Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus

Aholishunoslik haqida ilmiy bilimlar tizimi 
Aholining umumiy nazariyasi.
Aholi iqtisodiyoti Demografiya Aholi geografiyasi
(demografik fanlar tizimi) Aholi ekologiyasi
Aholi sosiologiyasi Aholi genetikasi
Demografiyaga tutash fanlar
Mehnat Mehnat va Etnografiya Sosial Sosial Gerantologiya
resurslari oila huquqi psixologiya gigiena
iqtisodi
Demografiya va etnografiya – aholi geografiyasi bilan chambarchas va har
tomonlama bog‘liq bo‘lgan fanlar hisoblanadi. Chunki bu fanlar ham bevosita
aholi geografiyasi singari aholini o‘rganadi. Lekin bular aholini har qaysisi o‘z
nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda tadqiq etadilar. Masalan, demografiya aholi
soni, takror barpo bo‘lish qonuniyatlari va omillarini o‘rgansa, etnografiya –
halqlarning turmushi va madaniyati, vujudga kelishi va madaniy tarixiy aloqalarini
o‘rganadi. Shunday qilib, aholi geografiyasi va demografiya hamkorlikda hal etishi
mumkun bo‘lgan muammolarni birgalikda o‘rganadi. Halqlarning tarqalishini esa
etnogeografiya o‘rganadi. Aholi geografiyasini demografiya bilan aloqasi alohida
ahamiyat kasb etadi. Hududlar aholisini o‘rganishda aholi geografiyasi demografik
jarayonlarga murojaat etadi. Bunday tadqiqotlarni geogdemografik tadqiqotlaro
deb, ataladi
1
.
Antropologiya (grek tilidan – antropos – “inson”) inson organizimining
evolyusiyasi va undagi jismoniy o‘zgarishlarning kelib chiqish qonuniyatlari,
shuningdek irqlarning vujudga kelishi va geografik tarqalishini o‘rganib, u aholi
geografiyasi bilan birgalikda aholi mehnat faoliyati turmush sharoiti va madaniyati
hududiy xususiyatlarni o‘rganadi.
1
А. Солиев, Л. Қаршибоева. Иқтисодий географиянинг назарий ва амалий масалалари. Тошкент – 1999. 49 –
бет.

---

---

11
Aholi geografiyasi mehnat resurslari, ularning joylashish xususiyatlarini

o‘rganishda esa iqtisod fani bilan bog‘lanadi.
Aholi zichligining oshib borishi, uning moddiy va ma’naviy ehtiyojlarining
kengayishi topografiya fanlari bilan aloqada bo‘lishini talab etadi. Ayniqsa, aholi
punktlapini rekonstruksiyalash, qurilish masalalarida, rayon planirovkasi,
shaharsozlik ishlarida topografiya fanining ahamiyati beqiyosdir. Chunki, turli
ob’eklar, relef ko‘rinishlari maxsus belgilar va gorizontlar yordamida topografik
haritaga tushiriladi. Har bir geografik hududdagi predmetlar topografik haritalarda
aniq ko‘rsatib berilgan. Va bu haritalardan yuqorida aytilgandek xalq xo‘jaligining
turli sohalarida foydalaniladi.
Aholi va aholi punktlapi joylanishi hamda rivojlanishida topografiya
fanining roli davr o‘tgan sari oshib boradi.
Iqlimshunoslik (klimatologiya) fani bilan aholi geografiyasining aloqasi
to‘g‘ridan to‘g‘ri emas balki, bilvosita desak xato bo‘lmaydi. Masalan, aholi
geografiyasi fani tibbiyot geografiyasi bilan bevosita aloqada bo‘ladi. Sababi
tibbiyot geografiyasi iqlimshunoslik bilan hamkorlikda rivojlanadi. Chunonchi,
insonga tabiat, iqlimning ta’siri bu fan ob’ekti uchun o‘ta muhim. Qolaversa, aholi
geografiyasida tabiiy geografiyaning o‘rni alohida hisoblanadi. Iqlimshunoslik fani
tabiiy geografiya bilan birgalikda aholi rivojlanishi va joylashishi iqlimiy omillar
shamol yo‘nalishi, xavo harorati, quyosh radiasiyasi va hokazolarni hisobga
olinadi.