika 
Fransanın tabeliyinə keçdi. Napoleon Bonapartın hərbi istedadı nəticəsində İtaliya tabe edildi. 
 
1798-ci ildə Osmanlı dövlətinə məxsus olan Misiri öz müstəmləkəsinə çevirmək  məqsədi ilə Napaleon 
Misirə yürüş təşkil etdi. Yürüş nəticəsində Misirin əsas şəhərləri olan İsgəndəriyyə və Qahirə tutuldu. 
 
1799-cu  ildə  İngiltərə  dənizlərdə  Fransaya  qarşı  müharibəni  davam  etdirdi.  İngilis  admiralı  Nelson 
Abukir  yaxınlığındakı  döyüşdə  fransız  donanmasını  məğlub  etdi.  Bu  zaman  Suriyada  yürüşdə  olan 
Napoleon səfərini yarımçıq qoyaraq ordusunu Misirə qaytardı və ölkəni tamamilə zəbt etdi. Bu uğurdan 
sonra o, Fransaya qayıtdı. 
 
  
  
 
 
a) 1796-1797-ci illər,  Napoleonun  İtaliyaya yürüş. Lodi döyüşü. İtaliyanın tabe edilməsi.  b)Napoleonun  
Misirə yürüşü. c) Abukir döyüşü. Nelsonun fransız donanmasını məğlub etməsi. 
 
 
 
 
 
 
Napoleon Bonapart nəinki öz ölkəsinin tarixində, həmçinin Avropa tarixində dərin 
iz  qoymuş  görkəmli  hərbiçi  və  dövlət  xadimi  olmuşdur.  O,  1769-cu  ildə,  o  dövrdə 
Fransanın  müstəmləkəsi  olan  indiki  İtaliyanın  Korsika  adasında  vəkil  ailəsində 
dünyaya  gəlmişdi.  On  beş  yaşında  Napoleon  Parisin  hərbi  məktəbinə  daxil  olsa  da, 
atasının  ölümündən  sonra  o,  ali  hərbi  məktəbi  yarımçıq  qoyub  orduda  xidmətə 
başlayır.  1789-cu  ildə  Fransa  inqilabı  başlayandan  sonra  onun  karyerası  sürətlə 
yüksəlməyə  başladı.  1793-cü  ildə  Tulon  şəhərinin  ingilis  qüvvələrindən  azad 
edilməsində hazırladığı çarpaz artilleriya planı Napoleonun şöhrətini artırdı.  
İyirmi dörd yaşında ona briqada generalı rütbəsi verildi. Yakobinçilər onu Fransanın 
«daxili  hərbi  qüvvələrinin»  komandiri  təyin  etdilər.  9  termidor  çevrilişindən  sonra 
Napoleon həbs olundu. Onu yakobinçilərlə əlaqədə olduğuna görə vəzifəsindən azad  
etmişdilər.  Lakin  hərbi  uğurlarının  nəzərə  alınması  onun  həyatını  xilas  etdi.  Direktoriya  dövründəki  bütün  əsas 
müharibələr Napoleonun rəhbərliyi ilə qələbələrlə başa çatdı. 
 
 
 
Bu  hadisədən  xəbər  tutan  Napoleon   Suriya  yürüşünü  yarımçıq  qoyaraq  geri  döndü.  Tərəflər  arasında  yenidən 
döyüş  baş  verdi.  Bu  dəfə  döyüşdə  fransızlar  qələbə  qazandılar.  Bu  qələbə  fransızlara 1802-ci  ilə  kimi  Misirdə 
mövqelərini saxlamağa imkan verdi. 
 
 
Napoleon  Bonapart 1798-ci  ilin  payızında  Misir 
ekspedisiyası zamanı bu torpaqları işğal etdikdən sonra 
faktiki olaraq bu yerlərin hökmdarına çevrildi. 1799-cu 
ildə  o,  Suriyanı  ələ  keçirmək  üçün  Misiri  tərk  etdi. 
Osmanlılar  bu  əlverişli  vəziyyətdən  istifadə  edərək 
ingilislərin  köməyi  ilə  Misiri  geri  almaq  üçün   18000 
nəfərlik  ordu   ilə  Abukir  burnundan  Misir  sahillərinə 
qoşun çıxardılar. 1799-cu il,  iyulunda İngilis admiralı 
Nelson  Abukir  yaxınlığındakı  döyüşdə  fransız 
donanmasını  darmadağın  etdi  və  osmanlılar  həmin 
əraziylərə  yenidən sahib olurlar.  
 

 
208 
 
1799-cu il, 18 brümer  (9 noyabr) çevrilişi 
Direktoriyanın  hakimiyyəti  dövründə  Fransanın  daxili  vəziyyəti  qeyri-sabit  idi.  Ölkədə  iqtisadi  tənəzzülün 
qarşısını almaq mümkün olmadı. İşğalçı müharibələr ölkəyə baha başa gəlirdi. Xalq kütlələrinin güzəranı getdikcə 
pisləşirdi. İri burjuaziya Direktoriya hökumətini ölkədə qayda-qanun yarada bilməməkdə günahlandırırdı. Xüsusən 
demokratik  qrupların  güclənməsi  iri  burjuaziyanı  qorxudurdu.  Yeni  Yakobin  klubu  yaranmışdı.  Digər  tərəfdən  
royalistlər -  monarxiya  tərəfdarları  fəallaşmışdı.  İri  burjuaziya  isə  monarxistlərdən  və  demokratik  qüvvələrdən 
qorunmaq  üçün  möhkəm  hökumət  yaratmağa  çalışırdı. 
Direoktoriyanın  idarəçilikdəki  böhranı  şəraitdə 
burjuaziyanın  ümidi  general  Napaleon  Bonaparta  yönəlmişdi.
  Çevriliş  tərəfdarları  üçün  Napoleon  Bonapart  ən 
layiqli  namizəd  idi.  Müdaxiləçilərin  ölkədən  qovulmasındakı  xidmətləri,  İtaliya,  Misir  səfərləri  onun  şöhrətini 
artırmışdı.  Sui-qəsdçilər  məqsədlərinə  çatmaq  üçün  əvvəlcə  Napoleonu  Paris  qarnizonunun  komandanı  təyin 
etdirməyə nail oldular. 
Bundan sonra iri burjuaziya dövlət çevrilişi planını həyata keçirməyi Bonaparta həvalə etdi. 
1799-cu il noyabrın 9-da (brümerin 18-də) dövlət çevrilişini 
həyata  keçirmək  üçün  Bonapartın  qoşunları  tərəfindən  Qanunverici 
Korpusun  binası  tutuldu.  Əsgərlər  Qanunverici  Korpusun  iclas 
salonuna  soxuldular.  1799-cu il 18 brümer çevrilişi nəticəsində:
 
 
Direktoriya  buraxıldı  və  hakimiyyət  üç  konsula,  o 
cümlədən  Bonaparta  verilməsi  haqqında  qərar  qəbul 
edildi, Bonaparta birinci konsul rütbəsi verildi. 
 
Fransa  tarixində  yeni  dövr  -  Napalion  Bonapartın 
hərbi burjua diktaturası dövrü başladı. 
 
İri burjuaziyanın hərbi diktaturası  quruldu. 
 
Burjua əksinqilabı qəti qələbə qazandı. 
Çevrilişdən  sonar  hakimiyyət  üç  konsulun  əlinə  keçsə  də 
əslində, hakimiyyət Napoleonun əlində idi. 
QEYD:
 Diktatura idarə üsulu qurulması İngiltərədəki 1653-cü il tarixli dövlət çevrilişi ilə Fransadakı 1799-
cu il 18 brümmer dövlət çevrilişi arasındakı oxşar cəhət təşkil edir. 
 
 
 
İri burjuaziyanın diktaturası. Konsulluq dövrü (1799-1804) 
Fransada  Konsulluq    dövrü  1799-1804-cü  illəri  əhatə  edir.  Bu  dövr  həmçinin  Napalion  Bonapartın  Birinci 
konsulluğu dövrü də  adlanır.  Konsulluq  dövründə, 
1799-cu  il  dekabrın  24-də    plebissit  (ümumxalq  səsverməsi) 
yolu ilə Fransanın yeni Konstitusiyası qəbul edildi. 
Konstitusiyaya görə: 
 
Fransada yenə də respublika quruluşu zahirən saxlanıldı. 
 
Faktiki olaraq bütün hakimiyyət 10 il müddətinə seçilən üç konsula  verildi. 
 
Birinci  konsul  kimi  Napoleona  böyük  səlahiyyətlər  verildi  (O,  qanunvericilik    təşəbbüsü  ilə  çıxış  edə 
bilərdi). Napoleon Bonapart, həmçinin silahlı qüvvələrin ali baş komandanı idi. 
 
İkinci və üçüncü konsullar yalnız məşvərətçi səsə malik idilər  
 
Qanunverici  hakimiyyət  üç  orqan  -  Dövlət  şurası,  Tribunat    və  Qanunverici    korpus    arasında  
aşağıdakı kimi bölüşdürüldü: 
 
Dövlət şurası  -  qanun layihələrini hazırlayırdı. 
 
Tribunat - qanunları müzakirə edirdi. 
 
Qanunverici korpus - qanunları ya qəbul, ya da rədd edirdi. 
Konsulluq  dövründə Bonapart özünü ömürlük konsul elan etmişdi. 
Bu  isə  o  demək  idi  ki  Fransa  yeni  monarxiyaya  doğru  gedirdi.  Lakin  bu 
monarxiya feodal monarxiyası deyil, burjuaziyanın hakimiyyətini həyata 
keçirən  monarxiya  idi. 
Napoleon  Bonapart  özünü  ömürlük  konsul  elan 
etməklə monarxiya sisteminə doğru geriyə addım atmışdı.  
Konsulluq    dövründə
  ölkədə  əvvəllər  qəbul  edilmiş  əksər 
azadlıqlar, o cümlədən mətbuat azadlığı ləğv edilmişdi.  
1794-cü il
 
9 termidor çevrilişinin nəticələri
 
1799-cu il 18 brümer çevrilişinin nəticələri 
 
  Yakobin diktaturasına son qoyuldu. 
  Fransa burjua inqilabı başa çatdı. 
  Fransada iri burjuaziya hakimiyyətə gəldi. 
 
  Hakimiyyət üç konsula  verildi. 
  İri burjuaziyanın hərbi diktaturası  yaradıldı. 
  Bonapartın hərbi diktaturası dövrü başladı. 
 
 
 
1799-cu il 18 brümer (9noyabr) çevrilişi 
 
 

 
209 
 
Əgər  inqilab  ərəfəsində  burjuaziya  katolik 
kilsəsinə  mənfi  münasibət  bəsləyirdisə,  Konsulluq 
dövründə  isə  əksinə  olaraq  kilsə  ilə  ittifaqa  can  atırdı. 
1801-ci  ildə    Nopalion  papa   VII  Piy  ilə  saziş  bağladı. 
Bu  sazişə  görə 
xristian  dininin 
katolik  məzhəbi  əksər 
fransızların dini 
kimi qəbul edildi. Bununla da, katolik 
kilsəsi  Napoleonun  idarə  üsulunu  möhkəmləndirən 
vasitəçiyə çevrildi. 
 
 
 
 
 
 
 
Fransa  Konstitusiyaları 
 
1791-ci il  Konstitusiyası 
1795-ci il Konstitusiyası 
1799-cu il Konstitusiyası 
  Fransa  konstitusiyalı  monraxiya 
elan edildi. 
  Kral 
icraedici 
hakimiyyətin 
başçısı  elan  olunurdu  və  nazirləri 
vəzifəyə təyin etmək hüququ aldı. 
  Nazirlər  ancaq  kral  qarşısında 
məsuliyyət daşıyırdılar. 
  Ali  qanunvericilik  hakimiyyəti 
Qanunverici Məclisə  verilirdi. 
  Əhali  tərəfindən  seçilən  Andlılar 
məhkəməsi yaradıldı. 
  Yalnız  mülkiyyəti  olan  adamlara 
seçki hüququ verildi. 
  Daxili  gömrükxanalar  və  sexlər 
ləğv  edildi.  Vahid  metrik  sistem 
yaradıldı. Fransa inzibati cəhətdən 
departamentlərə bölündü. 
  Fransada respublika 
quruluşunu saxlanıldı. 
  Ümumi seçki hüququ ləğv 
edildi. 
  Yakobinçilər  tərəfindən 
ləğv  edilən  əmlak  senzi 
bərpa  olundu  (seçicilər 
üçün  əmlak  və  yaş  senzi 
qoyuldu). 
  Ali qanunverici 
hakimiyyət iki palatadan 
ibarət olan Qanunverici 
Korpusa verildi. 
  İcraedici  hakimiyyət  beş 
direktordan  ibarət  olan 
Direktoriyaya 
həvalə 
edildi. 
 
  Fransada  respublika  quruluşu  
saxlanıldı. 
  Faktiki  olaraq  bütün  hakimiyyət 
10  il  müddətinə  seçilən  üç 
konsula  verildi. 
  Silahlı 
qüvvələrin 
ali 
baş 
komandanı  olan  birinci  konsula 
qanunvericilik  təşəbbüsü ilə çıxış 
edə bilmək hüququ verildi. 
  İkinci  və  üçüncü  konsullar 
yalnız  məşvərətçi  səsə  malik 
idilər. 
  Qanunverici hakimiyyət üç orqan 
-  Dövlət  şurası,  Tribunat    və 
Qanunverici    korpus    arasında  
bölüşdürüldü.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nopalion ilə  papa  VII Piy arasında saziş bağlanması
 

 
210 
 
Rusiya 
 
Sosial-iqtisadi və siyasi vəziyyət 
XVII əsrin əvvəllərində Rusiyada  sosial-iqtisadi vəziyyət aşağıdakı kimi idi: 
 
Natural təsərrüfat hökmüran olaraq qalırdı. 
 
Hər bir feodal mülkünün torpaqları ağa və kəndli torpaqlarına bölünmüşdü. 
 
Kəndlilər həm öz pay torpaqlarını, həm də ağa torpaqlarını becərirdilər. 
 
Kənd təsərrüfatı bəsit əkinçilik texnikasına əsaslanırdı
. 
 
Əmək alətlərinin təkmilləşdirilməsi olduqca ləng  gedirdi. 
 
Kəndlilər  mülkədarların  -  feodalların  torpağına  təhkim  olunmuşdular 
(kəndlilər feodaldan şəxsən asılı idilər)
. 
Göründüyü  kimi,  XVII  əsrin  əvvəllərində  qabaqcıl  Avropa  ölkələrində 
kapitalist münasibətləri inkişaf etdiyi halda Rusiyada 
natural təsərrüfat hələ də öz 
hökmranlığını qoruyub saxlamışdı. 
XVII  əsrdə    Rusiyasının  sosial-iqtisadi  həyatında  baş  verən  dəyişikliklər 
siyasi quruluşa da təsir göstərirdi.
 
Çarın təkbaşına hakimiyyəti Rusiyada mütləqiyyət 
rejiminin  yarandığını  göstərirdi
.  1613-cü  ildə  Zemstvo  yığıncağında  Mixail 
Romanov  (1613-1645)  çar  seçildi.
 
Bu  hadisə  ilə  Rusiyada  yeni  sülalənin  – 
Romanovlar  sülaləsinin  (1613-1917)    hakimiyyəti  başladı.  Mixail  Romanovdan 
sonra 
Rusiyanın hökmdar taxtına Aleksey Mixayloviç Romanov (1645-1676) çıxdı.  
 
  
        
 
 «Məclis Qanunnaməsi»nin qəbul olunması (1649) 
1649-cu  ildə   
Aleksey  Romanovun  yaxından  iştirakı  ilə 
Rusiyanın  yeni  qanular  külliyyatı  olan  «Məclis 
Qanunnaməsi»
 
qəbul olundu. Rusiyada qəbul edilmiş  «Məclis Qanunnaməsi»
 
 ilə:
 
 
Çarın mütləq hakimiyyəti  möhkəmləndirildi. 
 
Kəndlilərin təhkimçilik asılılığının rəsmiləşdirilməsi prosesi başa çatdırıldı. 
