Қarshi muҳandislik-iқtisodiyot instituti “Axborot texnologiyalari va matematik modellashtirish” kafedrasi assistenti J

Solishtirish amali belgisining Paskaldagi yozilishi	Amalning matematik ifodasi
Amalning ma‘nosi
=	=	Teng
<>		Tengmas
<	<	Kichik
<=		Kichik yoki teng
>	>	Katta
>=		Katta yoki teng

Ajratgichlar guruhini quyidagi belgilar tashkil qiladi:
:= .  ,  :  ;  (  )  [  ]  {  }  '  :=
Ajratgichlarning vazifalarini tilni o’rganish davomida aniqlab boramiz.
Xizmatchi so’zlar guruhi juda keng, shuning uchun bu so’zlarni hammasini birdaniga yodlab, eslab qolish shart emas, balki ulardan foydalanish davomida ketma-ket eslab qolinaveradi:
:=and  array  begin  case  const  div  do  downto  else  end  for  function  goto  if  in  label  mod  nil  not  of  or  packed  program | procedure  record  repeat  set  then  to  type  until  var  while  with

Operatorlar

Operator tushunchasi tilning eng asosiy tushunchalaridan biri bo’lib, har bir operator tilning yakunlangan jumlasi hisoblanadi va ma‘lumotlar tahlilining tugallangan bosqichini ifodalaydi.
Operatorlarni ikki guruhga ajratish mumkin. 1-guruh operatorlarining tarkibida boshqa operatorlar qatnashmaydi va bu operatorlarni asosiy operatorlar deb ataladi. Asosiy operatorlar jumlasiga quyidagi operatorlar kiradi: o’zlashtirish operatori, protsedura operatori, o’tish operatori, bo’sh operator. 2-guruh operatorlarining tarkibida esa boshqa operatorlar ham qatnashib, ular tarkibiy operatorlar deb ataladi. Ular jumlasiga quyidagi operatorlar kiradi: tashkiliy operator, tanlov operatori, takrorlash operatori, ulash operatori.
Masalani yechish algoritmida yuqoridagi ikki guruh operatorlarining ketma-ketligi cheklanmagan miqdorda qatnashishi mumkin. Bu ketma-ketlikdagi operatorlar o’zaro ";" ajratish belgisi orqali ajratiladi, ya‘ni dastur matnining yozuvi alohida operatorlarga bo’linadi. Shunday qilib, S orqali ixtiyoriy yozish mumkin bo’lgan operatorni belgilasak, masala yechilishining algoritmi quyidagi ketma-ketlik bo’yicha ifodalanishi mumkin:
S; S; ...;S.
Operatorlarning bu ketma-ketligi ularning dasturda yozilish tartibi bo’yicha bajariladi. Shunday qilib, operatorning izdoshi undan keyin yozilgan operator hisoblanadi. Operatorlar bajarilishining bu tabiiy ketma-ketligini faqat o’tish operatori yordamida buzish mumkin. Tarkibiy operatorlarda esa operatorlarning bajarilish tartibi o’ziga xos qoidalar bilan aniqlanadi.

Ismlar va identifikatorlar

Ma‘lumki, ma‘lumotlarning tahlili jarayonini ifodalovchi algoritm turli xil ob‘ektlar (o’zgarmaslar, o’zgaruvchi miqdorlar, funktsiyalar va hokazo) ustida ish olib boradi. Bu ob‘ektlarga ularning vazifasi va qabul qiladigan qiymatlariga qarab maxsus ismlar beriladi. Shu ismlarni odatda, identifikatorlar deb ataladi. Identifikator deb harf yoki "_" belgisidan boshlanuvchi, harf, raqam va "_" belgisining ixtiyoriy ketma-ketligiga aytiladi:
:=
Agar quyidagi oraliq tushunchani kiritsak:
:= 
Yuqoridagi aniqlashni quyidagicha ham yozish mumkin:
:= {}.
Xizmatchi so’zlardan identifikator sifatida foydalanish mumkin emas. Odatda identifikator so’zining o’rniga qulayroq va qisqaroq qilib ism deyish mumkin. Dasturda qatnashuvchi ob‘ektlarga ismlarni dastur tuzuvchi o’z ixtiyoriga ko’ra tanlab olishi mumkin. Bir xil ism bilan bir necha xil ob‘ektlarni nomlash mutlaqo mumkin emas. Turbo Pascal muhitida ismda qatnashuvchi belgilar soni (ism uzunligi) 63 ta belgidan oshmasligi kerak.
Ismlarga misollar: