Annotatsiya Dastur 5A111201 – o‘zbek tili va adabyoti magistratura mutaxassisligiga kiruvchilar uchun 5111200 – o‘zbek tili va adabyoti ta’lim yo‘nalishining 2017-2018 o‘quv yilida tasdiqlangan o‘quv rejasidagi asosiy fanlar asosida

Sintaksis. Sintaksis predmeti. Sintaksis grammatikaning so‘zlar va gaplarning
o‘zaro aloqasini, gap bo‘laklari, so‘z birikmalari, gap va nutqning yirik parchasi
bo‘lgan matnni o‘rganuvchi bir qismi. Sintaksisning morfologiya, leksikologiya va
fonetika bo‘limlari bilan bog‘liqligi. Sintaksisning tarkibiy qismlari. Sintaktika,
semantika va pragmatika. Sintaktik aloqa vositalari:formal vositalar, leksik-
grammatik vositalar, pozitsion vosita va intonatsion vosita. Sintagmatik va
paradigmatik munosabatlar. Shakliy va mazmuniy sintagmatik munosabat.
Sintaktik munosabatning turlari - mazmuniy sintagmatik munosabat:
predikativ munosabat va nopredikativ munosabat. Atributiv, obyektli va relyativ
munosabat. Kopulyativ munosabat. Introduktiv munosabat: vokativ munosabat,
modal munosabat. Predikativ munosabatning ifoda shakllari. Birlamchi va ikkilamchi
predikativlik. Shakliy sintagmatik munosabat - sintaktik aloqa: tenglanish va
tobelanish. Ochiq va yopiq tenglanish. Tobe aloqa. Koordinativ va subordinativ
aloqa.Moslashuv, boshqaruv va bitishuv.

---

---

7
So‘z birikmasi. So‘z birikmasi sintaktik birlik sifatida. So‘z birikmasi bir

so‘zning boshqa so‘zga qo‘shilish imkoniyati- valentligiga tayanishi. So‘zning 3 xil
valentligi: sintaktik, semantik va leksik valentlik. So‘z birikmasi va sintagma. So‘z
birikmasi va sintagmaning bir-biriga o‘xshash tomonlari va farqi. Sintagmalanish
nutqning grammatik, mazmun jihati bilan bog‘langan hodisa ekani. So‘z
birikmasining ma’nosi va vazifasi. Erkin va turg‘un birikmalar. Erkin so‘z
birikmalarining turg‘un birikmalardan farqi. So‘z birikmasining morfologik tabiatiga
ko‘ra turlari: otli birikma, fe’lli birikma va ravish-sifatli birikma ko‘rinishida kelishi.
So‘z birikmasining struktural xususiyatlari: sodda birikma va murakkab birikma.
Gap. Gapning semantik strukturasi. Predikativlik. Gap mundarijasining real
voqelik bilan aloqadorlik hodisasi predikatsiya hisoblanishi. Predikativlik modallik,
zamon va shaxs-son kategoriyalari bilan bog‘liqligi. Modallik gap mundarijasining
voqelikka munosabatini ifodalashi, zamon (aytilayotgan fikrning nutq momentiga
bo‘lgan munosabati)ni bildirish, shaxs yesa harakat bajaruvchisini ko‘rsatishi.
Gapdagi predikativlikni ifodalovchi shakllar tizimi gapning paradigmasi hisoblanishi.
Gapning grammatik kategoriyalari: grammatik shaxs kategoriyasi, grammatik zamon
kategoriyasi, kommunikativ kategoriyasi, ifoda maqsadi kategoriyasi, modallik
kategoriyasi.
Gapning intonatsion xususiyatlari. Og‘zaki nutqda gapning grammatik-fikriy bir
butun ekanligini intonatsiya bildirishi. So‘z, so‘z birikmasi va gapni farqlovchi asosiy
vositalardan biri intonatsiya ekanligi.