Anatomiya 2014. indd

Biriktiruvchi to‘qima
Biriktiruvchi to‘qima tuzilishi va faoliyati jihatidan turlicha. 
Ular hujayralar, kollagen, elastik, retikulyar tolalardan iborat 
hujayralar aro modda va asosiy moddadan tashkil topgan. Birik-
tiruvchi to‘qima hujayralarning oziqlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan 
trofik vazifani, himoya (fagositoz, immun tanalar ishlab chiqa-
rish) mexanik (a’zolar to‘qimasi asosini hosil qiladi) va plastik va-
zifani bajaradi.
Biriktiruvchi to‘qima xususiy biriktiruvchi to‘qima, tog‘ay va 
suyak to‘qimaga bo‘linadi. Xususiy biriktiruvchi to‘qima yum-
shoq va alohida xususiyatga ega zich tolali biriktiruvchi to‘qima-
ga bo‘linadi.
Yumshoq biriktiruvchi to‘qima (7-rasm) hujayra va tarkibida 
tolalari turli yo‘nalishda bo‘sh joylash gan hujayraaro moddalar-
dan iborat. Hujayraaro modda tarkibida kollagen, elastik tolalar va 
asosiy modda bo‘ladi. Yum shoq biriktiruv chi to‘qima qon tomirlar 
bo‘ylab joylashadi. Biriktiruv chi to‘qimaning asosiy moddasi tar-
kibida mukopolisa xaridlar bo‘lgan bir turli massadan iborat. Birik-
tiruvchi to‘qimaning hujayra ele-
mentlari fibroblastlar, makrofa-
glar, to‘qima bazofillari, plazmo-
sitlar va pigmentositlardan iborat 
bo‘ ladi.
Zich tolali biriktiruvchi to‘-
qima (8-rasm) shaklangan va 
shakllanmagan turlarga bo‘lina-
di. Shakllanmagan biriktiruvchi 
to‘qimani asosiy moddasi kam, 
ko‘p sonli kollagen va elastik to-
lalari quyuq to‘r hosil qilib, un-
da hujayra elementlari kam bo‘la-
di. Shakllangan biriktiruvchi to‘-
qimada kollagen tola dastalari 
ma’ lum yo‘nalishda joylashadi.
Alohida xususiyatga ega birik-
tiruvchi to‘qimaga retkulyar, yog‘ 
va pigment to‘qima kiradi.
Retikulyar to‘qima tarkibi-
7-rasm. Yumshoq tolali
biriktiruvchi to‘qima.
1–fibroblast; 2–elastik tola; 3–lim-
fosit; 4–o‘troq makrofagositlar;
5–kollagen tolalar.

---

21
da kollagen va elastik tolalardan tash qari retikulyar tolalar va re-
tikulyar hujayralar uchraydu. Retikulyar hujayralarning o‘siqlari 
bo‘lib, ular vositasida bir-biri bilan birikib to‘r hosil qiladi. Re-
tikulyar tolalar har tomonga yo‘nalib joylashadi. Retikulyar to‘qi-
ma qon ishlab chiqaruvchi va immun tizimi a’zolari to‘qimalari 
asosi
tarkibiga kiradi.
Yog‘ to‘qima zaxira oziqa moddalar to‘plangan joy hisobla-
nadi. Odamda u teri osti yog‘ qatlamini hosil qiladi, shuningdek, 
charvida va buyrak atrofida bo‘ladi. Yog‘ hujayralari tarkibida yog‘ 
tomchisi bo‘lib, ular o‘rtasidan kollagen, elastik tolalar o‘tadi va 
fibroblast, semiz hujayralar, limfositlar joylashadi.
Pigment to‘qima deb, tarkibida ko‘p pigment hujayralari – 
melanositlar bor to‘qimaga aytiladi.
Tog‘ay to‘qima bo‘g‘im tog‘ay lari, umurtqalararo disk, tashqi 
burun, hiqildoq, traxeya va bronx larni hosil qiladi. Tog‘ay to‘qi-
ma 2–3 tog‘ay hujayralarining (xon-
droblast va xondrositlar) guruh shak-
lida ko‘p miqdordagi zich, pishiq hu-
jayralar aro moddalar bilan o‘ral-
gan holda joylashishidan hosil bo‘la-
di. Tog‘ay to‘qima tarkibida 70–80 % 
suv, 10–15 % organik moddalar va 
4–7 % tuz lar bo‘ladi. 
Tog‘ay to‘qimaning 50–70 % qu-
ruq moddasi kollagendan iborat. Hu-
jayralararo moddaning tuzilishiga 
qarab gialin, elastik va tolali tog‘ay 
to‘qima tafovut qilinadi.
Gialin tog‘ay (9-rasm) havo 
rang 
bo‘ladi. U turli shakldagi tog‘ay hu-
jayralaridan iborat, hujayralararo 
mod dasi tiniq bo‘lib, kollagen tolalar 
va asosiy moddadan tashkil topgan. 
Bo‘g‘im tog‘aylari, qovurg‘a tog‘ay-
lari, suyaklar epifizi tog‘ayi va hiqil-
doqning ko‘p tog‘aylari gialin 
tog‘aydan tuzilgan.
Elastik tog‘ay to‘qima egiluv-
chanligi va pishiqligi bilan farq