Annotatsiya bu mavzu izonikotin kislotasi va nikotin kislotasi asosida olingan dorivor moddalar turli XIL terapevtik maqsadlarda foydalanish uchun ishlab chiqilgan farmatsevtik xususiyatlarga EGA birikmalar sinfi haqida


I.BOB. IZONIKOTIN VA NIKOTIN KISLATASI ASOSIDA



Yüklə 0,9 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/8
tarix17.10.2023
ölçüsü0,9 Mb.
#156666
1   2   3   4   5   6   7   8
G.Izonikotin va nikotin kislatasi asosida olingan dori moddalari.

I.BOB. IZONIKOTIN VA NIKOTIN KISLATASI ASOSIDA 
OLINGAN DORI MODDALARINI OLINISHI USULLAR 
HAQIDA TUSHUNCHA. 
1.1 Izonikotin kislatasi asosida olingan dori moddalarini olinishi 
usullari. 
Izonikotin kislatasi asosida olingan dori moddalarining tarkibi va xususiyatlari 
haqida aniq ma’lumot topolmadim. Lekin, izonikotin kislatasi (nikotin kislatasi) 
nikotin asidining tuzi bo‘lib, bu modda nikotin asidi va turliq metal kislatlari 
orasidagi birikmalar orqali hosil qilinadi. Bu dori moddalari, nikotin asidining 
biologik faoliyatini saqlab qolishi va turli kasalliklar, ayniqsa, nikotin asidi bilan 
bog‘liq kasalliklar (masalan, nikotin asidi yetishmovchiligi) davolashida ishlatilishi 
mumkin. Bu dori moddalari olinishida, nikotin asidi va metal kislatlari orasidagi 
kimyoviy reaktsiyalar yuz beradi va shu tufayli yangi birikmalar hosil bo‘ladi. Bu 
dori moddalari tarkibi va xususiyatlari, ishlatilgan metal kislatlariga va olinish 
usullariga bog‘liq bo‘ladi.Izonikotin kislatasi asosida olingan dori moddalarini 
olinishining kimyoviy reaktsiyalari haqida to‘liq ma’lumot berish uchun, nikotin 
asidi va metal kislatlarining birikishi haqida gapirish kerak. 
Nikotin asidi (C5H4NCOOH) - nikotin (nikotin alkaloidi) molekulalaridan hosil 
bo‘lgan bir kislotadir. Uning kimyoviy tuzlari, nikotin asidi va metal kislatlarining 
birikishi orqali hosil qilinadi. 
Kimyoviy reaktsiya quyidagicha bo‘ladi: 
C5H4NCOOH + M(OH)n → C5H4NCOOM + nH2O 
Bu yerda, C5H4NCOOH - nikotin asidi, M(OH)n - metal hidroksid (metal kislati), 
C5H4NCOOM - nikotin asidi tuzi (izonikotin kislatasi) va nH2O - suv molekulalari. 
Reaktsiyada, nikotin asidi va metal hidroksid (metal kislati) bir-biriga ta’sir etadi va 
shu natijada nikotin asidi tuzi (izonikotin kislatasi) va suv hosil bo‘ladi. Bu reaktsiya, 
asosan, nikotin asidining biologik faoliyatini saqlab qolish va turli kasalliklar, 


ayniqsa, nikotin asidi bilan bog‘liq kasalliklar (masalan, nikotin asidi 
yetishmovchiligi) davolashida ishlatiladigan dori moddalari olinishida qo‘llaniladi. 
Izonikotin kislatasi asosida olingan dori moddalarining kimyoviy reaktsiyalari, 
ishlatilgan metal kislatlariga va olinish usullariga bog‘liq bo‘ladi. Izonikotin 
kislatasi asosida olingan dori moddalarini olinishida asosiy xom-ashyo va 
katalizatorlar quyidagilardir: 
1.
Nikotin asidi (C5H4NCOOH): Bu modda nikotin asidining tuzlarini hosil qilish 
uchun asosiy xom-ashyodir. Nikotin asidi, nikotin (nikotin alkaloidi) 
molekulalaridan hosil bo‘lgan bir kislotadir. 
2.
Metal hidroksidlar (M(OH)n): Metal hidroksidlar, nikotin asidi bilan birikish 
uchun ishlatiladi. Metal hidroksidlar turli metal kislatlaridan hosil qilinadi, 
masalan, natriy hidroksid (NaOH), kaltsiy hidroksid (Ca(OH)2), magniy 
hidroksid (Mg(OH)2) va boshqalar. 
3.
Katalizatorlar: Kimyoviy reaktsiyalarni tezlashtirish uchun katalizatorlar 
ishlatilishi mumkin. Katalizatorlar, reaktsiya sharoitlarini (harorat, bosim, vaqt) 
o‘zgartirish orqali reaktsiyani tezlashtiradi. Izonikotin kislatasi asosida olingan 
dori moddalarini olinishida katalizatorlar sifatida asidlar, bazalar yoki kompleks 
birikmalar ishlatilishi mumkin. 
Izonikotin kislatasi asosida olingan dori moddalarini olinishida, nikotin asidi 
va metal hidroksidlar orasidagi kimyoviy reaktsiyalar yuz beradi va shu tufayli yangi 
birikmalar hosil bo‘ladi. Bu dori moddalari olinishida, xom-ashyo va katalizatorlar 
tarkibi va miqdori, ishlatilgan metal kislatlariga va olinish usullariga bog‘liq bo‘ladi. 
Ishlatilgan xom-ashyo va katalizatorlar olinish usullariga va hosil bo‘lgan dori 
moddalarining tarkibiga bog‘liq bo‘lib, ularning miqdori va tarkibi o‘zaro farq 
qilishi mumkin.Masalan, nikotin asidi tuzlarini hosil qilish uchun, nikotin asidi va 
metal hidroksidlarining nisbati, harorat, bosim va vaqt kabi sharoitlar o‘zgarishi 
mumkin. Shuningdek, katalizatorlar tarkibi va miqdori ham o‘zgarishi mumkin. 


Ishlatilgan xom-ashyo va katalizatorlar olinish jarayonida tayyorlangan reaktsiya 
qurilmasiga va olinish usuliga bog‘liq bo‘lib, ularning to‘g‘ri tanlanishi va 
qo‘llanilishi muhimdir. Bu, dori moddalari tarkibi va xususiyatlarini belgilashda 
ham muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Bu dori moddalari sintez va ekstraksiyasi uchun bir nechta usullar mavjud. Bu 
usullar quyidagilardir: 
1.
Kimyoviy sintez: Bu usulda, kimyoviy reaktsiyalar orqali dori moddalari 
sintezlanadi. Bu usulda, kimyoviy reaktsiyalar orqali kerakli kimyoviy 
elementlar va molekullar bir-biriga bog‘lanadi. Bu usulda sintezlanadigan 
moddalar odatda laboratoriyalarda sintezlanadi. 
2.
Bitkilar va hayvonlar orqali ekstraksiya: Bu usulda, dori moddalari bitkilar va 
hayvonlar orqali ekstraktlanadi. Bu usulda, bitkilar va hayvonlar ichidagi dori 
moddalari kimyoviy moddalar ko‘rinishida ajratiladi. Bu usulda 
ekstraktlanadigan moddalar odatda tabiiy modd sifatida topiladi. 
3.
Kimyoviy ekstraksiya: Bu usulda, kimyoviy moddalar orqali dori moddalari 
ekstraktlanadi. Bu usulda, kimyoviy moddalar orqali doridalari ajratiladi. Bu 
usulda ekstraktlanadigan moddalar odatda laboratoriyalarda sintezlanadi. 
4.
Fermentatsiya: Bu usulda, mikroorganizmlar orqali dori moddalari 
sintezlanadi. Bu usulda, mikroorganizmlar orqali kerakli kimyoviy elementlar 
va molekullar sintezlanadi. Bu usulda sintezlanadigan moddalar odatda 
laboratoriyalarda sintezlanadi. 
Bu usullar har bir dori moddasi uchun mos keladigan usulni tanlashda 
foydalaniladi. Izonikotin kislatasi asosida olingan dori moddalarining farmakologik 
xususiyatlari, ularning kimyoviy tarkibi va xusiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Bu dori 
moddalari, nikotin asidi bilan bog‘liq kasalliklar (masalan, nikotin asidi 
yetishmovchiligi) davolashida ishlatiladi.Bu dori moddalari, nikotin asidiningologik 
faoliyatini saqlab qolishi sababli, nikotin asidi tuzlarini o‘z ichiga oladi va ularning 


farmakologik xususiyatlarini oshiradi. Bu dori moddalari, nikotin asidi tuzlarining 
farmakologik 
xususiyatlari 
bilan 
bog‘liq 
kasalliklarni 
davolashda 
ishlatiladi.Izonikotin kislatasi asosida olingan dori moddalarining farmakologik 
xususiyatlari o‘zaro farq qilishi mumkin. Masalan, piridoksal-5'-fosfat (P5P) nikotin 
asidi tuzlarining biri bo‘lib, bu modda piridoksin (B6 vitamin) sintezini oshiradi va 
qonning oksigen transportini yaxshilaydi. Boshqa bir izonikotin kislatasi turi, 
nikotinamid adenin dinukleotid (NAD), energiya olish va qonning oksigen 
transportini yaxshilashda ishlatiladi. 
Izonikotin kislatasi asosida olingan dori moddalarining farmakologik 
xususiyatlari, ularning kimyoviy tarkibi va xususiyatlariga bog‘liq bo‘lib, ularning 
davolashda ishlatilishi va farmakologik faoliyati haqida tafsilotli ma’lumotlar olish 
uchun ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Dori moddalari olinishida tozalash va 
aralashtirish usullari moddalar turi va olinish usuli bo‘y o‘zgaradi. Quyidagi usullar 
dori moddalari tozalash va aralashtirish uchun qo‘llanil1. Filtratsiya: Bu usulda, 
moddalar suv yoki boshqa solvent orqali tozalanadi. Bu usul odatda quru moddalar 
uchun qo‘llaniladi.Sublimatsiya: Bu usulda, moddalar quru holatda qaynatiladi va 
suv 
buhariga 
aylanadi. 
Bu 
usul 
odatda 
quru 
moddalar 
uchun 
qo‘llaniladi.Kristallizatsiya: Bu usulda, moddalarda eritiladi va so‘ng uni qaynatib, 
sovuqda qaynatiladi. Bu usul odatda quru moddalar uchun qo‘llaniladiDestilyatsiya: 
Bu usulda, moddalar suv yoki boshqa solvent orqali qaynatiladi va buhariga 
aylanadi. Bu usul odatda moddalar o‘zaro solubil emasligi sababli 
qo‘llanadi.Kromatografiya: Bu usulda, moddalar bir-biridan ajratiladi. Bu usul 
odatda moddalar o‘zaro solubil emasligi sababli yoki kimyoviy xossalari bo‘yicha 
ajratiladi.Bu usullar moddalar olinish va tahlil qilishda qo‘llaniladi. Mos keladigan 
usulni tanlash uchun moddalar turi va olinish usuli ko‘rib chiqiladi. Izonikotin 
kislatasi asosida olingan dori moddalarining farmakologik xususiyatlari haqida 


ilmiy tadqiqotlar olib borilgan. Bu dori moddalari, nikotin asidi tuzlarining 
farmakologik xususiyatlarian bog‘liq kasalliklarni davolashda ishlatiladi. 
Bir necha izonikotin kislatasi turlari, masalan, nikotinamid adenin dinukleotid 
(NAD) va nikotinamid ribozid (NR), energetik jarayonlarda ishlatiladi. Bu 
moddalar, mitokondriyal energetik jarayonlarda ishlatiladigan koenzimler sifatida 
ishlaydi va qonning oksigen transportini yaxshilaydi. 
Boshqa bir izonikotin kislatasi turi, nikotinamid mononukleotid (NMN), 
qonning oksigen transportini yaxshilashda ishlatiladi va qonning dam olishini 
yaxshilaydi. NMN, energetik jarayonlarda ishlatiladigan koenzimler sifatida ham 
ishlatiladi. Izonikotin kislatasi asosida olingan dori moddalarining farmakologik 
xususiyatlari, ularning kimyoviy tarkibi va xususiyatlariga bog‘liq bo‘lib, ularning 
davolashda ishlatilishi va farmakologik faoliyati haqida tafsilotli ma’lumotlar olish 
uchun ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Energiya almashinuvidagi rolidan tashqari, 
ba’zi izonikotin kislatasidan olingan birikmalar ularning potentsial terapevtik ta’siri 
uchun o‘rganilgan. Misol uchun, nikotinamid ribozid (NR) hujayralardagi 
nikotinamid adenin dinukleotid (NAD +) darajasini oshiradi, bu hujayra energiyasini 
ishlab chiqarish va DNKni tiklash uchun muhimdir. NR potentsial qarishga qarshi 
ta’siri va metabolik funktsiyani yaxshilash qobiliyati uchun o‘rganilgan. 
Yana bir izonikotin kislatasidan olingan birikma, nikotinamid mononukleotid 
(NMN) ham uning potentsial qarishga qarshi ta’siri uchun o‘rganilgan. NMN 
hujayralardagi NAD + darajasini oshirishi va energiya ishlab chiqarish uchun 
muhim bo‘lgan mitoxondriyal funktsiyani yaxshilashi ko‘rsatilgan. Hayvonlarni 
o‘rganishda NMN insulin sezgirligini yaxshilash va yallig‘lanishni kamaytirish 
uchun ham ko‘rsatildi. 
Umuman 
olganda, 
izonikotin 
kislatasidan 
olingan 
birikmalarning 
farmakologik xususiyatlari xilma-xil bo‘lib, o‘rganish davom etmoqda. Ba’zi 
birikmalar ularning potentsial terapevtik ta’siri uchun va’da bergan bo‘lsa-da, 


ularning ta’sir qilish mexanizmlarini va potentsial klinik qo‘llanilishini to‘liq 
tushunish uchun ko‘proq tadqiqotlar talab etiladi. 
Potentsial terapevtik ta’sirga qo‘shimcha ravishda, ba’zi izonikotin kislatasidan 
olingan birikmalar, shuningdek, ayrim kasalliklarning oldini olish yoki davolashdagi 
roli uchun o‘rganilgan. Misol uchun, nikotinamid (NAM) neyroprotektiv ta’sirga 
ega ekanligi ko‘rsatilgan va Altsgeymer va Parkinson kasalligi kabi 
neyrodegenerativ kasalliklarni davolashda foydali bo‘lishi mumkin. Yana bir 
izonikotin kislatasidan olingan birikma, nikotinik kislota (NA) o‘nlab yillar 
davomida dislipidemiyani (qondagi anormal darajalar) davolash va yurak-qon tomir 
kasalliklari xavfini kamaytirish uchun ishlatilgan. NA jigarda triglitseridlar va LDL 
xolesterin ishlab chiqarishni kamaytirish orqali ishlaydi, shu bilan birga HDL 
xolesterin darajasini oshiradi. Umuman olganda, izonikotin kislatasidan olingan 
birikmalarning farmakologik xususiyatlari xilma-xil bo‘lib, o‘rganish davom 
etmoqda. Ba’zi birikmalar ularning potentsial terapevtik ta’siri uchun va’da bergan 
bo‘lsa-da, ularning ta’sir qilish mexanizmlarini va potentsial klinik qo‘llanilishini 
to‘liq tushunish uchun ko‘proq tadqiqotlar talab etiladi. Izonikotin kislotasi (INA) 
va uning hosilalari farmatsevtika sanoatida silga qarshi, yallig‘lanishga qarshi va 
saratonga qarshi vositalarni o‘z ichiga olgan turli dori-darmonlarni sintez qilish 
uchun keng qo‘llanilgan. Biroq, INA asosidagi yaroqlilik muddati o‘tgan dori 
vositalarini utilizatsiya qilish, ularning potentsial zaharliligi va atrof-muhitga 
chidamliligi tufayli katta ekologik xavf tug‘dirishi mumkin. Shu sababli, ushbu dori 
vositalarini utilizatsiya qilishning ekologik toza va tejamkor usullariga ehtiyoj bor. 
Synthetic Communications jurnalida chop etilgan bir tadqiqot metanolda 
katalitik miqdorda p-toluensulfonik kislota (PTSA) yordamida fenolik kislotalarni, 
shu jumladan INAni kimyoviy selektiv esterifikatsiya qilishning oddiy va samarali 
usulini taklif qildi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, bu usul yuqori samarali bo‘lib, INA 
esterifikatsiyasi uchun 98% gacha rentabellikga ega. Bu usul INA asosidagi 


yaroqlilik muddati o‘tgan dori vositalarini ekologik jihatdan toza yo‘q qilish uchun 
qo‘llanilishi mumkin, bu esa ularning atrof-muhitga ta’sirini sezilarli darajada 
kamaytirishi mumkin. Acta Biomaterialia jurnalida chop etilgan yana bir tadqiqot 
nefrotoksik nojo‘ya ta’sirlarni bartaraf etish vositasi sifatida vankomitsin va ellagik 
kislota bilan to‘ldirilgan qattiq lipid nanozarrachalaridan (SLN) foydalanishni 
o‘rganib chiqdi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, SLNlar antibakterial faollikni saqlab 
qolgan holda INAga asoslangan preparat bo‘lgan vankomitsinning nefrotoksikligini 
kamaytirishda samarali bo‘lgan. Ushbu yondashuv vankomitsinning nojo‘ya 
ta’sirini davolash uchun qo‘shimcha dorilarga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirish orqali 
INAga asoslangan dori vositalarining iqtisodiy samaradorligini oshirishi mumkin. 
Bundan tashqari, “Corrosion Science” jurnalida chop etilgan tadqiqot INA 
asosidagi preparat bo‘lgan muddati o‘tgan izoniazidning Schiff asoslarini metallar 
uchun ekologik toza va tejamkor korroziyadan himoya qilish chorasi sifatida 
foydalanishni o‘rganib chiqdi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, muddati o‘tgan 
izoniazidning Schiff asoslari kuchli korroziyaga qarshi ko‘rsatkichlarni namoyish 
etdi, bu korroziyadan himoya qilishning iqtisodiy xarajatlarini sezilarli darajada 
kamaytirishi mumkin. Umuman olganda, ushbu tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, INA 
asosidagi dori vositalarini yo‘q qilish va ulardan foydalanishning ekologik va 
iqtisodiy samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin bo‘lgan bir nechta 
ekologik toza va tejamkor usullar mavjud. Chemical Papers jurnalida chop etilgan 
bir tadqiqot elektrokimyoviy va kimyoviy oksidlanish kombinatsiyasidan 
foydalangan holda nikotin kislotasini ishlab chiqarishning yangi usulini taklif qildi. 
Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, bu usul yuqori samarali bo‘lib, 90% gacha hosildorlikka 
ega va nitrat kislotadan foydalanadigan va qo‘shimcha mahsulot sifatida azot oksidi 
ishlab chiqaradigan an'anaviy usullarga nisbatan kamroq atrof-muhitga ta’sir qiladi. 
Green Chemistry jurnalida chop etilgan yana bir tadqiqot nikotinik kislota ishlab 
chiqarish uchun yashil erituvchi sifatida ionli suyuqliklardan foydalanishni o‘rganib 


chiqdi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, ionli suyuqliklar 5-etil-2-metilpiridinning 
nikotinik kislotaga oksidlanishini rag‘batlantirishda samarali bo‘lib, hosildorlik 80% 
gacha. Yashil erituvchi sifatida ionli suyuqliklardan foydalanish ishlab chiqarish 
jarayonining atrof-muhitga ta’sirini sezilarli darajada kamaytiradi. 
Bundan tashqari, biologik faollikni yaxshilagan va toksiklikni kamaytiradigan 
INA ning yangi hosilalarini yaratish bo‘yicha doimiy harakatlar olib borilmoqda. 
Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters jurnalida chop etilgan bir tadqiqot 
yallig‘lanishga qarshi faollik bilan INA hosilalarining sintezini o‘rgandi. Tadqiqot 
shuni ko‘rsatdiki, sintez qilingan hosilalarning ba’zilari kuchli yallig‘lanishga qarshi 
ta’sir ko‘rsatdi, bu yallig‘lanishni davolash uchun qo‘shimcha dorilarga bo‘lgan 
ehtiyojni kamaytirishi mumkin. Umuman olganda, ushbu tadqiqotlar shuni 
ko‘rsatadiki, INA va uning hosilalari ishlab chiqarish va ulardan foydalanishning 
ekologik va iqtisodiy samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin bo‘lgan 
ekologik toza va tejamkor usullarni ishlab chiqish bo‘yicha harakatlar davom 
etmoqda. 

Yüklə 0,9 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin