Aparan yol kimi

paylanması  sosial-mədəni  və  iqtisadi 
tərəqqinin  hərəkətverici
276
Fuad  Mammadot
Kulturologiva cffcktivli haval va faalivvala aparan vol
qüvvəsidir.  Ona  intellektual  potensialın  yaradılması  və  inkişafının 
prioritetini  təmin  edən  ciddi  faktor  kimi,  xüsusi  diqqət  ayrılmalıdır. 
Burada  elm  və  təhsili  xüsusi  vurğulamaq  lazımdır,  çünki,  yeni 
texnologiyaların yaradılması,  həyat təminatı  sisteminin  və insanların 
həyat tərzinin inkişafı onlardan asılıdır. Elmin əsasında  ideologiyanın 
əsasını  təşkil  edən,  yeni  ictimai  sistemin  ruhi  və  maddi  tələblərinə 
cavab 
verən  mədəniyyətin  yeni 
ideal  və  dəyərdən  ibarət 
imperativlərinin,  eləcə  də  estetik,  əxlaqi  və  psixoloji  mədəniyyət 
normalarının  vəziyyətinə  tənqidi nəzər baş verir.
Məlumdur 
ki, 
dövlətin 
mədəni 
siyasətinin 
effektivlik 
meyarlarından  biri 
cəmiyyətin  beş  altsisteminə  onun  təsiri  ilə 
müəyyən  olunur:  bioloji  yaradılma,  ruhi  istehsal,  maddi  istehsal, 
ictimai  münasibət,  təşkil  və  idarəetmə.  Bununla  əlaqədar  olaraq, 
mədəniyyətin  idarə 
edilməsində 
mədəniyyət 
orqanizminin
qabaqlayıcı  inkişaf  və  bütövlük  çərçivəsində  onun  müxtəlif sosial 
institutlarının  düzgün  koordinasiyası  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  etməyə 
başlayır.
Yeni  demokratik  mədəniyyətə  keçid  prosesində  qeyri-hökumət 
təşkilatlarına  mühüm  əhəmiyyət  verilir. 
Demokratik  ölkələrin 
təcrübəsindən  çıxış  edərək,  qeyri-hökumət  təşkilatlan  beynəlxalq 
fondlann yardımı  ilə,  xalqın həyati maraqlann acavab verən,  insanın 
sosial-mədəni  həyatında 
keyfiyyət  dəyişikləri  yaradan 
birgə 
kulturoloji layihələr  hazırlayıb həyata keçirməlidirlər. Mədəni siyasət, 
eyni  zamanda,  mədəni  imperativ  və  ölkənin  sosial-mədəni  inkişaf 
sürəti,  eələcə  də  istiqamətinin 
dövlətin  məqsədlərinə  və  xalqın 
maraqlanna  uyğunluğuna sosial  nəzarətin  zəruriliyini  nəzərdə  tutur. 
Bu  nəzarət  həm  dövlət  -   hüquqi  və  siyasi,  həm  də  qeyri-hökumət, 
ictimai  institutların  köməyi  ilə  həyata  keçirilir.  Postsovet  ölkələri 
mədəni  siyasətinin 
mühüm  vəzifələrindən  biri 
demokratik 
mədəniyyətin 
formalaşdırılması  və  inkişafıdır.  Onun  vəzifələrinə 
aşağıdakılar daxildir:
•  Hal-hazırda  mövcud  olan  köhnə  sovet  mədəniyyəti  sisteminin 
yeni  demokratik  ictimai-siyasi 
sistemin  tələb  və  missiyasına 
uyğunluğunun təhlili.
•  Formalaşmaqda  olan  demokratik  mədəniyyətin,  onun  keyfiyyət 
və  inkişafinm mühüm  parametrlərini  müəyyənləşdirməyə,  istehsal
277

---

Kuad Mammadov
KulturolqgİYa tffektivli havat va faalivvata aparan vol
sisteminin  uyğunluğunu  aşkar  etməyə, 
mədəni  dəyərlərin  - 
demokratik cəmiyyət quiruculuğu  prosesinin  obyektiv tələb etdiyi 
həcm  və  keyfiyyət  səviyyəsinin- 
tədarük,  istehlak  və  nəql 
olunmasına imkan verən 
funksiomal effektivliyinin  təhlili. 
Yuxanda  deyilənlərin  kontekstində 
postsovet  ölkələri  mədəni 
siyasətinin  aşağıdakı vəzifələrini mühüm hesab edirik:
ı.  Bəşəriyyətin mədəni təcrübəsi kontekstində  dünyaya yeni baxış 
yaradan  baxış  və  qərar,  adət  və  normalan  elmi  əsasda  yenidən 
nəzərdən keçirmək.
2
.  İctimai  və  dövlət  həyatının 
yüksək  istehsala  malik  əmək, 
humanist  sosial  nizam,  vətəndaş  hüququ,  ədalətlilik,  xeyirxah 
qanun,  ağıl,  bilik  və  etikanın  “yüksək  ruhi  mədəniyyətinin” 
prioriteti.
3.  Təhsil,  elm,  yüksək  texnologiyalar,  eləcə  də  sosial  məişət  və 
ekoloji  mədəniyyət 
sahəsində  novasiyalı  avropa  və  dünya 
mədəniyyətindən  götürülmüş, 
mədəni  yeniliyə  malik  xalqların 
ənənəvi milli dəyər və  irsinin inteqrasiyası.
4.  Sosial-mədəni  və  iqtisadi  tərəqqini  təmin  edən  başlıca 
hərəkətverici qüvvə olan  intellektual potensialın prioritet inkişafını 
və  yeniləşməsini  təmin  edən  mədəniyyətin  müxtəlif  sahələrinə 
investisiyanın bərabər bölünməsi.
5.  Cəmiyyətdə  sistemli  kulturoloji  təhsil  və  tərbiyəyə  əsaslanan 
“humanitar” mədəniyyətin  ardıcıl formalaşdırılması.
6.  Cəmiyyətin  novasiyalı  mədəni  inkişafının  monitorinqi  daxil 
olmaqla,  postsosialist cəmiyyətlərin  demokratik cəmiyyətə keçmə 
prosesini  və  tərəqqipərvər  ictimai  inkişafin  tarixi  tələbatlarının 
düzgün dərk edilməsini  təmin edən  elmi yardım.
7.  Əhalinin  bütün  təbəqələri  üçün  sosial-mədəni  inkişafda  bərabər 
imkanlar,  bilik  və  kommunikasiyadan  geniş  istifadə  imkanı, 
dövlətin sosial və iqtisadi sisyasətinin  insan üzərində cəmlənməsi.
8.  Dövlət  və  cəmiyyətin  sosial-mədəni  inkişafında 
əsas 
hərəkətverici  qüvvə  olan  ziyalıların  hüquqi  və  sosial  müedafiəsi, 
ictimai statusunun yüksəldilməsi.
9.  Bəşəriyyətin  stabil  və  təhlükəsiz  inkişafının,  sülhün  mühüm 
sahəsi  olan  demokratiyanın  genişləndirilməsi,  regional  və  qlobal 
sosial-mədəni  əməkdaşlığın  harmonizasiyası,  sülh  mədəniyyətinin
278
Fuad.MammMov
Kulturologiva cffektivli hovat 
уд
 
foalivvota aparan vol
təsdiqinə  yardım  edən  beynəlxalq  mədəni  siyasətin  vahid 
prinsiplərinin yaradılmasına yardım etmək.
Bəşəriyyətin  mədəni  inkişaf qanunauyğunluqlarının  təhlili  göstərir 
ki,  burada həlledici  rol təbii-coğrafi  və genetik  faktorlardan daha çox 
sosial  mühit  və  mədəni  mübadiləyə  məxsusdur.Buna  görə  bu  gün 
dünya  xalqlarının  qarşılıqlı  fəaliyyəti,  qarşılıqlı  zənginləşməsi  və 
mədəni  inkişafi  üçün 
əlverişli  sosial  mühitin  formalaşdırılması 
mühüm  əhəmiyyət  daşıyır.  Ən  yaxşı  tərəqqipərvər  novasiyalı  bir 
xalqm  milli-mədəni  ənənələrinin  digər  xalqın  mədəni  inkişaf 
təcrübəsindən  götürülmüş  ənənələrlə  sintezi  müasir  sivilizasiyanın 
xalq,  millət  və  dövlətlərinin  münasibətləri  arasında  ahəngdarlığın, 
rifah yüksəlişinin genişlənməsinə yeni imkanlar açır.
Mövcud  yeni  tarixi  və siyasi,  eləcə də  Avrasiyanın  əlverişli  təbii- 
coğrafi  şəraitindən  istifadə  etməklə,  MDB  ölkələri  tərəqqipərvər 
inkişafın  sürət  və  keyfiyyətini  artırmaq  məqsədi  ilə  öz  mədəni 
ənənələrində  novasiyalı  proseslərə  və  geniş  mədəni  mübadiləyə 
diqqəti  artırmalıdır.  Bu  ölkələrin  milli  mədəniyyəti 
öz  milli 
xüsusiyyətlərini  qoruyan  demokratik  mədəniyyətinin  regional  və 
epoxal  tipini  formalaşdıraraq,  gələcəyin tərəqqipərvər obrazı  üzərində 
qurulmalı  və  bəşəriyyətin  sosial  təcrübəsi  və  yeni  elmi  biliklərini 
nəzərə  almaqla  təkmilləşməlidir.  İctimai  və dövlət  həyatında mədəni 
siyasətin  demokratik prinsiplərə,  azadlıq, humanizm və maariflənmə 
dəyərlərinin 
təsdiqinə  istiqamətlənmə, 
bütün  daxili  resursların 
səfərbərliyi  və  sosial  yeniləşmə  postsovet  ölkələrini 
dünya 
sivilizasiyası magistralına  çıxarmalıdır.
Yeni  sosial-mədəni  texnologiyaların  inkişafına  istiqamətlənmiş 
trərəqqipərvər  mədəni  islahatların  həyata  keçidilməsi  postsovet 
ölkələrində 
ictimai  tərəqqinin 
sürətlə  yüksəlməsinə 
yardım 
edəcəkdir.  MDB ölkələrinin  yeni  dövlət  siyasətində  əks olunmuş ruhi 
mədəniyyət anlayışına və ona yeni  münasibətdəki  köklü dəyişikliklər 
təbii  resursları  insan inkişafi  üçün effektiv istifadə edilməsinə, işsizlik 
və yoxsulluq,  səhiyyə və  ekoloji müdafiə  problemlərini  həll etməyə, 
demokratik ictimai münasibətlərin və gəlirin paylanmasında intizamın 
təkmilləşməsi,  həmin  ölkə  xalqlarının 
sivil  dünya  birliyinə 
inteqrasiyası  və  həyat keyfiyyətinin kardinal  yaxşılaşdırılmasına nail 
olmağa imkan yaradacaqdır.  Postsovet avrasiya məkanı  qarşılıqlı asılı
279

---

Kuad  Mwnmadov
Kulturologiva effektivli havat va faalivvata aparan vol
dünyanın  bir  hissəsi  kimi, 
dünya  sivilizasiyasının 
mədəni 
regionlarından  biri 
olaraq, 
bütün  bəşəriyyətin  və 
həmin  ölkə 
xalqlarının 
həyati  maraqlarına  cavab  verən  demokratiyanın  sülh, 
stabillik  və  inkişaf  zonası  kimi  genişlənməsində  öz  tarixi  rolunu 
oynamalıdır.