Aparan yol kimi

MƏDƏNİYYƏTİN  FİƏ
_ Sərf .olunmuş.faydalı.enerji(iş)
Sdrf.olunmuş.bmumi.enerji(iş)
Ruhi  və  maddi  dəyərlərin  istehsalı  prosesində  mədəniyyətin 
entropiyası  yəni  “paylanması”, 
ümumi  enerjinin  (işin) 
faydalı 
nəticəyə  çevrilməyən  hissəsinin  itirilməsi  baş  verir.  Bunu  aşağıdakı 
formulla ifadə etmək olar :
MƏDƏNİYYƏTİN ENTROPİYASI =
Sərf edilmiş ümumi eneıji (iş) 
çıxılsın
Sərf edilmiş faydalı eneıji
Kulturologiyada  sosial-mədəni  entropiya  dedikdə, bir sistem olan 
konkret  lokal  mədəniyyətin  tam  və  ya  onun  bir  hissəsinin 
deqradasiyası (geriləməsi) başa düşülür.
223

---

Kuad  Mammadov
Kulturologiva effektivli havat vo faalivvj» aparan vol
Bir məhsulun  istehsalına  sərf olunmuş zamanın miqdarı  ilə ölçülən 
əmək  məhsuldarlığı,  müəyyən dərəcədə,  intellektual  mədəniyyətin və 
elmi nailiyyətlərin texnoloji tətbiqi səviyyəsindən  asılıdır.
Birinci  formuldan  məlum  olduğu  kimi, 
mədəniyyətin  başlıca 
effektivlik  şərti,  cəmiyyətdə  əxlaq  və  hüququn  səviyyəsindən  asılı 
olaraq,  dövlətin  hüquqi  və  etik  sisteminin 
təkmilləşdirilməsidir. 
Mədəniyyətin  bu  iki  mühüm  göstəricisi  ictimai  münasibətlərin 
formalaşmasına  çox  böyük təsir göstərir.  Onlar  demokratik dövlətin 
strateji vəzifələrinin həllində  -  şəxsi və ictimai  məqsədlərin vahidliyi, 
bərabərlik,  ölkə  vətəndaşlarının 
mədəni  eyniliyi  və  həmrəyliyini 
nəzərdə  tutan,  ümumi-sosial  mədəniyyətin  formalaşdınlmasmda, 
başlıca rol oynayır.
İnsanların  həyat  fəaliyyətinin  maddi  maraqlan  ilə  reallaşdmlan 
iqtisadi  tənzimlənmədən  fərqli  olaraq,  hüquq  və əxlaq  dövlətin  icbari 
gücü  və  ictimai  rəyin  təsiri  ilə  həyata  keçirilir.  Ruhi  mədəniyyət 
komponenti  və  cəmiyyətin  insana  təsir  alətləri  olan  hüquq  və  əxlaq 
ümumi  sosial  funksiyanı  müxtəlif vasitələrlə  yerinə  yetirir -  insanın 
sosial  davranışını  tənzimləyir və ona  nəzarət  edir.  Bu  zaman  onlar öz 
vəzifələrini  müxtəlif üsullarla  yerinə  yetirirlər:  birinci  halda icbarilik 
tədbirləri,  ikincidə  -  cəmiyyətin  mənəvitəsir  tədbirləri,  ictimai  rəyin 
gücü  və  ya  insanın  şəxsi  əqidəsi  ilə.  Hiiqu  -  dövlət tərəfindən  rəsmən 
təsdiqlənmiş  normaların 
sosial  sərəncam  səciyyəsi  daşıdığı  halda, 
əxlaq -  ictimai şüurda yaşayan  daxili kateqoriyadır.
İnsanın 
əxlaqi  tələblərin 
mahiyyətini  düzgün  anlaması, 
şəxsiyyətin mənəvi  nüfuzunun  formalaşmasına  təsir göstərir.  Adətlər
insanların,  cəmiyyətdə  qəbul  olunmuş,  fəaliyyət  istiqamətləri 
haqqında  təsəvvürlərinə  əsaslanan 
davranışıdır.  İnsanın  mənəvi 
dəyərlər və davranış motivlərinin əsasını,  insanın təyinatı və həyatının 
mahiyyəti  haqqında  təsəvvürləri  təşkil  edir.  İnsanın  mənəvi  özünü 
dərki  -   onun  əqidəsi,  hissləri,  meylləri,  vicdanı  onun  ailədə  mədəni 
tərbiyəsinin,  eləcə  də  onun  yaşadığı  sosial  mühitin  məhsuludur. 
İnsanın  mənəvi  mədəniyyəti 
onun  maraqlarının  digərlərinki  ilə 
toqquşduğu zaman  özünü göstərir.  Şəxsiyyətin pozitiv adətləri  insan 
ləyaqətinə hörmət,  şəfqət,  iffət,  səxavət və xeyirxahlıq  hissi  bəsləməsi 
ilə özünü göstərir.
224
Fuad  М а т л от.
Kulturologiya.çffektivli Н?уа1 va faaliyyala aparan yol
Əxlaq  və  hüquq -  cəmiyyətin  həyatında baş  verən  sosial-mədəni, 
iqtisadi  və 
siyasi 
dəyişikliklərin  təsiri  altında 
dəyişən 
tarixi 
hadisədir.  Dünya  mədəniyyətinin  inkişaf  tarixi  insan  həyatının, 
vəhşilikdən  mənəvi  tərəqqiyə  doğru  yüksələn hərəkəti,  onun  bioloji 
xarakter  və  formalarının  insaniləşdirilməsini  təsdiq  edir.  İnsan 
əxlaqının  tarixən  humanistləşməsi  atavizm,  hannibalizm,  qəddarlıq, 
mədəniyyətlərarası  obyektiv  və  subyektiv  ziddiyyətləri  aradan 
qaldırılaraq,  insanlar  arasında 
ədalətin  və  bərabərliyin  təsdiqi, 
şəxsiyyətə hörmət yolu ilə inkişaf etməsində ifadə olunur.
Feodalizm və ilkin kapitalizm cəmiyyətində  bərabərlik  yalnız  bir 
zümrə və ya  sinfi mədəniyyət tipi  daxilində nəzərdə tutulurdu.  Bu da 
şəxsiyyətin 
cəmiyyətdən  uzaqlaşıb  yadlaşmasına  səbəb  olan  ikili 
əxlaq  və 
davranış,  siyasətdə  ikili  standartların  yaranması  ilə 
nəticələnirdi.  Demokratik  quruluşlu  cəmiyyətlərdə 
bu  tendensiya 
təqribən  aradan qaldırılır. Hüquq və əxlaqın vəhdəti, sabit normalara ( 
qayda və  sərəncamlar ) münasibətdə,  xalqın iradəsini,  onun ədalət və 
Haqq  barədə  ümumbəşəri  təsəvvürlərini  ifadə  edir.  Burada  əhalinin 
sosial  fəallığı  və  şüurluluğunun 
inkişafi,  insanın  hüquq  və 
azadlıqlarının 
müdafiəsi 
demokratiya  mədəniyyəti  inkişafının
faktorlarından biri kimi çıxış edir.
İnsanların maraq  və obyektiv  zəruri  ehtiyaclarına əsaslanan  sosial- 
mədəni  fəaliyyəti  də  onu  əhatə  edən  dünyanı  dəyişdirmək  imkanı 
verən